Mintaqasi va unga tutash bir necha oʻlkalarni oʻz ichiga olgan yirik saltanat (6-8-asrlar). Turk Xoqonligi

Eftaliylar davlatining qulashi

Turk xoqonligining eftaliylar bilan to`qnashishi muqarrar edi. Bunday murakkab siyosiy vaziyat xoqonlikni Eron, so`ngra Vizantiya bilan yaqinlashtiradi. Uzoq vaqt eftaliylar tazyiqida yashagan sosoniylar bu davlatning tamomila barbod bo`lishidan manfaatdor edi. Xusrav I Anushervon (531579) tashabbusi bilan yuzaga kelgan o`zaro harbiy ittifoq Eron shohining Istamiga kuyov bo`lishi orqali yanada mustahkamlanadi.

Eron askarlarining Balxga hujumi , ko`magida turklar 563-yilda Eftaliylar davlati yerlariga bostirib kiradilar. Parak (Chirchiq) vodiysi va uning markazi Choch shahri ishg`ol qilinadi. Sirdaryodan o`tib, Zarafshon vodiysiga kirib boradilar. Ular Samarqand, Kesh va Naxshabni egallab, Buxoroga yaqinlashadilar. Sakkiz kun davom etgan shiddatli jangda eftaliylar qo`shini yengiladi. Shunday qilib, janubdan Eron sosoniylaridan, shimoldan esa Turk xoqonligidan 563-567yillarda zarbaga uchragan Eftaliylar davlatibir asrdan oshiqroq hukmronlikdan so`ng, tamomila barbod bo`ladi. Natijada mag`lub davlatning merosi o`zaro bo`linib, Araudaryoning janubiy qirg`oqlarigacha bo`lgan viloyatlar Eron, uning sohillari bo`ylab Kaspiy dengizigacha cho`zilgan yerlar Turk xoqonligi tasarrufiga o`tadi. Eftaliylar davlati qulagach, vaziyat tubdan o`zgaradi. Endilikda o`z chegarasini shimoli-sharqqa tomon kengaytirib olgan Eron Amudaryodan to Suriyaga qadarli Ipak yo`li ustida haqiqiy sarbon bo`lib oladi. Uzoq Sharqdan Eron hududlarigacha karvon yo`li nazoratini o`z homiyligi ostiga olgan turklar esa Eron orqali Vizantiya bilan bevosita savdo qiladigan bo`ldi.

VI asrning 70-80- yillarida Enasoyning yuqori oqimidan to Amudaryo bo`ylarigacha, Manchjuriyadan to Kimmeriy (Qora dengiz) Bosforigacha cho`zilgan ulkan maydonda Turk xoqonligi tashkil topdi. Bu ulkan davlat Xitoy, Eron va Vizantiya kabi zamonasining yirik davlatlari bilan iqtisodiy va siyosiy munosabatlar o`rnatib, ular qatoridan munosib o`rinni egallaydi.

Buxorxudotlar dirhami.VIII asr.

Qo`sh tasvirli Chag`oniyon jez tangasi