Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti tarix (sirtqi)fakulteti

Parlament
— (ingl.-fr.) saylov asosida tuziladigan qonun chiqaruvchi
oliy davlat organi.
•
Respublika
— (lot. jamiyat ishi) saylov asosida bir necha kishi yoki
ma'lum oigan tomonidan boshqariladi.
•
Monarxiya
— (grek.) yakka hukmronlik.

---

Uchinchi Respublika Konstitutsiyasi
•
1875- yil 30- yanvarda Uchinchi Respublika Konstitutsiyasi qabul qilindi. Unga ko`ra
prezidentlik lavozimi tiklandi va ikki palatali (Deputatlar palatasi va Senat) parlament
(Milliy Majlis) tashkil etildi. Uning vakolat muddati 4 yil etib belgilandi.
•
Parlament har ikki palatasining qo`shma yig`ilishi 7 yil muddatga mamlakat
Prezidentini saylar edi. Ijroiya hokimiyat Prezidentga va hukumatga tegishli edi.
Prezident
vazirlarni
tayinlash,
Respublika
nomidan
tashqi
siyosat
yuritish,
shuningdek, urush e'lon qilish va sulh tuzish, umumiy afv e'lon qilish kabi
vakolatlarga ega edi.
•
Hukumat
a'zolarini
Prezident
tayinlasa-da,
ular
parlament
oldida
javobgar
edilar.«Marselyeza» qo`shig`i mamlakat madhiyasi deb belgilandi. Bastiliya ishg`ol
etilgan kun — 14- iyul Milliy bayram kuni deb e'lon qilindi.o`sha davr uchun katta
ahamiyatga ega bo`lgan qator huquq va erkinliklar e'lon qilindi. Xususan, matbuot va
yig`ilish o`tkazish, siyosiy tashviqot bilan shug`ullanish kabi erkinlik va huquqlar
shular jumlasidandir. Lekin, xotin-qizlar saylov huquqini ololmadilar.

---

Uchinchi Respublika ichki siyosati
•
Respublika hukumati ichki siyosati bir qator muhim tadbirlami amalga oshirdi.
Chunonchi, 1881-1882-yilarda ta’lim to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Unga ko‘ra,
maktab cherkovdan ajratildi. Ta’limning dunyoviyligi ta’minlandi. 13 yoshgacha
bo‘lgan bolalar uchun majburiy bepul ta’lim joriy etildi. Maktablarda ta’lim maxsus
davlat dasturlari asosida olib boriladigan bo‘ldi.
•
Oliy pedagogik bilim yurtlarida o‘qituvchi kadrlar tayyorlash yo‘lga qo‘yildi.
Majburiy ta’lim dasturida o‘g‘il bolalar uchun gimnastika predmeti majburiy deb
belgilandi. Bundan o‘smirlami bo‘lajak harbiy xizmatga jismonan yetuk qilib
tayyorlash maqsadi ko‘zda tutilgan edi. Qiz bolalar uchun litseylar ochildi. Maxsus
oliy o‘quv yurtlarida ayol o‘qituvchilar tayyorlana boshlandi. 1884-yilda kasaba
uyushmalarining erkin faoliyatiga hamda ish tashlashga ruxsat etuvchi qonun qabul
qilindi. Ishchilar o‘z kasaba uyushmalari va mehnat birjalarini tuzdi. Bu birjalar
ishsizlar haqida, ulaming turmushi haqida g‘amxo‘rlik qila boshladi

---

Lyudovik XVIII
(1814-1824)
Frantsiya inqilobi davrida u chet elga
qochib,
turli
mamlakatlarda,
shu
jumladan
Rossiyada
yashagan.
Napoleon unga taxtga da'volaridan
voz kechish uchun taklif qilgan 2
million frank pensiyani qat'iy va
qat'iy rad etdi. Mehribon va muloyim,
lekin zaif va qat'iyatsiz, u ikki narsani
orzu qilardi: tabiiy o'lim va podshoh
bo'lib o'lish. Va u buni qildi!
Uning farzandlari yo'q edi, shuning uchun
uning o'rnini kenja ukasi egalladi

---

Siyosiy ahvol
•
Mamlakatda respublikani mustahkamlash tobora chuqur qaror topa bordi. 1876-yilgi Senatga
bo‘lgan saylovlarda respublikachilar qo‘li baland keldi. Bungacha davlatni boshqargan
monarxiya tarafdori bo‘lgan Prezident Mak-Magon iste’fo berishga majbur bo‘ldi.
Mamlakatda ichki swosiy hayotning o‘ziga xos bir xususiyati - bu ko‘ppartiyaviylikning qaror
topganligi edi. Ulaming ichida radikallar, sotsialistlar va respublikachilar partiyalari yetakchi
nufuzga ega edi. Fransiya siyosiy hayotida, ayni paytda, demokratiyaga qarshi kuchlar ta’siri
ham o‘sib borayotgan edi.
•
Chunonchi, mamlakatda millatchilik, shovinizm g‘oyalari keng tarqala boshladi. Bu g‘oyalar
tarafdorlari qudratli qo‘shingina Blzas va Lotaringiyani qaytarib olishi mumkinligiga ishoeqf
edi. Fransiya ichki siyosiy hayotida anarxiyachilar va monarxiyachilar faoliyati ham kuchaydi.
Ularning maqsadi - mavjud tuzumni ag‘darish edi. Bu maqsadga erishish uchun anarxistlar
kurashning terror usulini qo‘lladi. Ular parlament binosiga bomba tashladi

---

Siyosiy ahvol
•
1894-yilda hatto mamlakat prezidenti Sadi Kamo ham o‘ldirildi. Fransiya kontrrazvedkasi
mamlakat harbiy kuchlari haqida josus tomonidan Germaniyaga maxfiy ma’lumotlar yetkazib
berilayotganligini aniqladi. Maxsus xizmat bu masalada Fransiya armiyasi Bosh shtabida
xizmat qiluvchi, yahudiy millatiga mansub kapitan A. Dreyfusdan shubha qila boshladi. Tez
orada u josuslikda ayblanib, jinoiy javobgarlikka tortildi. Aslida A. Dreyfus josus emas edi.
Biroq soxta hujjatlar va soxta guvohlar yordamida uning ,josus“ligi fosh etildi. Harbiy sud uni
umrbod surgun jazosiga hukm qildi. Siyosiy kuchlar „Dreyfus ishi“dan mamlakatda
demokratiyaga qarshi tashviqotni kuchaytirish, millatchilik, shovinistik kayfiyatlami yanada avj
oldirish uchun foydalandi.
•
Mamlakatda A. Dreyfusning josus emasligiga, hali haqiqiy josus fosh etilmaganligiga
ishonuvchilar bor edi. Ular haqiqiy josusni fosh etish uchun tekshiruvni davom ettirdi. Va
nihoyat, haqiqiy josus aniqlandi. U bosh shtab mayori Estergazi bo‘lib chiqdi. Biroq Bosh shtab
va u bilan mustahkam bog‘langan kuchlar bu haqiqatni oshkor etishni o‘zlari uchun katta
sharmandalik deb hisobladi. Lekin bu haqiqat sirligicha qolib ketmadi. 1897-yilda u matbuot
yuzini ko‘rdi. Fransiyaning barcha demokratik kuchlari A. Dreyfus ishini qayta ko‘rib chiqishni
talab eta boshladi. Sharmanda bo‘lishni istamagan kuchlar soxta guvohning o£ldirilishini
uyushtirdi. Estergazi esa Fransiyadan qochib ketishga muvaffaq bo‘ldi.

---

Iqtisodiy hayotdagi o‘zgarishlar
•
XX asr boshlaaga kelib, mamlakatda mo‘tadil Iqtisodiy hayotdagi o‘zgarishlar siyosiy
barqarorlilMa minlandi. Bunga XIX asr 90- yillarining o‘rtalaridan boshlangan iqtisodiy
yuksalish tufayli erishildi.Bu davrda Fransiya, xususan, temir rudasi qazib chiqarish bo‘yicha
AQSH va Germaniyani ortda qoldirdi. Sanoatda yangi tarmyql» (elektrotexnika, avtomobil va
kimyo) tez rivojlana boshladi. Natijada, sanoatda xizmat qilayotgan aholining soni 36 foizga
yetdi 40 foiz aholi qishloq xo‘jaligida band edi.
•
Fransiya eksportida jun birinchi, ip-gazlama ikkinchi, shoyi gazlama uchinchi, fransuz vinolari
to‘rtinchi o‘rinni egalladi. Fransiyaning chetga kapital chiqarish quvvati yanada ortdi. Bu
borada u dunyoda Buyuk Britaniyadan so‘ng ikkinchi o£ringa chiqdi. 1914-yilga kelganda
Rossiya, Buyuk Britaniya, AQSH va Janubiy Amerika davlatlariga 24 mlrd. frank miqdorida
kapital chiqardi.Bu kapitallar foiz hisobida Fransiyaga juda katta miqdorda daromad
keltiribgina qolmay, ayni paytda, siyosiy ittifoqchilami ham vujudga keltirdi.

---

Ijtimoiy harakat
•
Fransiya mehnatkashlarining ahvoli esa og’ir edi. Ular kuniga 10-12 soat,
ba’zan 14-16 soatgacha ishlashga majbur edi. Mehnatkashlar o£z haq-huquqlari
uchun kurasha boshladi. Bunday sharoitda ishchilar harakatini uyushtirish
muhim ahamiyatga ega edi. 1880-yilda ishchi tashkilotlari vakillari „Fransiya
ishchi partiyasi“ni tuzdi. Ayni paytda, ishchilar mehnat birjalari tuzildi. Ular
ishsizlar va ish tashlashda qatnashayotganlar haqida g‘amxo‘rlik qila boshladi.
•
Chunonchi, mehnat qonunlari Kodeksiga ko‘ra, ish vaqtida olingan jarohat
uchun to‘lov to‘lanadigan bo‘ldi. Haftada bir kun - dam olish kuni joriy etildi.
1910-yilda esa pensiya haqida qonun qabul qilindi. Unda pensiya yoshi 65 yosh
deb belgilandi (bu ko‘rsatkich Germaniya va Buyuk Britaniyada 70 yosh edi).
Ayni paytda, ijtimoiy harakatda ikki asosiy oqim mavjud edi. Ulaming biri -
jamiyatni parlament yo‘li bilan (islohotlar orqali) qayta qurish, ikkinchisi esa
noqonuniy yo‘l bilan (qurolli qo‘zg‘olon) qayta qurish yo‘li edi. ^kinchi yo‘l
bora-bora o‘z ta’sirini butunlay yo‘qotdi.

---

Fransiyaning tashqi siyosati
• XIX asming 70-yillaridan boshlab Fransiyaning xalqaro maydondagi ahvoli
zaiflashdi. Prussiya bilan
bo‘lgan urushdagi qaqshatqich mag‘lubiyatdan so‘ng
Yevropa
qit’asidagi yetakchi davlatlardan biri bo‘lgan Fransiyaning mavqeyi
yo‘qqa chiqdi.
• Endi Fransiya Germaniya hujumidan xavfsirab yashaydigan davlatga aylandi.
Ayniqsa, 1879-yilda Germaniya va Avstriya-Vengriya
o‘rtasida tuzilgan
ittifoqchilik shartnomasi Fransiyaning xalqaro mavqeyini anada yomonlashtirib
yubordi. Shunday
bo‘lsa-da, Fransiya boshqa buyuk davlatlar o‘rtasidagi
nizolardan ustalik bilan foydalanib,
o‘z mustamlakachilik imperiyasini tobora
kengaytirish imkoniga ega
bo‘ldi.

---

Mustamlakachilik imperyasining yaratilishi
• XIX asrning 70-yillari oxiridan boshlab mustamlakachilik siyosatining yo‘nalishi
avval
bosib
olingan
mustamlaka
hududlarini
o‘zlashtirish
va
yangi
mustamlakalar bosib olisliga qaratildi. 1881-yilda Sliimoliy Afrikada joylashgan
Tunisning bosib olinishi yangi mustamlakalar bosib olish yo'lidagi dastlabki
qadam
bo‘ldi. Germaniya Fransiyaning Tunisni bosib olishiga atayin qarshilik
ko‘rsatmadi.
Uning
maqsadi
Fransiya
va
Italiya
munosabatlarini
keskinlashtirish edi.
• Chunki, germaniya
Italyaning liam Tunisga
da’vogarligini yaxslii bilardi.
Fransiya bilan munosabatlari keskinlasligan Itahya endi Germaniya bilan
yaqinlaslia bosliladi. Oxir-oqibatda, bu yaqinlashuv 1882-yilda Itahyaning
1879-yilda germaniya
va Avstriya-Vengriya imperiyalari
o‘rtasida tuzilgan
liarbiy-siyosiy ittifoqqa
qo‘sliilisliiga ohb keldi. Shu tariqa, Yevropada jalion
tarixiga Uclilar ittifoqi
“ nomi bilan kirgan liarbiy-siyosiy ittifoq qaror topdi.

---

Buyuk Britaniya bilan yaqinlashuv
• Germaniya Buyuk Britaniyaning Yevro-Buyuk Britaniya bilan yaqinlashuv
Paytidagi birlamchi davlat mavqeyiga eng
ko’p darajada xavf solayotgan davlatga
aylanib borayotganligi Buyuk Britaniya hukmron doiralarini tashvishlantirmay
qohnasdi. germaniya bu davrda xalqaro siyosiy maydonda
„quyoshning namuna
davlatlar yelkasiga birdek nur sochishi
lozimligi“ni da’vo qilayotgan ham edi.
• Bu ulkan uch mustamlakachi davlat — Buyuk Britaniya, Fransiya va podsho
Rossiyasi mustamlakalarini qayta
bo‘lisliga da’vogarlik, degani edi. Bu da’vo
Fransiyani ham tashvishga solib
qo‘ydi. Qolaversa, Fransiya hamon 1870—
1871-yillardagi Fransiya
—Prussiya urushining oqibatlarini unutgani yo‘q edi.
Binobarin. Fransiya uchun shu vaqtgacha xalqaro miqyosda asosiy raqibi
bo‘hh
kelgan Buyuk Britaniya bilan yaqinlashish
yo‘llarini izlashdan boshqa yo‘l yo‘q edi.

---

Buyuk Britaniya bilan yaqinlashuvi
• Nihoyat, Fransiya — Buyuk Britaniya yaqinlashuvi yuz berdi. Bu yaqinlashuv 1904-
yilda ular o
‘rtasida bitim imlolanishi bilan yakunlandi. Bu bitim ularning mustamlakalar
masalasi yuzasidan kelishuvlarini o'zida aks ettirgan edi. Xususan, Fransiya Buyuk
Britaniyaning Misrdagi harakatlariga bundan buyon to
‘sqinlik qilmasligini, Misming
Buyuk Britaniya ta
’sir doirasida ekanligini tan oldi.
• O‘z navbatida, Buyuk Britaniya Fransiyaning Marokashdagi manfaatlarini tan oldi.
Marokash sultoni o
‘z vazifasini bajara olmasligi ehtimoli borligi va shunday bo‘sh
qolsa. Marokash hududining Gibraltar bo
‘g‘oziga bevosita tutash bo'lgan qismini
Ispaniyaga berish belgilab qo'yildi. Marokashning qolgan qismini Fransiya o
‘z qo‘liga
ohshi ko
‘zda tutildi. Buyuk Britaniya uchun Gibraltar bo‘g‘ozi Fransiyaning emas,
boshqa o
‘zi uchun xavfsizroq bo‘lgan Ispaniya tasarrufida bo‘lishi ma’qul edi. 1904-
yilgi ikki davlat o
‘rtasidagi bitim aslida Buyuk Britaniya va Fransiya o‘rtasida harbiy-
siyosiy ittifoq to
’g’risida shartnoma tuzilganligini ham anglatar edi.

---

Rossiya bilan yaqinlashuv
•
XIX asr oxiri — XX asr boshlarida Rossiya va Avstriya-Vengriya munosabatlari tobora
yomonlashib bordi. Bunga ikki davlat nianfaatlarining Bolqon yarimorolida keskin
to‘qnash kelganligi sabab bo‘ldi. 1879-yilda Gemaniya va Avstriya-Vengriya harbiy-
siyosiy ittifoqining tuzilishi hamda bu ittifoqqa Italyaning qo‘shilishi vaziyatni yanada
murakkablashtirdi. Shunday bir sharoitda Fransiya va Rossiyaning yaqinlashuvi tabiiy
bir hol edi.
•
Germaniyaning
yanada
kuchayib
ketishini
istamagan
Rossiya
Germaniyaning
Fransiyaga qarshi yangi urush ochish rejalariga to‘sqinlik qilib keldi. 1882-yilda
„Uchlar ittifoqi“ning tashkil etilganligi Fransiya bilan Rossiyani yaqinlashishga majbur
etdi. Nilioyat. 1891-yiIda bu ikki davlat o‘rtasida ittifoq bitimi tuzildi. Bitimga ko'ra,
bu ikki davlatdan biriga tashqi hujum sodir etilganda, har ikki tomon bir vaqtning
o‘zida harbiy safarbarlik e’lon qilishi ko‘zda tutildi.

---

Burbonlarning tiklanishi va 1830 yil iyul inqilobi
•
1815-yilda Napoleon I taxtdan ikkinchi marta voz kechgach, Fransiyada Lui XVIII
boshchiligidagi Burbon qirollik sulolasi yana tiklandi. 1830-yilgacha davom etgan
restavratsion rejim davrida Fransiya XVIII asr inqilobidan oldingi kabi feodal-
absolyutistik
monarxiya
emas,
balki
konstitutsiyaviy-monarxiya
davlati
edi. Mamlakatni boshqarishda asosiy rol qirolga tegishli edi, lekin uning hokimiyati
parlament tomonidan ma'lum darajada cheklangan edi. Hukmron mavqelarni yirik yer
egalari-dvoryanlar egallagan, ammo ular kuchaygan burjuaziyaning manfaatlari va
kuchini endi e'tiborsiz qoldira olmadilar va asta-sekin o'zlari burjua bo'lib qoldilar.
•
Podshohni o‘rab turgan zodagonlar unga inqilobdan oldingi feodal-mutlaq tuzumni
tiklashni, inqilob va imperiya rahbarlaridan ko‘rgan ofatlari va xo‘rliklari uchun o‘ch
olishni maslahat berdilar. Inqilob va Napoleon bilan bog'liq hamma narsadan
ochiqchasiga nafratlangan Karl X (1824-1830) qirol bo'lgach, bu istak yanada
kuchaydi. Charlz X ning siyosati olti yil o'tgach, 1830 yil 27-29 iyulda inqilobga
aylangan umumiy g'azabga sabab bo'ldi.

---

1830 yil iyul inqilobi
27 iyul kuni Parij ko'chalarida barrikada
janglari boshlandi, ularning tashabbuskorlari
talabalar edi. 28-iyul kuni
qoʻllarida qurol bilan
bir necha askarlar isyonchilar tomoniga
oʻta
boshladilar. 29-iyulda isyonchilar Luvr va
Tuilerini qamal qildilar. 30-iyul kuni qirollik
saroyi ustida Fransiya milliy
bayrog‘i hilpirab
turdi. 2 avgust kuni Charlz X Lui Filipp I
taxtiga
kirgan
Orlean
gertsogi
foydasiga
taxtdan voz kechish to'g'risida imzo chekdi.
Lui Filipp d'Orlean, oxirgi fransuz qiroli

---

Parijda uch shonli kun
•
Hammasi Charlz X parlamentning quyi palatasini tarqatib yuborishga, senzura joriy
etishga va saylov huquqlarini cheklashga harakat qilganidan boshlandi. Bu Parij
ishchilari, kichik savdogarlar va talabalar qo'zg'oloniga sabab bo'ldi. Qo'zg'olonchilar
Parijni egallab olishdi, Charlz X taxtdan ag'darildi. Ammo keyin yirik burjuaziya
tashabbusni o'z qo'liga oldi. U Lui Filipp I nomi bilan hukmronlik qilgan Orleanlik Lui
Filippni qirol deb e'lon qilishga erishdi.
•
Inqilobning asosiy natijasi burjuaziyaning dvoryanlar ustidan yakuniy gʻalabasi va
hokimiyatning yirik yer egalaridan moliyaviy aristokratiya qoʻliga oʻtishi boʻldi. O'z
ko'lami va o'zgarishi chuqurligi bo'yicha u o'rtacha burjua xarakteriga ega edi. Yangi
hokimiyatning timsoli Lui Filippning o'zi, eng yirik moliyachi va o'rmon egasi, "burjua
qiroli" edi.

---

Iyul burjua monarxiyasi davrida (1830-1848)
•
Sanoat rivojlanishi bo'yicha Frantsiya hali ham Angliyadan keyin ikkinchi, ipakchilik bo'yicha
esa Evropada birinchi o'rinni egalladi. Mamlakatda 18-asr oxirida boshlangan sanoat inqilobi
boshlandi. Tashqi siyosatda iyul monarxiyasi ehtiyotkorlik bilan harakat qildi, ammo
muvaffaqiyat qozonmadi. U faqat Frantsiya 1962 yilgacha bo'lgan Jazoirning qonli zabt etilishi
bilan "g'ururlanishi" mumkin edi.
•
Frantsiyaning ichki ahvoli tobora murakkablashdi. Iyul burjua monarxiyasi burjuaziyaning “pul
qoplari” deb ataladigan kichik elitasining boʻlinmasdan hukmronlik qilgan davri edi. Bankirlar
va chayqovchilar tomonidan mamlakatni talon-taroj qilish noroziliklarning kuchayishiga sabab
bo'ldi. Mamlakatda ko'plab muxolif siyosiy guruhlar paydo bo'ldi. 30-yillarda. Frantsiyaning
ikkinchi yirik shahri - Lionda ishchilarning ikkita yirik qo'zg'oloni bo'ldi.

---

Yashash yoki kurashib o'lish
•
1831-yilda Lion ishchilari ish haqini oshirishga intilib, "Yashash yoki kurashib o'lish"
shiori ostida qo'zg'olon ko'tarishdi. 1834 yilda ular nafaqat ish uchun, balki respublika
uchun ham kurash olib borishdi. Mehnatkashlar birinchi marta burjua rahbariyatidan
mustaqil mustaqil kuch sifatida siyosiy kurashga kirishdilar.
•
Armiya va politsiya yordami bilan hokimiyat ikkala qo'zg'olonni shafqatsizlarcha
bostirdi va ularning ishtirokchilarini qattiq jazoladi.40-yillarda. iyul monarxiyasi
inqirozi kuchaydi. Bunga nafaqat ishchilar, balki yirik burjuaziyaning mayda, o'rta va
hatto bir qismi ham qarshi edi.

---

1848-1849 yillardagi inqilob Fransiyada
1848-1849 yillarda. inqiloblar va milliy ozodlik harakatlari ko'plab Yevropa
davlatlarini qamrab oldi. Inqilobiy harakat Frantsiyada eng katta miqyosga ega
bo'ldi. 1847 yilgi hosil yetishmasligi va iqtisodiy inqiroz iyul monarxiyasining
barcha qarama-qarshiliklarini yanada kuchaytirdi va yangi inqilobni muqarrar
qildi. Uning oldiga quyidagi vazifalar
qo‘yildi: moliyaviy elita hukmronligini
ag‘darish va burjuaziyaning boshqa qatlamlari uchun hokimiyatga yo‘l ochish,
monarxiya
o‘rnini respublikaga o‘tkazish va jamiyatni demokratlashtirish; ishchilar
va aholining mayda burjua qatlamlarining iqtisodiy va siyosiy mavqeini yaxshilash.

---

A.Lamartin boshchiligidagi Muvaqqat hukumat
•
Hukumatning islohotchilar yig'ilishini taqiqlashi Parijda 1848 yil 24 fevralda boshlangan kuchli
qo'zg'olonga sabab bo'ldi. Lui Filipp darhol taxtdan voz kechdi va Angliyaga qochib ketdi. Inqilob
bilan taxtga o'tirdi, inqilob bilan ag'darildi. Hokimiyat burjua respublikasi tarafdorlari va moʻtadil
islohotlar tarafdorlari hukmron boʻlgan, mashhur shoir va tarixchi A.Lamartin boshchiligidagi
Muvaqqat hukumat qoʻliga oʻtdi.
•
Qurolli ishchilar voqealar rivojiga kuchli ta'sir ko'rsatdi. Ularning iltimosiga binoan Muvaqqat
hukumat 1848 yil 25 fevralda Fransiyani respublika deb e’lon qildi. Tarixga Ikkinchi Respublika
(1848-1852) nomi bilan kirdi. Mehnatkashlarga bo'ysungan hukumat bir qator islohotlarni amalga
oshirdi: 21 yoshdan oshgan erkaklar uchun umumiy saylov huquqini joriy qildi; haqiqatda ishlash
huquqini tan olgan; ish kunini bir soatga qisqartirish; ishsizlikni kamaytirish uchun milliy
seminarlar tashkil etildi. Ularga 100 ming kishi yozildi, ular maydonlarni tozaladilar, ko'chalarni
ta'mirladilar, kuniga ikki frankga daraxt ekishdi - boshqa ish yo'q edi. Shu bilan birga, hukumat
yirik burjuaziyaga katta moliyaviy imtiyozlar berishga harakat qildi.

---

Burjua respublikachilari
• Burjua respublikachilari ishchilarning keyingi bosimidan xalos bo'lish uchun
ochiq jangda ularni mag'lub etdilar.Undan oldin ular milliy ustaxonalarni tarqatib
yuborishdi va shu bilan tirikchilik uchun mablag'siz qolgan minglab ishchilarni
qurolli qo'zg'olonga itarib yuborishdi. 1848-yilning 23-iyundan 26-iyuniga qadar
toʻrt kun davomida 45 ming qoʻzgʻolonchi Parij koʻchalarida hukumatga sodiq
150 ming askarga qarshi kurash olib bordi va
magʻlubiyatga uchradi.
• Burjua hukumati va proletariat kuchlari o'rtasida hech qachon bunday qonli jang
bo'lmagan. Ikkala tomon shafqatsizlarcha harakat qilishdi, lekin eng ko'p
mag'lub bo'lganlar azob chekishdi. 11 ming kishi o'ldirildi, 25 ming kishi hibsga
olindi, 3 ming kishi og'ir mehnatga jo'natildi. Iyun qo'zg'olonining mag'lubiyati
burjuaziya kuchini saqlab qoldi, lekin u respublikani ham halokatga uchratdi:
mag'lubiyatga uchragan ishchilar endi uni qo'llab-quvvatlay olmadilar.

---

Respublika konstitutsiyasi qabul qilinishi
• 1848 yil oxirida respublika konstitutsiyasi qabul qilindi va uning asosida ijro
hokimiyati
boshlig'i
-
prezident,
shuningdek
parlamentga
saylovlar
o'tkazildi. Soliqlarning
koʻpayishidan norozi boʻlgan dehqonlarning ovozi
tufayli imperatorlik tojiga intilgan Napoleon I ning jiyani Lui Napoleon
Bonapart prezident etib saylandi.
• 1851-yil 2-dekabrda, Napoleon I ning Osterlitsdagi gʻalabasi yilligi
munosabati bilan Lui Napoleon parlamentni kuch bilan tarqatib yubordi va
oradan roppa-rosa bir yil
oʻtib, 1852-yil 2-dekabrda Napoleon III nomi bilan
imperator deb
eʼlon qilindi. Ikkinchi respublika quladi, Ikkinchi imperiya
(1852-1870) tashkil topdi. Inqilob barbod bo'ldi. O'z mazmuniga ko'ra u
burjua-demokratik inqilob edi. Unda etakchi rol burjuaziyaga tegishli edi,
ammo barcha demokratik o'zgarishlar qurolli ishchilarning bevosita bosimi
ostida amalga oshirildi.

---

Ikkinchi imperiya davrida Fransiya
•
Napoleon III yirik savdo va sanoat burjuaziyasi va gullab-yashnagan dehqonlar manfaatlarini
himoya qildi, lekin iyul monarxiyasi yillarida hukmronlik qilgan moliyaviy aristokratiyani
xafa qilmadi. U cheksiz kuchga ega edi. Hukumatning diktatorlik xususiyati 1852-1860
yillarda Fransiyada deyarli barcha demokratik huquq va erkinliklarga barham berilganda toʻliq
namoyon boʻldi.
•
Keyin Ikkinchi imperiya tuzumi kamroq qattiqlashdi. Napoleon III o'z siyosatidan o'sib
borayotgan norozilikni yo'qotish uchun ba'zi yon bosdi. U parlament huquqlarini kengaytirdi,
ish tashlashlar va ishchilar tashkilotlariga ruxsat berdi, cheklovlar bilan bo'lsa-da, yig'ilishlar
va matbuot erkinligini joriy qildi. Ammo bu choralar Ikkinchi imperiyani mustahkamlay
olmadi. 1869 yilgi parlament saylovlarida Napoleon III ga muxolif bo'lgan respublikachilar
juda ko'p ovoz oldilar (7,8 milliondan 3 millioni), bu rejimning zaifligidan dalolat beradi.
•
Shu bilan birga, Frantsiya iqtisodiyoti juda intensiv rivojlandi. 50-60-yillarda. sanoat inqilobi
tugadi, kuchli moliyaviy va sanoat yuksalishi yuz berdi. Lion, Marsel, Bordo va birinchi
navbatda Parijning yirik shaharlari kapital tarzda qayta qurildi. Qishloq xo'jaligini
mexanizatsiyalash amalga oshirildi.

---

Iyul monarxiyasi 1830 - 1848
Yoshligida Lui-Filipp inqilobchi edi, 
keyin u surgun va kambag'allikda
yashadi. U "Qirol-fuqaro" laqabini
oldi, dastlab xalq orasida katta
shuhrat qozondi. Hukmronlik shiori
mashhur so'zlar edi: "enrichissez-
vous" (o'zingizni boyiting!) Podshoh
o'zining shaxsiy va ayniqsa mulkiy
ishlarini boshqarishda namunali oila
boshlig'i edi.
Lui Filippning gerbi

---

Xulosa
• XIX va XX asr chegarasida Fransiyada iqtisodiy va ijtimoiy munosabatlarda tub
o’zgarishlar ro’y berdi. U dehqonchilik-sanoat mamlakatidan sanoat-dehqonchilik
mamlakatiga aylandi. Urush davrida Fransiya sanoati tez sur'at!ar bilan rivojlandi.
Sanoatning
yangi
tarmoqlari,
yangi
metallurgiya
korxonalari,
mashinasozlik,
elektrotexnika va kimyo zavodlari vujudga keldi. Urushdan keyin sanoat rivoji uchun
qo’shimcha imkoniyatlar paydo bo’ldi.
• Elzas va Lotaringiyaning qo’shib olinishi natijasida fransuz metallurgiya sanoatining
kuvvati 1,5 marta oshdi. Temir rudasi qazib olish
bo’yicha Fransiya Yevropada birinchi
o’ringa chiqdi. Saar ko’mir havzasidan foydalanish huquqi uni 15 yil davomida ko’mir
bilan ta'minlar edi. Nihoyat, Germaniyadan olingan 8 milliard marka tovon puli sanoatni
texnologiya jihatidan
to’la qayta qurish imkonini berdi. Iqtisodiyotdagi o’zgarishlar
fransuz jamiyatining ijtimoiy tizimi
o’zgarishiga ham sabab bo’ldi. Qudratli banklar
paydo
bo’ldi, «Mirabo», Rotshildlar oilasi, aka-uka Lazarlar, Vorms,-Malle va
boshqalarga qarashli eng yirik banklar
o’z sarmoyalarini ko’paytirdilar, natijada ularning
mamlakat hayotiga ta'siri kuchaydi. Sanoatning yetakchi tarmoqlarida «Reno»,
«Sitroyen», «Pejo», «Simka» kabi ulkan kompaniyalar tashkil topdi.

---

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Salimov.T.U.,Maxkamov S.Jahon
tarixi.T.:”Sharq” 1999.
2. Farmonov.R.Sodiqov.O. Jahon tarixi
T.: ”O’qituvchi”.2001.
3. Lafasov.M.Xoliqov.E.Qodirova.D. Jahon tarixi
. T.: ”O’qituvchi”.2001.
4. Xidoyatov .G. Jahon
tarixi.T.:”Sharq” 1999.
5. Xidoyatov .G. Jahon
tarixi.T.:”Sharq” 2001
6. Lafasov.M. Jahon
tarixi.T.:”Turon-Iqbol” 2005. 52-58 bet
7.
Новая история. Второй пeриод. М., 1984. 
8.
Бисмарк О. Мисли и воспоминания. М., 1940-1941., Т. 1-2.
9.
Тeйлор А., Дж.П. Борба за господство в Европe. 1848-1918. М., 1958.