Mixail baxtin romanda zamon va xronotop shakllari

ПОЛИФОНИЯ НАЗАРИЯСИ

М.Бахтин ҳар қандай бадиий овоз (голос) тушунчаси остида мустақил одамни кўради.Полифониядаги ҳар бир овоз мустақил одамни билдиради. У муаллиф овозининг такрори ёки акс-садоси эмас. Бу овоз полифония деб аталган майдон ичида муаллиф ва бошқа қаҳрамонлар овози билан бир қаторда ҳаракатланиши, ўзга овозлар билан қўшилиши, улардан ажралиб чиқиши, уларни тасдиқ ёки инкор этиши, ҳатто ўзга овозларга қарши исён кўтариши мумкин. Ҳар бир овознинг ўз дунёси, нуқтаи назари, ғояси бор.

М.Бахтин Ф.Достойевскийнинг “Ака-ука Карамазовлар”, “Телба”, “Жиноят ва жазо” каби асарлари асосида полифония назариясини ишлаб чиқди. Полифоник романнинг тарихий, маиший, биографик романлардан тамомила фарқ қиладиган, янги роман шакли эканини исботлади. Унга хос критерийларни белгилаб берди.

ХАЛҚ МАЙДОН КУЛГИ МАДАНИЯТИ

М.Бахтин франсуз Уйғониш адабиётининг асосчиси Ф.Рабле ижодини тадқиқ этиш жараёнида асослаб берган муҳим назарий кашфиёт “халқ майдон кулги маданияти” деб номланади. Ушбу масала талқини илк бор олимнинг “Рабле реализм тарихида” номли номзодлик диссертациясида, кейинроқ “Франсуа Рабле ижоди ҳамда ўрта асрлар ва Уйғониш даври халқ маданияти” деган монографик тадқиқотида ўз аксини топган.

Бахтин талқинига кўра, Eвропа “халқ кулги маданияти”нинг илдизлари қадим юнон назарий адабиётларида қайд этилган “жиддий-кулгили” жанрларга бориб боғланади. Улар бу жанр таркибига мимлар, масаллар, буколик шеърият намуналари, памфлетлар, мемуарлардан тортиб суқротона, луkиaнча диалогларгача киритганлар. Асосида халқ кулги маданияти ётувчи ушбу жанрлар, М.Бахтин фикрича, роман жанри учун пойдевор бўлиб хизмат қилган.

Бахтин талқинига кўра, Eвропа “халқ кулги маданияти”нинг илдизлари қадим юнон назарий адабиётларида қайд этилган “жиддий-кулгили” жанрларга бориб боғланади. Улар бу жанр таркибига мимлар, масаллар, буколик шеърият намуналари, памфлетлар, мемуарлардан тортиб суқротона, луkиaнча диалогларгача киритганлар. Асосида халқ кулги маданияти ётувчи ушбу жанрлар, М.Бахтин фикрича, роман жанри учун пойдевор бўлиб хизмат қилган.