Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti biologiya-tuproqshunoslik fakulteti Kimyo o’qitish metodikasi fanidan Oqsillar mavzusini o’qitish bo’yicha yarmuhammedova sohibaning tayyorlagan taqdimot ishi toshkent-2014

Магматик ёки отқинди тоғ жинслари-текисликларда кам тарқалган бўлиб,

Магматик ёки отқинди тоғ жинслари-текисликларда кам тарқалган бўлиб,

асосан тоғли худудларда Чотқол, Қурама, Ҳисор, Зарафшон, Туркистон

ва Нурота тоғларида кенг тарқалган бўлади. Магматик тоғ жинслари ер

қобиғининг ички қисмидаги олов каби қизиб турадиган, юқори ҳароратга

эга суюқ магманинг (магма-грекча сўздан олинган бўлиб, хамир деган

луғавий маънога эга) совиши натижасида пайдо бўлган. Магма ер қобиғининг

40-120 км. чуқурлигида жойлашган бўлиб, асосан SiO2, Al2O3, MgO, Na2O, K2O,

FeO, CaO лардан иборат. Бу оксидлар мураккаб кимёвий бирикма ҳолида эмас;

чунки юқори даражали (1100о) ҳарорат мураккаб кимёвий бирикма пайдо

бўлишига имкон бермайди. Вақт ўтиши билан магма секин аста қота

бошлагандагина мураккаб кимёвий бирикиш жараёни бошланади. Натижада

бир неча минерал тўплами (агрегати) дан иборат бўлган тоғ жинси пайдо бўлади.

Магма ер бетига суюқ (лава) ҳолида отилиб чиқиб, тезроқ совиса, эффузив

тоғ жинслари ёки вулқон тоғ жинслари пайдо бўлади. Маълум геологик

ўзгаришлар натижасида ҳосил бўлган жараёнлар натижасида магматик ва чўкинди тоғ жинслари литосферанинг пастки қаватига тушиб қолади. Кучли босим ва юқори иссиқлик таъсирида ўзгарган тоғ жинсларига метаморфик тоғ жинслар дейилади.

Бу жинслар ўзининг структураси, қовушғоғлиги ва минералогик таркибига кўра

бошқа тоғ жинсларилан фарқ қилади.

Чўкинди тоғ жинслари - сув, шамол таъсирида тўпланган ёки ўсимлик ва ҳайвон қолдиқлари йиғиндисидан иборат жинслар чўкинди тоғ жинслари дейилади. Бу тоғ жинслари бошқа тоғ жинслардан ўзининг коваклик, ғоваклик ва қатламлилик сингари хухусиятлари билан фарқланади. Чўкинди тоғ жинслари келиб чиқишига кўра уч синфга –механик, кимёвий ва органик жинсларга бўлинади.

• Чўкинди тоғ жинслари - сув, шамол таъсирида тўпланган ёки ўсимлик ва ҳайвон қолдиқлари йиғиндисидан иборат жинслар чўкинди тоғ жинслари дейилади. Бу тоғ жинслари бошқа тоғ жинслардан ўзининг коваклик, ғоваклик ва қатламлилик сингари хухусиятлари билан фарқланади. Чўкинди тоғ жинслари келиб чиқишига кўра уч синфга –механик, кимёвий ва органик жинсларга бўлинади.