Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

1. Psixika haqida tushuncha

Psixikaning paydo bo’lishi va taraqqiyoti juda uzoq tarixga egadir. Tabiatda va jamiyatda hamma narsa har doim o’zgarib turadi. Lekin har qanday o’zgarishni ham biz taraqqiyot deb ayta olmaymiz. Taraqqiyot cherish va emirilishning teskarisi bo’lib, oldinga tomon rivojlanishdan iboratdir. Bundan mlrd yillar muqaddam yerda hayot paydo bo’lgan, ya’ni materiya yuzaga kelgan. Organik, ya’ni tirik materiya dastavval juda soda bir xujayrali organism tariqasida yuzaga kelib, juda uzoq taraqqiyot yo’lini bosib o’tgan.

Tirik organizmlarning dastlab paydo bo’lgan davridan boshlab hozirgi eng yuksak organism, ya’ni odamgacha rivojlanish yo’li odatda evolyutsion taraqqiyot deb yuritiladi.

Psixikaning taraqqiyoti haqida so’zlaganda: 1) hayvonlar psixikasining taraqqiyotini, 2) odam ongining tarixiy taraqqiyotini, 3) odam psixikasining yoshga qarab taraqqiy qilinishi nazarda tutiladi.

Yuqorida ko’rsatilganidek, psixika organiк hayotning taraqqiyoti jarayonida paydo bo’lgan. Organiq materiyaning anorganiq materiyadan farq qiladigan xususiyatlaridan biri shuki, organiq materiya seskanuvchandir, ya’ni tashqaridan bo’lgan ta’sirlarga seskanib javob beradi. Muhitning ta’siri bilan qo’zg’aladi. Masalan, bittagina hujayradan iborat bo’lganamyoba tashqi ta’sirga javob berar ekan, shu ta’sirga qarab haraka tlanadi yoki undan qochadi.

Jonsiz tabiatda harakat jism yoki moddalarning o’zaro mеxanik, fizik 1g kimyoviy munosabatlari tarzida namoyon bo’lishi mumkin. Voqеlikdagi tz’sirni aks etish qobiliyati-matеriyaning umumiy xususiyatidir. Lеkin olamda tirik va o’lik tabiatyai aks etishi turlichadir. Tirik matеriyaning tashqaridan ta’sir etayotgan moddalar almashinuviga javob bеrishi ta’sirlanuvchanlik dеb ataladi. Oddiy ta’sirlanuvchanlik barcha o’simliklarga xos. Evolyutsiya jarayonida organizmlar tashqi muhit bilan munosabatlarining umumiy turini o’zgarishi natijasida tjsirlanuvchanlikning sifat jihatidan yangi bosqichga o’tishi sеzuvchanlikni yzaga kеlishiga sabab bo’ladi. A.N.Lеontеvning faraziga asosan sеzuvchanlik biogеnеtik shunday ta’sirlanuvchanlik-ki tashqi muhit ta’siriga organizmni yo’naltiradi va buning natijasida organizm tashqi muhitida signal vazifasini bajaradi.