Мирсоатова Сайёра Турғуновна Ўзбекистонда тош даври маданиятлари муаммолари

Натижаларнинг амалиётга қўлланилиш даражаси. Илмий ишнинг натижаларидан Ўзбекистон тарихининг қадимги даврларига оид махсус бобларини ёзишда, Олий ўқув юртлари махсус курслар учун маърузалар ҳамда илмий амалий қўлланмалар яратишда фойдаланилиш мумкин.
Тадқиқот натижаларининг эълон қилинганлиги. Маҳаллий ва хорижий нашрларда муаллиф томонидан 13 та илмий мақолалар ҳамда илмий анжуманлар тезислари ва ўқув услубий қўлланмалар эълон қилинган.
Диссертациянинг тузилиши ва ҳажми. Диссертация кириш, 4 та боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ва археологик терминларнинг изоҳли луғатидан иборат. Илмий ишнинг ҳажми 152 бет, унга 124та иллюстратив материаллардан иборат альбом илова қилинган.
ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ
Кириш қисмида мавзунинг долзарблиги, унинг ўрганилиш даражаси, тадқиқот мақсади ва вазифалари, манбавий асослари, назарий ва амалий аҳамияти ҳамда таркибий тузилиши ҳақида маьлумотлар берилган.
I Боб. “Ўзбекистонда палеолит даврини ўрганилиш тарихи ва муаммолари.
Илк палеолит. Ўзбекистон инсоният шаклланган ва тараққий қилган маданий ўчоқлардан бири ҳисобланади. Евроосиёнинг кўпчилик ҳудудлари сингари юртимиз тарихи ҳам қадимги тош давридан бошланади. Мамлакатимизда бу даврга оид қатор ёдгорликлар мавжуд. Улар Фарғона водийсидаги Селунгур, Чашма; Тошкент вилояти, Оҳангарон водийсидаги Кўл­булоқ ҳамда Қизилолма ёдгорликларининг қуйи қатламлари; Жарсой топилмалари, Қизилқум ҳудудларидаги Бўкантоғ топилмалари ва бошқа­лар­дан иборат. Шулардан энг яхши ўрганилган ёдгорлик Селунгур ғори ҳисобланади. Ушбу объектда 1980-йилларда стационар археологик қазиш­ма ишлари Ў.И. Исломов рахбарлиги остида бошланди⁴. Экспедиция ҳисо­ботларига кўра, 1981 йилда 64 кв.м жой очиб ўрганилган. Ғорнинг кесмалари асосида геологик тадқиқот олиб борган М.Х. Годин уни иккита ритмоқалинликка ажратади: уларнинг қуйиси 5 ва 4 маданий қатламларни ўз ичига олиб, улар бузилмаган ва геологик жиҳатдан анча сокин даврда пайдо бўлган. Селунгур ёдгорлигининг 3-қатламидан одам суяклари: одам бошчаноғининг қопқоғи, 9 та тиши, бош чаноқ орқа суяги ва бошқалар топилган. Одам суяклари ашель даврининг ўрта плейстоцен тош қуроллари билан бирга учратилган. Аммо В.А. Ранов, А.Е. Додонов ва бошқалар Селунгурни қуйи плейстоцен охирлари билан, Ў.И. Исломов эса илк плейцтоцен даври билан саналайдилар.
Илк палеолит даврига оид стратиграфиялашган ёдгорликлардан ташқари Селунгурга яқин бўлган Чашма қишлоғидаги Сўх дарёси терассасидан айрим йиғма материаллар ҳам топилган⁵.
Илк палеолит даврига оид яна бир ёдгорлик Кўлбулоқнинг қуйи (49-22) қатламларидир. Кўлбулоқ Ангрен шаҳридан 12 км ғарбда жойлашган ва ёдгорлик 1962 йили О.М. Ростовцев томонидан топилган ва 1963-1990 йилларда М.Р. Қосимов томонидан ўрганилган. Кўлбулоқнинг илк палеолит даврига оид қуйи қатламлари типологик жиҳатдан 550 000 йиллар билан саналанган, маданий жиҳатдан эса ёдгорлик материаллари Ўрта Осиё ва Қозоғистонда алоҳида Кўлбулоқ маданияти сифатида талқин этилган⁶.
1992-йилда Кўлбулоқдан 1 км шимоли-ғарбидаги Қизилолмасой-2 ёдгорлигида Н.К. Анисюткин томонидан яна бир илк палеолитга оид қатлам аниқланган⁷.
Илк палеолит даврига оид айрим йиғма материаллар Қизилқум ҳудудидан ҳам топилган. Бунга 2000-йили М. Хўжаназаров томонидан Бўкантоғ этакларидан топилган бир дона чақмоқли оҳактошдан ишланган бифас мисол бўла олади. Демак, Ўзбекистон худудида 10 дан ортиқ жойларда палеолитнинг илк босқичига доир ёдгорликлар мавжудлиги аниқланган. Улар орасидан Селунгур ёдгорлиги алоҳида аҳамият касб этади. Чунки, у жойдан гоминидларнинг суяк қолдиқларини топилиши Ўрта Осиёни хомо еректуслар илк бор забт этган минтақалар доирасига киришидан далолат беради.