Министерство высшего и среднего специального образования Республики Узбекистан

Xromatik va axromatik ranglarni ko‘rsating.

4. 
   Miyaning qaysi qismi qaysi analizator ta’sirini qabul qiladi?
   

№	analizator
1
2
3
4
5

5. 
   T ilning qaysi bo‘lagi qanday tamni bilishga xizmat qiladi?
   

1
2

№	tamlar
1
2
3
4

3

4

6. 
   statik sezgilar hamda Organik sezgilarni ajratib yozing.
   

№	statik sezgilar	Organik sezgilar
1
2
3

1. 
   Og‘irlik
   
2. 
   Og‘riq
   
3. 
   chanqoq
   
4. 
   Qarshilik
   
5. 
   organlar harakati
   
6. 
   noxush tuyg‘ular
   

7. 
   Sezgi qonuniyatlarini unga mos ta’rif bilan birlashtiring.
   

№	Sezgi qonuniyatlari				Mazmuni
1	salbiy moslashish			A	Boshqa analizator faoliyati ta’sirida analizator sezuvchanligining o‘zgarishi
2	sezgilarning o‘zaro ta’siri			B	qo‘zg‘alish ta’sirida boshqa analizatorlarga xos bo‘lgan bir xil sezgi analizatorining hosil bo‘lishi
3	ijobiy moslashish			C	seskantiruvchining davomli ta’sirida sezgining to‘liq g‘oyib bo‘lishi
4	sensibilizatsiya			D	kuchsiz seskantiruvchi ta’sirida sezuvchanlikning oshishi
5	sinesteziya			E	Analizatorlarning o‘zaro ta’sirlashishi, hamda, muntazam mashqlar natijasida sezuvchanlikning oshishi
Javoblar:		1-	2-		3-	4-	5-

8 Quyida berilgan oliy nerv markazlari inson bosh miyasining qayerida joylashgan:

1. 
   yozuv (o‘ng qo‘l;) 2) mo‘ljal olish; 3) geometrik shakllarni aniqlash; 4) gapirish; 5) mo‘ljal olish(o‘zi turgan joyni aniqlash ): 6) ko‘rish; 7) eshitish; 8) hisoblash; 9) siypalash (chap qo‘l)
   

Bosh miya	javob raqamlar
Chap yarim shar
O‘ng yarim shar

9 Quyida berilgan somatik va vegatativ nerv tizimlarining inson nerv tizimida qanday vazifa bajarishini aniqlang:

1. 
   nafas olish tizimi;) 2) silliq tolali muskullar faoliyati ; 3) sklet muskullari faoliyati; 4) yurak muskullari faoliyati; 5) ko‘rish tizimi): 6) eshitish tizimi; 7) ovqat hazm qilish tizimi; 8)hid bilish tizimi; 9) ayirish tizimi
   

Nerv tizimi	javob raqamlar
Somatik nerv tizimi
Vegatativ nerv tizimi

SEZGI mavzusi yuzasidan anagramma

S	S	E	Z	G	I	A	N	A	L	I
E	E	K	S	T	S	R	O	T	A	Z
N	O	R	P	R	O	R	E	T	S	E
S	P	R	I	O	R	E	V	I	T	P
I	I	T	P	E	S	T	E	S	E	Z
B	V	Z	K	I	L	N	A	CH	V	U
I	I	N	T	R	O	O	R	E	T	S
L	V	I	B	R	G	V	I	T	P	E
I	I	S	T	A	E	SH	I	T	I	SH
Z	Y	K	O’	R	I	SH	I	O	R	G
A	A	K	I	T	A	X	K	I	N	A
T	A	X	R	O	M	R	O	M	A	T
S	A	D	A	P	T	A	T	S	K	I
I	K	I	N	E	S	T	E	I	Y	A
Y	E	F	F	A	K	I	T	T	U	SH
A	R	E	N	T	A	T	S	I	Y	A

1. Sezgi	9. Ko’rish
2. Analizator	10. Organik
3. Ekstroretsiptiv	11. Axromatik
4. Proprioretseptiv	12. Xromatik
5. Sezuvchanlik	13. Adoptatsiya
6. Interoretseptiv	14. Sensibilizatsiya
7. Vibratsiya	15. Afferentatsiya
8. Eshitish	16. Tush

Faoliyat - anglangan maqsad bilan boshqariladigan ichki (psixik) va tashqi (jismoniy) harakatlar yig‘indisiga aytiladi.

Interiorizatsiya - tashqi real ishdan ichki ideal ishga o‘tish jarayoni deyiladi

Eksteriorizatsiya – oldin ichida o‘ylab, so‘ngra bevosita tashqi munosabatga o‘tish jarayoni

Maqsad – inson faoliyati so‘nggi natijasining obrazi sifatida namoyon bo‘ladi va ehtiyojlarini amalga oshirilishidir

Motiv – kishini faoliyatga undaydi va unga mazmun baxsh etadi.

Ish–harakat galdagi bitta oddiy vazifani bajarishga qaratilgan, nisbatan tugallangan faoliyatning tarkibi

Faoliyatning muhim xususiyatlari
Hayvonlar faolligi	Inson faoliyati
Instinktiv – biologik faollik	Bilishga va muloqatga bo‘lgan ehtiyojlar bilan yo‘naltirilgan.
Hamkorlikdagi faoliyat emas, biologik maqsadlar, (oziqlanish, himoyalanish)ga asoslangan to‘da bo‘lib yurish,	Kishilik jamiyati hamkorligidagi faoliyat asosida tashkil topgan, har bir harakat inson uchun hamkorlikdagi faoliyatidagi o‘rniga ko‘ra ahamiyatlidir.
Ko‘rgazmali – yaqqol vaziyatlar bilan boshqariladi	Predmet va hodisalarni mavhum-lashtirish, ular o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish va munosabatlarni aniqlash mumkin.
Irsiy jihatdan mustahkamlangan dastur (instinkt)lar asosidagi xatti-harakatlar, ko‘nikmalar yakka tartibda hosil bo‘lib hayvonning yashash uchun tashqi sharoitlarga moslashishi sifatida namoyon bo‘ladi.	Tajribani berish va o‘zlashtirish muloqotning ijtimoiy vositalari (til va boshqa belgilar tizimi) yoki moddiy madaniyat mahsulotlari orqali amalga oshiriladi.
Yordamchi qurollar, vositalar yasashi mumkin, ammo undan qurol sifatida doimo foydalanmaydi. Bir qurol yordamida boshqa qurol yasay olmaydi.	Mehnat qurollari yasab, uni keyingi avlodlariga ham qoldirishi mumkin. Turli predmet va qurollardan foydalanib, yangi qurol va vositalar yarata oladi.
Tashqi muhitga moslashadi	O‘z ehtiyojlariga muvofiq tarzda tashqi dunyoni o‘zgartiradi.

Tashqi real ishdan ichki ideal ishga mana shunday o‘tish jarayonini interiorizatsiya deb yuritiladi (ichki ishga aylanadi). Inson psixikasi interiorizatsiyasi tufayli ayni chog‘da ko‘z o‘ngida yo‘q bo‘lgan narsalarning obrazlari bilan ishlay bilish qobiliyatiga ega. Interiorizatsiya muammosi rus olimlari A.N.Leontev,_P.Ya.Galperin'>L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, P.Ya.Galperin va ularning shogirdlari tomonidan turli jabhalarda tadqiq qilingan.

Odamning ichki dunyosi paydo bo‘lgandan so‘ng har bir narsani, har bir harakatni oldindan ichida o‘ylab so‘ngra amalga oshiradi. Oldin ichida o‘ylab, so‘ngra bevosita tashqi munosabatga o‘tishi faoliyatning eksteriorizatsiyasi deb yuritiladi.

Faoliyat turlari tarkibida uchta tarkibiy qismni: maqsad–motiv–harakatni ajratish mumkindir.

Maqsad – inson faoliyati so‘nggi natijasining obrazi sifatida namoyon bo‘ladi va ehtiyojlarini amalga oshirilishidir.

Motiv – kishini faoliyatga undaydi va unga mazmun baxsh etadi.

Ish–harakat galdagi bitta oddiy vazifani bajarishga qaratilgan, nisbatan tugallangan faoliyatning tarkibi.

Afferentatsiya (lotincha afforens keltiruvchi degan ma’noni anglatadi) tashqi qo‘zg‘atuvchilardan hamda ichki organlardan axborotni qabul qiluvchi hissiy a’zolardan markaziy nerv sistemasiga kelib tushuvchi nerv impulslarining doimiy oqimini bildiradi.

Odamdagi maqsadga muvofiq harakatlarning amalga oshirilishi va avtomatlashuvi malaka deb aytiladi.

Biror faoliyatni amalga oshirish uchun mavjud bilimlardan va malakalardan foydalana olish k o‘ n i k m a deyiladi.

Avval hosil qilingan malakalarning yangi malakalarga ijobiy ta’siri malakalarning ko‘chishi yoki malakalar induktsiyasi deb ataladi. Masalan, matematika darsida hosil bo‘lgan ko‘nikmani, fizikada qo‘llash mumkin.

Inson faoliyati asosan uch turga bo‘linadi: o‘yin, mehnat, ta’lim faoliyati.

Motiv – bu kishini faoliyatga undovchi kuch, sabab yoki ehtiyojlar yig‘indisidan iboratdir.

Motiv tushunchasiga olimlar tomonidan quyidagicha ta’rif beriladi:

A.Maslouning fikricha, motiv bu ehtiyojlar yig‘indisidir.

S.L.Rubinshteynning ta’kidlashicha, motiv bu ehtiyojning his qilinishi va qondirilishi.

S.L Rubinshteyn. «Motivatsiya – bu psixika orqali amalga oshuvchi determinatsiyadir».

A.N.Leontev – motivni inson faoliyatiga yo‘nalgan aniq ehtiyojlar va uni qo‘zg‘atadigan voqelik deb hisoblaydi.

Motiv –ma’lum ehtiyojlarni qondirish bilan bog‘liq faoliyatga undovchi sabab.

Motivatsiya keng ma’noda inson hayotining (uning xulq-atvori, faoliyatining) murakkab ko‘p qirrali boshqaruvchisi deb qaraladi.

Motivatsiya – insonni faoliyatga undashning murakkab, ko‘p darajali tizimi bo‘lib, u o‘zida ehtiyojlarni, motivlarni, qiziqishlarni, ideallarni, intilishlarni, ustanovkalarni, emotsiyalarni, normalarni, qadriyatlarni mujassamlashtiradi.

Motivatsiya – murakkab tuzilma, faoliyatni harakatlantiruvchi kuchlar majmuasi bo‘lib, u o‘zini mayllar, maqsadlar, ideallar ko‘rinishida namoyon qiladi va inson faoliyatini bevosita aniqlab, boshqarib turadi.

Motivatsiya – odamni faol faoliyatga undovchi sabablar majmuidir.

Rus olimi R.Nemov shaxsdagi motivatsion sohani quyidagicha tasavvur qiladi.

Umuman har qanday shaxsdagi mavjud ehtiyojlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin.

3. 
   Biologik ehtiyojlar – fiziologik, jinsiy moslashuv ehtiyojlari.
   
4. 
   Ijtimoiy ehtiyojlar – bu mehnat qilish bilan estetik va ahloqiy, ma’naviy ehtiyojlar.