Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан ўзбекистон республикаси

ЕР ОСТИ ИССИҚ СУВЛАРИДАН БИНОНИ ИСИТИШ ТИЗИМИДА 
ФОЙДАЛАНИШ МАСАЛАЛАРИ 
М. Абдужалилова (ФарПИ) 
 
In this thesis we viewed problems of using underground hot water in heating system of the 
structure.
Бугунги кунга келиб сайѐрамизда ичимлик суви танқислиги глобал муаммолардан бири 
бўлиб турибди. Маълумки, сув фақат инсон шахсий бирламчи эхтиѐжини қондириши билан 
бирга саноат, қишлоқ ҳўжалиги, қурилиш ва бошқа халқ ҳўжалиги тармоқларида кенг 
фойдаланилади. Жумладан, мухандислик комуникация соҳасида, яъни бинони иситиш 
тизимида хам тоза ичимлик сувидан фойдаланилади. Иқтисодиѐтнинг бош масаласи 
№ 
Об
ра
зц
а 
№
М
од
ы
Эффективный показатель
преломления 
Первая 
полировка 
Вторая 
полировка 
1 
0 
1 
2 
3 
1.4434 
1.4418 
1.4405 
- 
1.4451 
1.4425 
1.4407 
1.4398 
2 
0 
1 
2 
3 
1.4426 
1.4411 
1.4400 
- 
1.4467 
1.4431 
1.4408 
1.4398 

---

218 
ҳисобланган ―Эҳтиѐжларнинг чексизлиги ва уларни қондиришга қаратилган ресурсларнинг 
чекланганлиги‖ бинони иситиш соҳада сувдан самарали фойдаланиш йўлларини ишлаб 
чиқишни талаб этади.
Бинони иситиш тизимида Республикамизда мавжуд ер ости иссиқ сув заҳираларидан 
фойдаланиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Ер ости иссиқ сувлардан фойдаланиб бинони 
иситиш ичимлик сувини сарфини камайишига сабаб бўларди. Чунки бугунги кунга келиб, 
битта одамни кунлик эҳтиѐжлари учу сарифланадиган умумий суви миқдори 380 литрни 
ташкил қилади. Аслида эса одам кунига 3-5 литр сув истемол қилади. Қолган қисми бошқа 
ҳўжалик мақсадларида фойдаланади. Демак, ушби ҳўжалик мақсадлари ѐки бинони иситиш 
учун ер ости иссиқ сувларидан фойдаланиш мимкин.
Ер ости сувларининг умумий хусусиятларни шунда иборатки, ер пўстининг юқори 
қисмидаги тоғ жинслари қатламларининг ғовак бўшликдарида жойлашган суюқ, қаттиқ (муз), 
буғсимон ҳолатдага эга. Ер ости сувлари умумий сув ресурсларини бир қисми бўлиб, сув 
та
ʼминоти ва суғориш манбаи сифатида халқ хўжалиги учун катта аҳамиятга эга. Сув 
молекуляр кучлар тутиб турадиган боғланган ҳамда оғирлик кучи ѐки босим фарқи та
ʼсирида 
ҳаракатда бўладиган гравитатсион ѐки эркин ҳолатда бўлиши мумкин. Боғланмаган сув билан 
тўйинган тоғ жинслари қатламлари сувли горизонт дейилади, улар сувли комп-лексларни ҳосил 
қилади. Ер ости сувлатри сув сақловчи жинсларда тупланиш ҳарактерига кўра ғовак (юмшоқ 
жинсларда), дара (томир) — қаттиқ жинсларда ва карст (ғор) (дарз-карст-енгил эрийдиган 
карбонат ва гипсли жинсларда) сувларига бўлинади. Жойлашиш шароитига кўра Ер ости 
сувлари тупроқ суви, мавсумий сувлар (юза сувлар; аератсия зонасидаги сув сакловчи 
қатламлар устида ѐғинлар ѐки суғориш сувларининг шимилишидан ҳосил бўлади); грунт 
сувлари (ер юзасига энг яқин биринчи сув ўтказмайдиган қатлам устида тўпланади) ва 
қатламлараро (босимсиз, босимли, артезиан, сув ўтказмайдиган қатламлар ўртасида жойлашган 
сувли қатламлар) сувларга бўлинади. 
Ер ости сувлари табиий эритмалар бўлиб, таркибида деярли барча ма
ʼлум кимѐвий 
элементлар учрайди. Минераллашуви (сувда эриган моддаларнинг умумий миқдори, г/л) 
бўйича Ер ости чучук (1,0 гача), шўртам (1,0—10,0), шўр (10,0—50,0) ва намакоб (50 дан кўп) 
турларига бўлинади. Ҳарорати бўйича эса совиган (4° гача), совуқ (4—20°), илиқ (20—37°), 
иссиқ (37-42°), қайноқ (42—100°) ва ўта қайноқ (100° дан юқори) Ер ости сувларига бўлинади. 
Инфилтратсион сув табиатда кенг тарқалган, қолганлари соф ҳолда жуда кам учрайди. 
Аҳоли, саноат ва яйловларни сув билан та
ʼминлашда, ерларни суғоришда, тиббиѐтда (минерал 
сувлар), иссиқлик билан та
ʼминлашда (иссиқ сувлар), ҳар хил туз ва кимѐвий элементлар (ѐд, 
бор, бром ва б.) олишда ер ости сувларидан фойдаланилади.
Ўрта Осиѐ ҳудудида 150 дан ортиқ йирик ер ости сувлари конлари аниқланган бўлиб, 
уларнинг ҳар йили тикланиб турадиган эксплуататсион захираси 1500 м
3
/с дан ортиқ, чучук 
сувлар ҳиссаси 1000 м
3
/с яқин, қолган қисми эса турли даражада (2—3 дан 15 г/л гача) 
минераллашган. Ўрта Осиѐда 40 мингдан ортиқ фойдаланиладиган бурғи қудуқлари мавжуд, 
улардан 5 мингга яқини суви отилиб чиқадиган артезиан қудуқларидир; уларнинг 
кўпчилигидан экинларни суғоришда фойдаланилади. Бизга бинони исситиш учун қайноқ (42—
100°) ва ўта қайноқ (100° дан юқори) бўлган ер ости иссиқ сувлари керак бўади. Ер ости иссиқ 
сувларидан фойдаланиб бинони иситиш учун. Бинони иссиқлик сарфи оз болиши керак. Ер 
ости иссиқ сувлари, қайноқ сувларидан фойдаланиб бинони иситиш учун бу сувларни иситиш 
қозонларига қуйиш ва шу жойдан бинога жонатиш мумкин. Бу билан биз иссиқлик 
энергиясини тежашимиз мумкин. Ер ости иссиқ сувларидан фойдаланиб бинони иситишда 
иссиқлик сарфини олдини олиш учун ер ости иссиқ сув манбаларига яқин биноларни иситиш 
лозим. Ер ости иссиқ сувларидан фойдаланиб бинони иситишни йўлга қўйсак биз биринчи 
навбатта ичимлик сувини тежашга эришамиз иккинчи навбатда иссиқлик энергиясига 
сарифланадиган ѐқилғини тежашга эришамиз.