Ministrligi

Internetge jalǵanǵan buyımlardı dástúrlew 
Reje: 
1.Internet zatlar (IOT).
2.
 IoT standartlastırıw
3.
 IoT arxitekturası
4. IoT texnologiyasin ámeliyatqa qollaw usillari 
5.IoT Zatlardi Internette ámelge asırıwdıń tiykarǵı texnologiyaları 
 
1.Internet zatlar (IOT).
Bultlı xızmet mińlaǵan avtoulovlarning tezligi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı qabıl 
etedi hám qala avtoulovlari kartasın dúzedi, bul bolsa avtoulovchilarga eń tez marshrutni 
tabıwǵa járdem beredi. Jas futbolshınıń oyog'idagi bilezik shınıǵıw waqtında onıń 
iskerligin gúzetip baradı hám maǵlıwmatlardı milliy terme jámááttiń eń tabıslı 
óspirimlerin tańlaytuǵın programmaǵa júkleydi. Sanalı esaplagichlar kórsetkishlerdi 
onlayn tárzde uzatadı, qashqınshılar haqqında xabar beredi, resursların tejewge járdem 
beredi hám kommunal xızmetler ushın tólewlerdi azaytadı. Hám aqılǵa say qabarǵan 
jerlengen konveyerlar operatordı mashinada jaqınlasıp kiyatırǵan tozıwdı eskertedi, islep 
shıǵarıw toqtap qalıwına jol qo'ymaydi hám remontlaw ǵárejetlerin azaytadı. Bulardıń 
barlıǵı " Internet zatlar" yamasa Internet zatlar (IOT)
.
Zatlar Internetiniń kontseptsiyası 
XX ásirdiń baslarında Nikola Tesla tárepinen názerde tutılǵan edi - fizikalıq radio 
tolqınları ushın barlıq ob'ektlerdi basqaradigan " úlken miya" neyronlarınıń rolin boljaw 
etdi. Jáne onı basqarıw quralları qaltasıngizga ańsatǵana jaylasıwı kerek. Ullı oylap 
shıǵarıwshı qıyal emes edi, ol tek óz zamanlasları oyda sawlelendire almaytuǵın zatlardı 
tushunar edi. 
Júz jıl ótip, " Internet zatlar" termini MIT izertlew agentligi jumısshısı Kevin 
Eshton tárepinen payda boldı. Ol insan aralashuvisiz logistika processleri natiyjeliligin 
asırıwdı usınıs etdi: kompaniyanıń bazalarında tovarlardıń bar ekenligi tuwrısında 
maǵlıwmat toplaw hám olardıń usaqlap satıw sawda noqatlarına barıwın gúzetip barıw 
ushın radio datchiklaridan paydalanıw. Hár bir teg tarmaqqa onıń jaylasqan jayı 
tuwrısında maǵlıwmatlardı jiberdi. RFID teglerinen paydalanıw jetkizip beretuǵınlar 
hám usaqlap satıw satıwshılardıń talap hám usınıs ózgeriwine munasábetin tezlestirdi: 
tovarlar rezervde emes, bálki kerekli jayǵa jiberilgen. Etiketlashni engiziw nátiyjesi 
bahalandı hám 2007 jıl yanvarınan berli Amerikanıń eń iri usaqlap satıw sawda 
tarmaǵınıń barlıq jetkizip beretuǵınları tek RFID jarlıǵı menen ónim islep shıǵarıwdı 
basladılar.
Zatlar Internetiniń kontseptsiyası mashinadan mashinaǵa baylanıs principine 
tiykarlanadı : insan aralashuvisiz elektron apparatlar bir-biri menen " baylanıs qılıwadi". 
Zatlar interneti avtomatizatsiya, biraq odan joqarı dárejede. " Sanalı" úylerden ayrıqsha 

---

bolıp esaplanıw, sistema túyinleri Internet arqalı maǵlıwmat almaslaw ushın TCP / IP 
protokollarınan paydalanadılar. 
Bul baylanıs usılı saldamlı ústinlik beredi - sistemalardı bir-biri menen birlestiriw, 
" tarmaqlar tarmaǵıni" jaratıw qábileti. Bul tarmaqlardıń biznes modellerin hám hátte 
pútkil mámleketlerdiń ekonomikasın ózgertiwge múmkinshilik beredi.
Zatlar interneti 
tekǵana ámeldegi qaǵıydalardı ózgertiripgine qalmay, bálki biznes modelinen 
dáldalshılardı shıǵarıp tastap, ulıwma ekonomika ushın jańa qaǵıydalardı qáliplestiredi. 
20 jıldan kem waqıt ishinde zatlar Interneti informaciya texnologiyaları bazarında 
trendga aylandı. Analizshiler bir neshe jıl ishinde IOT apparatlarınıń úlken sanın - 50 
milliarddan asıwın shama qılıwıp atır. Elektron komponentler óndiristiń rawajlanıwı 
barlıq túrdegi apparatlar ushın millionlap arzan chiplarni " shtamplash" imkaniyatın 
beredi. Baza qutılarına qollanılatuǵın radiochiplardan IOT átirap -ortalıq átirapındaǵı 
ob'ektlerdiń global " internetlashuvi" ga aylandı, adamlar haqıyqattı global " 
nomerlashtirish" retinde qabılladılar " Barmaqlar ústinde" zatlar interneti Adamlar 
interneti - bul sizdiń ónimlerińiz fotosuratlarini Instagram-ga jaylastıratuǵın muzlatgich 
yamasa Facebook-de " Búgin men aqldan ozgan juwındım" dep jazatuǵın kir juwıw 
mashinası. Kutilayotgan 28 milliard jalǵanıwdıń yarımınan kami " qarıydar IoT" ni 
quraytuǵın qarıydar gadjetlaridan keledi: smartfonlar hám planshetler, fitness hám 
ambulatoriya ushın kiyiladigan sensorlar. 
15 milliarddan artıq apparatlar biznes hám sanaatda isleydi: úskeneler ushın hár 
qıylı sensorlar, satıw ushın terminallar, islep shıǵarıw birlikleri hám jámiyetlik 
transportındaǵı sensorlar. 
" Zatlar interneti" sizge belgili tarawlarda anıq biznes máselelerin arzan, tez hám 
keń kólemde sheshiw quralı boladı. 
Industrial IoT (IIoT) mashinadan mashinaǵa baylanıs, BigData hám 
tastıyıqlanǵan sanaat avtomatlastırıw texnologiyalarınan paydalanıw kontseptsiyasın 
birlestiradi. IoT-dıń tiykarǵı ideyası - bul " sanalı" mashinanıń adamǵa salıstırǵanda 
anıqlıǵı, turaqlılıǵı hám qátesinińz maǵlıwmat toplawda ústinligi. Zatlar interneti ónim 
sapasın baqlawdı jaqsılaydı, júdegen hám turaqlı islep shıǵarıwdı quradi, sheki onim 
támiynatın támiyinleydi hám zavod konveyerining jumısın optimallastıradı. 
Adamlar interneti bul tekǵana biziń aqshasımizni, bálki biziń waqıtımizni da " 
sıpab alatuǵın" dúnya boylap tarmaq bolıp tabıladı. Biz háptesine bir neshe saattı social 
tarmaqlarda, onlayn oyınlarda yamasa veb-saytlarda ótkeremiz. Onlayn dúkanlarda biz 
tez-tez kerek bolmaǵan zatlardı satıp alamız, sebebi bul ańsat hám arzan - eki ret basıw. 
Dástúriy " insan" Internetinen ayrıqsha bolıp esaplanıw, IoT aqılǵa say hám 
ámeliy jaqınlaw ushın qollanıladı. Onıń tiykarǵı waziypası avtomatlastırıw, 
optimallastırıw, materiallıq hám waqıt ǵárejetlerin kemeytiw bolıp tabıladı. 
Sanaat sanaatında hám transportda IOTdan paydalanıw baxtsız hádiyselerdi 
kemeytiw, sheki onim joǵatılıwı hám isletilingen resurslar muǵdarın kemeytiw esabına 

---

ǵárejetlerdi azaytadı. Energetika salasında bul elektr energiyasın islep shıǵarıw hám 
bólistiriw natiyjeliligin asıradı.
Zatlar interneti tekǵana pulni, bálki waqtın da tejeydi: 
mashinalar adamlardı ádetdegi jumıslarda almastırdı hám olardı qáwipli yamasa ádetiy 
wazıypalardı orınlawdan azat etdi. 
Sanalı sistemalar sanaat konveyerini gúzetip baradı, bazalardaǵı tovarlardı 
esaplaydı hám adam ornına háreketti tártipke saladı. Hár qanday hawa rayında, tunu kún 
hám háptediń etti kúni. 
Biziń átirapımız hár qıylı " jalǵanǵan" apparatlar menen oralǵan : qawipsizlik 
hám ekologiyalıq monıtorıń sistemaları kóshede isleydi. Zatlar interneti kúndelik 
turmısda, turaq-jay kommunal xojalıǵı hám sanaat salasında, transportda, awıl 
xojalıǵında hám medicinada qollanila baslandı. 
Mısal 1. Yandex. Navigator da IoT esaplanadı
Tanıw mısal - Yandex. Navigator. Rossiya hám MDH boylap shafyorlar bul 
xızmetten paydalanadılar. Smartfonlar hám planshetler koordinatalardı, háreket baǵdarın 
hám tezlikti Yandex xızmetine uzatadı hám paydalanıwshılardan alınǵan maǵlıwmatlar 
kompaniya serverinde analiz etiledi. Tiqilishi haqqında maǵlıwmat alǵannan keyin, 
programma avtomatikalıq túrde shafyorǵa aylanba joldı usınıs etedi hám telefon yamasa 
planshet ekranında marshrutni kórsetedi. Mobil apparatlar, maǵlıwmatlar orayları hám 
Yandex qosımshası adamlardıń aralashuvisiz baylanısda bolıp, bul zatlardı Internettiń 
ájayıp úlgisi bolıp tabıladı. 
Nátiyjede shafyorlar tıǵılıspada kemrek waqtın eń jaqsı aylanba jollardı tańlawǵa 
sarplaydilar. 
Taǵı azmaz kóbirek hám Yandeksning jasalma intellekti qala jollarında júkti 
qayta bólistiriwdi baslaydı. Jıynalǵan statistikanı esapqa alǵan halda, ol maqul túsetuǵın 
jollardı júkleytuǵın hám tirbandlikni minimallastıratuǵın marshrutlarni usınıs etedi. 
Mısal 2. Sport IoT 
Sportda zatlar Internetinen statistika toplaw hám maǵlıwmatlardı analiz qılıw 
ushın paydalanıladı. IoT sheshimlerinen paydalanıw hár qıylı : kaloriya sarpın 
gúzetetuǵın azanda yuguruvchilar ushın mobil programmalardan tartıp, professional 
sport daǵı nátiyjeli informaciya hám esaplaw sistemalarına shekem. 
Jámáát IOT sheshimi individual sportshılar hám pútkil jámááttiń sog'lig'ini 
qadaǵalaw etedi. 
Háreket, júrek urıw tezligi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı oyınshı kiygan yelek 
ishine ornatılǵan sensorlar oqıydı. Koordinatalar hám medicinalıq telemetriya bultlı 
platformaga jiberilip, jámááttiń basqarıwı hám járdem xızmetlerine operativ maǵlıwmat 
beredi. Tárbiyashı jámááttiń jaǵdayın bahalaw ushın taym-aut kútip o'tirmasdan, oyın 
taktikasini dúzedi hám átirap -ortalıqqa demde munasábet bildiriw arqalı raxiplerden 
ústin keledi. 

---

 Ilgeri tárbiyashılar hám sport analizshileri oyınnan keyingi oyınshılardıń minez-
qulqları hám jumıs iskerligin bahalaw ushın jazıwlardı hám oyınnan keyin o'nlab saatlıq 
video taxtalardı kóriwden basqa ılajı joq edi. Endi maǵlıwmatlar onlayn tárzde usınıs 
etiledi hám oyındıń gol urıw waqtın mudamı bazadan " tartıp alıw" hám analiz qılıw 
múmkin. " Internet zatlar" tekǵana tárbiyashılar arasında, bálki shıpakerler arasında da 
ataqlılıqqa eristi - birinshi medicinalıq járdem gruppaları óz awırıwlarınıń sog'lig'iga 
tiyisli kórsetpelerge tezlik penen juwap beriwedi. 
Mısal 3. " Sanalı" esaplagichlar 
Turaq-jay kommunal xızmetinde IOT texnologiyaları intellektuallıq dispetcherlik 
sistemalarında - " sanalı" resursların esapqa alıw úskenelerinde qollanılıwın taptı. 
Internetge jalǵanǵan esaplagichlar kórsetkishlerdi " bultga" uzatadı hám dispetcher suw, 
elektr yamasa gaz sarpın bólek úyde, blokda yamasa pútkil qalada kóredi. Bul, iyeleriniń 
kvartiralariga qaramastan, real waqıt rejiminde resursların tutınıw qılıw tuwrısında tolıq 
oyda sawlelendiriwge ıyelew, ólshew úskenelerin aralıqtan basqarıw hám kireyshilerge 
esap -kitaplardı asıǵıslıq menen rásmiylestiriwge múmkinshilik beredi. Hesh qanday 
sudraluvchi, ishlov beretuǵınsı joq hám waqıt paydasız ketpegen. 
Bul jantasıw resursların esapqa alıw mexanizmin ózgertiredi. Búgingi kúnde 
menejment kompaniyaları ólshew úskenelerinen oqıwlardı jıynasadı, maǵlıwmatlardı 
qayta islesedi, esap -kitaplardı rásmiylestirediler hám turaq-jay kommunal xızmetlerin 
ushın tólewlerdi yig'adilar. Qala kóleminde " sanalı" esaplagichlar engizilgen táǵdirde, 
turar -jay ımaratlarına xızmet kórsetiwshi imaratlar kereksiz dáldalshılarǵa aylanıp, " 
oyınnan shıǵıp ketedi". Búgin biz Rossiyanıń ayırım regionlarında, suw támiynatı 
sistemaları xalqı menen tuwrıdan-tuwrı shártnamalarǵa ótip atırǵanın ko'rmoqdamiz. 
Aytqansha, elektr tarmaqları islep shıǵaratuǵın kompaniyalar bunday esaplaw 
sxemasınan uzaq waqıttan berli paydalanıp kelip atırlar, biraq inertsiya boyınsha olar 
brauzerlerdi yollaydilar yamasa xalıqtan maǵlıwmat talap etediler. 
Úy ólshewshileri hám " resurs adamları" ortasında tuwrıdan-tuwrı baylanıs IOT 
sheshimleri - sımsız avtomatlastırılgan dispetcherlik sebepli múmkin boldı. Bul zatlar 
Internetiniń tarawdaǵı biznes modelin qanday ózgertirayotganiga ájayıp mısal. 
Soǵan uqsap, Uber, zatlar Internetiniń kontseptsiyası arqalı taksi kompaniyaların 
jeke taksi biznes modelinen shıǵarıp tasladı. Úlken strukturalar ápiwayıǵana kerek emes 
hám endi klient tuwrıdan-tuwrı shafyor menen baylanıs ornatadı. 
Tuwrı esapqa alıw, resurslardan artıqsha yamasa baxtsız hádiyseler tuwrısında 
xabar beriw sebepli Internetge jalǵanǵan kommunal esaplagichlar hár bir kóp qabatlı 
uydagi resurslarınıń 30 procentige shekem tejeydi. Hám qolaylıqtan tısqarı, aqırǵı 
paydalanıwshı ushın qosımsha ábzallıq kereksiz " qatlam" ni saqlaw ushın tejab qalınǵan 
pul bolıp tabıladı. Suwdı ólshew úskenelerin jıberiw hám oqıwlardı aralıqtan oqıw IoT 
texnologiyasın turaq-jay kommunal xızmetinen paydalanıwdıń eń tabıslı úlgilerinen biri 
bolıp tabıladı. 

---

 Kóp xojalıqlı turar -jay binalardı basqarıw boyınsha IOT sheshimlerin qollanıw 
etken shólkemler resursların esapqa alıw hám esapqa alıwdıń nátiyjeli quralın qolǵa 
kirgizdiler. Bunday sistema oqıwlardı jıynaw hám qayta islew ushın kóp waqıt 
sarplaytuǵın operatsiyalardı avtomatlastıradı, bul aldın xızmetkerlerdiń yarımınıń 
qatnasıwın talap etedi. Ashıq maǵlıwmatlar menen basqarıw kompaniyası joytıwlardı 
anıqlaydı hám ulıwma úy mútajlikleri (ODN) ǵárejetlerin minimallastıradı. 
4-mısal. Awıl xojalıǵı
Izrail pomidor jetiwtiruvchilarining yarımınan ko'pi hám Izrail paxtakeshleriniń úshten 
bir bólegi bul sistemadan ızǵarlıq, topıraq temperaturası hám topıraqtıń basqa 
qásiyetlerin baqlaw ushın paydalanadılar. Bólek ósimlikke yamasa egin maydanına " 
tayınlanǵan" datchik bult serverine maǵlıwmat jiberedi, ol erda maǵlıwmatlar operatorǵa 
jiberiledi, nál jaǵdayı jáne onıń nátiyjeli qásiyetlerin jaqsılaw boyınsha usınıslar 
kórsetiledi. 
Qospa Shtatlarda awıl xojalıǵı texnologiyasınıń atızlardı tóginlew hám IOT sıyaqlı " 
xosh iyisli" salasınıń qızıqlı simbiozi qáliplesti. Fermer stansiyanıń 121 kilometr 
radiusındaǵı aymaqlarǵa xızmet kórsetetuǵın búrkegish traktorlarini sımsız eritpe menen 
úskeneladi. Nasos agregati operator -operatorı aralıqtan organikalıq tóginlerdi atızlarǵa 
jetkizip beriliwin gúzetip baradı hám tarqatadı, iyesi bolsa óz smartfonı ekranınan 
aǵımdı basqaradi. 
5-mısal. Sanalı fabrikalar
Shet el degi zavod iyeleri IoT-dıń ǵárejetlerdi kemeytiw hám sanaat kárxanalarınıń 
rentabelligini asırıwda abzallıqların qashannan berli ańlap etiwgen. Elektr energetikası 
hám kiyim-kenshek sanaatında zatlar Internetinen paydalanıwǵa qızıǵıwshılıq bar. IoT 
texnologiyalarınan paydalanǵan halda, offshore samal turbinalari operatorları rotorlar 
hám turbinalarning tozıwın uzaqtan baqlawı hám olardıń jumıs iskerligin baqlawı 
múmkin. Waqıtında texnikalıq xizmet kórsetiw sebepli " samal turbinalari" toqtap qalıw 
qáwipi minimallastırıladı hám ekipajlarni uzaq teńiz platformalariga jiberiwdiń hájeti 
joq.