Мирзо улуғбек номидаги

Ғарб олий таълим тизимида ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишнинг педогогик ҳамда методологик асослари

ХХI асрда янги илмий кашфиётлар, ахборотлаштириш, глобаллашув, астронавтика, робототехника ва сунъий интеллектнинг ривожланиши билан боғлиқ муҳим ўзгаришлар рўй бермоқда. Бу аср рақамли технологиялар ва билимлар асри деб номланади. Янги аср эса янгича ўқитиш ва янгича ёндашувларни талаб этади: педагогика мавзусининг кенгайиши, ўқитишга экологик ёндашув, рақамли авлод ва ўқитишдаги янгилик. Таълим назарияси икки босқичга эга бўлиб, унинг биринчи босқичи макро даражада, "таълим-жамият" муносабатлари, марказсизлаштириш ва диверсификация, таълимни халқаролаштириш ва рақамли технологияларни жорий етиш ва “Ўқитувчи-ўқувчи” муносабатларида намаён бўлса, микро даражада анъанавий ва инновацион усулларнинг фаол аралашмаси, фаолият ёндашувини энергия-ахборот муҳитига ёндашиш, конструктивизм ва коннективизм билан танишишни ўз ичига олади.

Дидактик-рақамли авлоднинг инновацион ўқитиш методикаси ва педагогикага экологик ёндашув: Янги аср дидактика ва ўқитиш усулларига жиддий ўзгаришлар киритди. Йигирманчи аср педагогикаси ХХI аср педагогикасидан фарқ қилади. ХХI асрнинг бошларидан бошлаб миллий ва жаҳон таълимининг ривожланишида кўплаб ўзгаришлар юз берди. Энг кўп кузатиладиган ҳодиса - бу ҳозирги кунда жамиятга Интернет ва ўқитиш жараёнига рақамли технологияларнинг кириб келиши.
Рақамли технологиялар одамларнинг ҳаёт тарзимизни, алоқа усулларини, фикрлаш тарзи, ҳис-туйғуларини, бошқа одамларга таъсир қилиш каналларини, ижтимоий кўникмаларни ва ижтимоий хулқ-атворни ўзгартиради. Мямешева таъкидлаганидек, "юқори технологиялар муҳити - компютерлар, смартфонлар, видео ўйинлар, Интернет қидирув тизимлари - инсон миясини ва албатта таълим тизимини ҳам ўзгартиради".
Олий таълим тизимида ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишнинг тадқиқот манбалари сифатида қозоғистонлик, рус ва хорижий олимларнинг дидактикага оид асарлари, ХХ аср педагогикаси бўйича дарсликлар, ЮНЕСКОнинг таълим стратегияларини ишлаб чиқиш бўйича тавсиялари мавжуд. Йигирма биринчи асрда дидактикадаги ўзгаришлар қуйидаги йўналишлар бўйича ўрганилди, бу еса ўқитишнинг инновацион усулларидан фаол фойдаланишга олиб келади:
талабаларнинг рақамли авлодини ўқитишга бўлган ёндашувлар ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда таҳлил қилинди ва умумлаштирилди; ўқитувчилар ўртасида анъанавий ва инновацион ўқитиш усулларидан фойдаланиш бўйича сўров ўтказилди, аналитик ва тизимли ёндашувлар қўлланилиб, замонавий педагогиканинг назарий ўзгаришлари умумлаштирилди.
Ғарб олий таълим тизимида ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишнинг педогогик ҳамда методологик асосларини ўрганишда ўқитувчиларнинг инновацияларга ижобий муносабатда бўлишлари, уларни қабул қилишлари ва малакаларини оширишлари алоҳида эътиборга олинади. Ушбу жараённи аниқлаш учун сўровнома тузилади ва Респондентларни танлаш тасодифий танлов орқали амалга оширилади. Aнкетада қуйидаги саволларга жавоб бериш орқали юқоридаги саволларга жавоб топилади:
Ўқитувчилар ўқитишнинг инновацион усулларидан фойдаланишадими?
Ўқитувчиларнинг фикрига кўра ўқитишнинг инновацион усулларининг афзалликлари нимада, уларнинг камчиликлари нимада?
Нима учун ўқитувчилар ўқитишнинг инновацион усулларидан фойдаланадилар?
Ўқитувчилар ИТдан фойдаланишни ўргандиларми? Улар қандай қилиб ўргандилар (вариантлар: давлат томонидан тўланадиган малака ошириш курслари орқали, мустақил равишда ёки ўз маблағлари ҳисобидан)?
Ўқитувчиларнинг фикрига кўра анъанавий ва инновацион ўқитиш усулларини қўллаш қанчалик тўғри? Ўқитувчи ўқитиш усулларини янгилашнинг мазмунли тузилишини - ўқитувчининг инновацион маданиятини шакллантирдими?
Сўров натижалари қуйидагиларга ёрдам беради: биринчидан, ўқитувчиларнинг педагогик маҳорати ва ўқитишдаги янгиликларни Ғарб олий таълим тизимида ижтимоий гуманитар фанларни ўқитишнинг педогогик ҳамда методологик асосларини ўрганиш ўзлаштираётганлигининг динамикасини аниқлаш. Иккинчидан, янгилаш жараёни мунтазамми, бунинг учун давлат томонидан шароитлар яратилганми ёки ўқитувчилар ИТнинг педагогик маҳоратини мустақил равишда янгилайдиларми?