Mirzo ulug bek nomidagi

metodologiya» bo lib xizmat qiladi. Umumilmiy tushunchalar qatoriga ko'pincha «axborot», «model», «tuzilma», «funksiya», «tizim», «element», «oqilonalik», «ehtimollik» singari tushunchalar kiritiladi.

Birinchidan, bir qancha xususiy fanlar hamda falsafiy kategoriyalaming alohida xossa, belgi va tushunchalari umumilmiy tushunchalaming mazmuniga «singdirib» yuborilganligi, ikkinchidan, (falsafiy kategoriyalardan farqli o‘laroq) matematik nazariya va simvolik mantiq vositalari bilan ulami formallashtirish, ularga aniqlik kiritish mumkinligi umumilmiy tushunchalaming o‘ziga xos jihatlaridir.

Agar falsqfly kategoriyalar umumiylikning mumkin bo‘Igan eng yuqori darqjasi - muayyan umumiy darajani о ‘zida mujassamlashtirgan bo ‘Isa, umumilmiy tushunchalarga ко ‘proq umumiy mavxum (bir xil) daraja xoski, bu ularni mavxum-formal vositalar yordamida ifoda etish imkonini beradi. Falsafaning asosiy masalasini (to‘la hajmda) yechishda

243

«ishtirok etish» sharti muayyan «tafakkur shaklini yaratish»ning «falsafiyligi», «dialektikligi» darajasini aniqlashning muhim mezonidir.

Umumilmiy tushuncha va konsepsiyalar asosida bilishning tegishli metodlari, tamoyillari ta’riflanadi, ular esa, o‘z navbatida, falsafaning maxsus ilmiy bilim va uning metodlari bilan oqilona o'zaro aloqasini ta’minlaydi.

Strukturaviy-funksional (strukturaviy) metod yaxlit tizimlarda ularning strukturasini, strukturaning tarkibiy qismlari о ‘rtasidagi barqaror munosabatlar va о ‘zaro aloqalarni hamda ularning bir-biriga nisbatan rollari (funksiyalari)ni ajratish asosiga quriladi.

Struktura-tizimning tuzilishi va ichki shakli, mazkur tizimning tarkibiy qismlari o‘rtasidagi barqaror o‘zaro aloqalaming birligini ifodalovchi falsafiy tushuncha. Funksiya esa mazkur tizim har bir tarkibiy qismining «vazifasi» deb tushuniladi (ma’lum biologik a’zo funksiyalari, davlat fiinksiyalari, nazariyaning funksiyalari va h.k.).

Strukturaviy-funksional (strukturaviy) metodning (unga ba’zan sistemali yondashuvning tori deb ham qaraladi) asosiy talab (jarayon)lari:

0. 
   tizimli obyektning tuzilishi, strukturasini o‘rganish;
   
1. 
   uning tarkibiy qismlarini va ularning funksional xususiyatlarini tadqiq qilish;
   

0. 
   mazkur tarkibiy qismlardagi va ularning funksiyalaridagi o‘zgarishlami tahlil qilish;
   
1. 
   butun tizimli obyektning rivojlanishi (tarixi)ni ko‘rib chiqish;
   
2. 
   barqaror faoliyat ko‘rsatayotgan obyektning barcha tarkibi qismlariga shu barqarorlikni saqlashga xizmat qilayotgan tizim sifatida qarash.