Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллийуниверситети тарих факультети

амир 
Ҳайдардаврида 
мунтазам 
армия 
ташкил 
этишга 
тўлаэришилмади. Чунки меросхўрлар ўртасида ҳокимият учун ўзаро курашлар, 
ички низолар, бўйсунмас амалдорларни жиловлаш бу иш йўлида ката тўскинлик 
килди. Амир Ҳайдар ўз доимий армиясини Қаршида тузишга харакат килди, чунки 
бу ердаги ҳарбий гарнизон энг кучли эди. У ташкил этган кўшинда зобит ва харбий 
бошликлар саркарда макомига эга бўлиб, давлат хазинасидан маош олар эдилар. 
Ойлик маошлар кисман нул, колган 
' Баёний. Шажараи Хоразмшохий. 334 -варак. 
' Андреев М. е., Чехович О.Д. Арк Бухары. - Д ушанбе. 1972. -С. 136. 
^ Исмоилова Б. Курсатилган асари. - Б. 36. 
2 3

---

қисми эса натурал тарзда тўланар эди. Панжсад боши ўзининг белгисига - 
байроғига эга бўлган'. 
Мингбошининг ёнида доимо бундан каттарок байрок бўлар эди ва бу «туғ» 
деб юритилган. Бундай байрокка минг кишилик гуруҳ ҳақли бўлиб, унинг 
бошлиғи ҳурматли саналар, арк дарвозасидан отда 5'тишга ҳақлр^, бошка 
зобитлар эса пиёда кирар эдилар". Амирлик артиллерияси Эронда ишлаб 
чиқарилган бир неча тўплардан ташкил этилган бўлиб, уларнинг уч - тўрттаси 
лафет (темир суянчик)га эга эди. Қўшин асосан маҳаллий аҳоли вакил ларидан 
иборат бўлиб ҳеч кандай ҳарбий тартибларга риоя этмас эди. Қўшиннинг катта 
қисми Қаршидан шаркда Шаҳрисабз кенегасларидан ҳимояланиш мақсадида 
сақланарди. Қарши шаҳри девор билан ўралган бўлиб, ичкарида қўрғон мавжуд 
эди. Вилоятда эса ўнлаб кзфғонлар бўлған. Мавжуд Гурдшоб, Карки, Шеробод ва 
бошқа бир қанча қ5фғонлар лойтупроқ деворлар билан ўралган, ичкарида - 
кўҳандиз (цитадель) - калъа бўларди. Ҳарбий ҳаракатлар чоғида аҳоли 
ҳимояланиш учун қўрғонга тўпланишиб туришған, гарнизонларда 10 тадан 200 
тагача аскарлар сақланган. 
Амир Ҳайдар Бухорога келгач, Ҳакимбийга к5фғон ва калъаларни доим 
бекам - кўст саклаш, деворларни етти метргача етказиш, Наврўз кунлари 
хавфсизлик чораларини кучайтириш, кўрғон бурчакларида яшаш хоналарини 
куришга буйрук бериб хатлар ёзған. 
Қарши вилоятида харбий кисмлар қуйидагича шакллантирилган: 500, Сарой 
уруғидан 100 нафар, аскарликка, 400 киши корачириқ ишлар учун, аймоқ жамоаси 
300 киши, араб, ўз кавмларидан 20 кишидан, қўшчилар - 50, қатағон - 6, арлот - 10, 
яғду - 20, дўрмон - 4, па?1жобий - 20, қорлуклар - 15, хитойликлар фақат 
шогирдпешаликка - 13 киши, сироблар - 12 киши доимий хизматда бўлишлари 
шарт эди'. 
' З а м он ов А. XV l l I -X I X а с р ўр т ала р и д а Б > 'х ор о а м и р лп г и нп н г кў ш пн тх з и лпш и в а х а р б нй б ош ка р ув и . Ў з б е к и ст он 
тарихи. 2014 №1. 36-бет. " Ўша жойда. 38. Ўша жойда. 37. 
2 4

---

Бухоро амирлиги қўшинидаги дасталарда аскарлар сони бир хилда 
бўлмаган. Ҳар қайси уруғ ва ҳудуд мавжуд имкониятлардан келиб чикиб ёки 
амирликдаги нуфузига караб кўшин сони белгиланган. Бундан ташкари, қўшин 
таркибида турли давлатлар фукаролари хисобланган харбий асирлар, куллар ва 
бошқа тоифа вакиллари ҳам мавжуд эди.