Мирзо улуғбек номидаги бухоро давлат университети

2-Мавзу: Қаттиқ жисмларнинг механик хоссалари. Эластик кучлар. 
Ички механик кучлар ва кучланганлик.
Режа:
1.
 
Қаттиқ жисмларнинг механик хоссалари. Эластик кучлар. Ички 
механик кучлар ва кучланганлик.
2.
 
Каттиқ жисмлар деформацияси. Пластик деформация. Чўзилиш ва 
сиқилиш. 
3.
 
Чўзилиш диаграммаcи. Бурилиш. Деформациянинг потенциал 
энергияси. 
4.
 
 Қаттиқ жисмларда эластик уйғонишнинг тарқалиши. 
Суперпозиция принципи 

---

 
Tashqi kuchlar ta’sirida, qizitilganda yoki sovitilganda jism hajmining va 
shaklining o`zgarishiga 
qattiq jismning deformatsiyasi
deyiladi. 
Deformatsiyalovchi sabab olingandan so`ng jism o`zining dastlabki holatini 
to`la tiklasa 
elastik deformatsiya
, tiklamasa 
plastik deformatsiya
deyiladi. 
Moddalar elastiklik va plastiklik xossalariga ega bo`ladi. Masalan po`lat, rezina, teri, 
mis, mum-plastik moddalardir.
Deformatsiya va qattiq jismning tuzilishi. 
Deformatsiya natijasida kristall 
panjara tugunlarida joylashgan zarralarining bir birlariga nisbatan siljishlari ro`y 
beradi. Bu esa zarralar o`rtasida vujudga kelgan o`zaro ta’sir kuchlari 
muvozanatining buzilishiga olib keladi. Natijada zarralarni dastlabki o`rnilariga 
qaytarishga harakat qiluvchi ichki elastiklik kuchlari F
el
vujudga keladi. 

---

Har qanday deformatsiyani amalga oshirish uchun ish bajariladi yoki issiqlik 
miqdori beriladi. Deformatsiyalangan jism ichki energiyasining o`zgarishi tashqi 
kuchlar ta’sirida bajarilgan ish yoki berilgan issiqlik miqdoriga teng bo`ladi. Misol 
uchun elastik ravishda cho`zilgan yoki siqilgan sterjenning potentsial energiyasi 
qo`yidagicha o`zgaradi. 
bu yerda A shu deformatsiyani amalga oshirgan tashqi kuchlar ishi. S-
deformatsiyalanuvchi jismning ko`ndalang kesimi yuzasi, l-uzunligi, E-yung 
moduli.
Ko`rinib turibdiki elastik ravishda cho`zilgan sterjenning potentsial 
energiyasi deformatsiya kvadrati (Δl)
2
ga to`g`ri proportsional.
Turli xil qurilmalarni loyihalashda materiallarning mustahkamligini hisobga 
olish kerak.