Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti jizzax filiali ‘’amaliy matematika ‘’fakulteti biotexnologiya yo’nalishi ii-bosqich 151-20-guruh talabasi xo’rozova zarifaning biokimyo fanidan tayyorlahan taqdimoti mavzu

Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti jizzax filiali ‘’amaliy matematika ‘’fakulteti biotexnologiya yo’nalishi ii-bosqich 151-20-guruh talabasi xo’rozova zarifaning biokimyo fanidan tayyorlahan taqdimoti

mavzu: spontan mutatsiya

MUTATSIYA —organizm u yoki bu belgilarining oʻzgarishiga olib keluvchi genetik materialning toʻsatdan tabiiy yoki sunʼiy irsiy oʻzgarishi. Mutatsiya haqidagi taʼlimotga gollandiyalik botanik X. De Friz asos solgan (1901Mutatsiya hosil qilish virus va mikroorganizmlardan boshlab barcha yuksak oʻsimliklar, hayvonlar va odam uchun xos boʻlgan tiriklikning universal xossasidir. Agar Mutatsiya belgilarning yovvoyi tipga xos holatdan chetga chiqishiga olib keladigan boʻlsa, bu holat toʻgʻri Mutatsiya deyiladi.
Gen yoki nuqtali Mutatsiya ayrim genlarning barqaror oʻzgaruvchanligi boʻlib, barcha Mutatsiyaning eng koʻp qismini tashkil etadi. Gen Mutatsiyasi yangi irsiy xromosomalar paydo boʻlishining asosiy sababchisi boʻlib, genlar xilma-xilligi va kombinativ uzgaruvchanlikning asosi hisoblanadi. Gen Mutatsiyasi kelib chiqishining asosiy sababchisi DNK tarkibidagi nukleotidlar juftligi (RNKdagi nukleotidlar izchilligi)ning oʻzgarishidan iborat. Bu toi-fadagi Mutatsiya tranzitsiya, transversiya kabi 4 guruhga boʻlinadi:
1) tranzitsiya — purin-pirimidin juftligi oʻzgarmagan holda juft nukleotidning almashinishi (AT<=>GC) tufayli sodir boʻladigan Mutatsiya ;
2) transversiya — purin-pirimidin juftligi oʻzgargan qolda juft nukleotidlarning almashinishi (AT<=>GC, AT<=>TA, GC<=>CG) tufayli sodir boʻladigan Mutatsiya ;
3) juft nukleotidlarning qoʻshilishi orqali sodir boʻladigan Mutatsiya ; 4) juft nukleotidning tushib qolishi tufayli kelib chiqadigan mutatsiya.

Mutatsiyalarning turlari

Gen mutatsiyasi
Xromosoma mutatsiyasi
Genom mutatsiyasi

1. Genomik mutatsiyalar. Ular orasida poliploidi, ya'ni uch yoki undan ortiq xromosoma to'dasi bilan genom shakllanishi va aneuploidiya - genomdagi xromosomalarning soni haploidning ko'pligi emas. 2. Xromosoma mutatsiyalari. Xromosomalarning ayrim qismlarida sezilarli o'zgarishlar mavjud. Ma'lumotlarning yo'qolishi (yo'q qilinishi), uning takrorlanishi (takrorlash), nukleotid ketma-ketliklarining o'zgarishi (inversiyon) va xromosomalar mintaqalarini boshqa joyga (translokasyon) o'tkazish bilan farqlanadi. 3. Gen mutatsiyasi. Eng ko'p tarqalgan mutatsiya. DNK zanjirida bir nechta tasodifiy azotli bazalar almashtiriladi.