1. Markaziy banklarning vujudga
kelishi
2. Markaziy bank funksiyalari
3. Markaziy bankning pul – kredit
siyosati
Mamlakat bank tizimining asosiy bo‘g‘ini Markaziy
bank hisoblanadi.Markaziy bank bevosita mijozlarga
bank xizmatlarini ko‘rsatmaydi, ayrim
davlattashkilotlari bundan mustasno.
Barcha mamlakatlarda Markaziy banklarning
bajaradigan vazifalari va funksiyalari deyarli bir xil
bo‘lib, ular turli mamlakatlarda turli nomda yuritilishi
mumkin.
Xususan, hozirgi kunda, bizgama’lumki, dunyoning
turli mamlakatlarida ushbu banklar “markaziy bank”,
“xalq banki”, “emission banki”, “milliy banki”, “zaxira
banki”, “davlat banki” tarzida yuritiladi
Masalan, AQSHda 1836 va 1860 yillarda 2500 dan ortiq shtat banklari
tashkil etilib, ularning 100 dan ortig‘i birinchi o‘n yil ichida yopilib ketgan.
SHu davrda banklar mustaqil ravishda muomalaga pul chiqarish huquqiga
ega bo‘lib, muomalada ularning 5500 dan ortiq turli pul belgilari amal
qilgan.
Iqtisodiy adabiyotlarda, dastlabki Markaziy bank 1650 yilda
SHvetsiyaningStokgolm shahrida tashkil etilganligi qayd qilingan. Ushbu
bank oltin tangalarasosida depozit sertifikatlarini muomalaga chiqargan,
mazkur depozitsertifikatlari butun shvetsiya hududida to‘lov vositasini
bajargan bo‘lib, taqdimqiluvchiga oltin tanga berilishi bilan kafolatlangan.
Milliy iqtisodiyotning rivojlanishi, mamlakatlar o‘rtasida xalqaro savdo va
hisob – kitoblarning rivojlanishi Markaziy banklar zimmasiga qo‘shimcha
vazifalarni yuklash zaruriyatini keltirib chiqardi. Endi Markaziy banklar
emission bank vazifasini bajarishdan tashqari mamlakatda kredit
muassasalari faoliyatini tartibga solish,iqtisodiyotda pul – kredit siyosatini
amalga oshirish bilan shug‘ullanadi.
Sanoati rivojlangan shaharlarda Markaziy banklar asosan to‘rtta
funksiyani bajaradi:
1. banknotalar emissiyasi;
2. pul – kredit munosabatlarini tartibga solish;
3. banklarning banki;
4. hukumat banki
Banknotalarni emissiya qilish Markaziy bankning eng asosiy va dastlabki funksiyalaridan biri hisoblanadi. Ma’lumki, muomaladagi pul
massasi hajmini oshirish yoki kamaytirish aynan Markaziy bankning banknotlarni emissiya qilish funksiyasi bilan bog‘liq bo‘lib, uning hajmi
iqtisodiyotdagi pul massasining hajmi bilan belgilanadi. YA’ni, iqtisodiyotdagi pul massasi va tovar massasi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liklikni
ta’minlanishi milliy valyutaning barqarorligi va to‘lov qobiliyatining mustahkamligiga bevosita va bilvosita ta’sir qiladi.
Markaziy bankning pul – kredit munosabatlarini tartibga solish funksiyasining asosiy maqsadi milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashga
qaratilgan bo‘lib, ushbu funksiya qator pul – kredit instrumentlari orqali amalga oshiriladi. Ushbu instrumentlar sifatida: tijorat banklariga
nisbatan o‘rnatilgan majburiy zaxira siyosati; tijorat banklarini qayta moliyalash siyosati (hisob stavkasi); ochiq bozordagi siyosati;
valyuta va depozit siyosatlarini keltirish maqsadga muvofiq.
Markaziy bank banklarning banki sifatida mamlakatdagi barcha kredit muassasalariga litsenziya beradi va ularni qaytarib oladi, shuningdek,
tegishli iqtisodiy me’yorlar asosida kredit muassasalari faoliyatini tartibga solib, ularning ustidan tegishli nazoratni amalga oshiradi..
Markaziy bank hukumatning banki funksiyasini bajarishda asosiy e’tibor hukumatning oltin va valyuta zaxiralarini saqlash va ularni tasarruf
qilish, shuningdek, davlat byudjeti taqchilligini qoplash maqsadida tegishli moliyaviy yordamni (kredit) berishga qaratiladi
3. Markaziy bankning pul –
kredit siyosati.Markaziy
bankning bosh maqsadi milliy
valyutaning barqarorligini
ta’minlashdan iborat bo‘lib,
ushbu maqsadni amalga oshirish
uchun qator vazifalarni bajaradi.
Ushbu vazifalar ichida eng
muhimlaridan biri uning pul –
kredit siyosatini ishlab chiqish
va amalga oshirish hisoblanadi.
Pul – kredit siyosatining qator usullari mavjud bo‘lib, ularning asosiylari
quyidagilardan iborat:
– tijorat banklariga nisbatan o‘rnatilgan majburiy zaxira siyosati;
– tijorat banklarini qayta moliyalash siyosati (hisob stavkasi);
– ochiq bozordagi siyosati;
– valyuta va depozit siyosati.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!
Do'stlaringiz bilan baham: |