Mintaqasi va unga tutash bir necha oʻlkalarni oʻz ichiga olgan yirik saltanat (6-8-asrlar). Turk Xoqonligi

Turk xoqonligining boshqaruvi

Turk xoqonligi qanchalik katta bo`lmasin, chinakam markazlashgan davlat emas edi. Uning asosi turkiy tilda so`zlashuvchi qabilalar ittifoqidan iborat bo`lgan. Bu ittifoqni xoqon boshqargan. Hukmdorning hokimiyati urug`-aymoq udumlariga tayangan harbiy-ma'muriy boshqaruvga asoslangan. Mamlakat ko`chmanchi chorvador va o`troq dehqon aholiga bo`linardi. Ko`chmanchi chorvador aholi "budun" yoki "qora budun" nomlari bilan yuntilgan. Budun o z navbatida qabilalar ittifoqi birlashmasini tashkil etardi. U "o`n o`q budun" yoki "o`n o`q el" deb - yuritilgan. O`n o`q budun yoki elning hokimi "yabg`u" yoki "jabg`u" nomi bilan atalardi. Yabg`u darajasiga faqat xoqon urug`iga qonqarindosh bo`lganlargina ko`tarilardi. Shu boisdan ba'zan u "yabg`u xoqon" deb ulug`langan. o`n o`q el sardori bir tuman (ya'ni o'n ming) suvoriyni safga tortar edi. Bunday harbiy bo`linmaning tumanboshisi “shad" deb yuritilgan.

o`rta Osiyoda hukmronlik o`rnatilgan dastlabki davrda turk xoqonlari mamlakatning o`troq aholi yashaydigan obod viloyatlarini ko`chmanchilar ixtiyoriga topshirsalar-da, ammo aholining ichki hayotiga deyarli aralashmaydilar. VI asrda Chirchiq, Zarafshon, Qashqadaryo va Amudaryo havzalarida o`ndan ortiq mayda hokimliklar mavjud edi. Ularning iqtisodiy va siyosiy boshqaruvi yerli sulola hukmdorlari qo`lida qoldirilib, turklar ulardan faqat boj va yasoq undirib olish bilan cheklanadilar.

Mustahkam markazlashgan davlat- bu barcha hududlari yagona hukmdor hokimiyati tomonidan idora qilinuvchi davlatdir.