Минг қуёш шуъласи

250
Холид Хусайний
,
– Ишонинг, гапим рост.
– Хўш, фикрингни исботлайдиган бирорта 
одам борми?
– Йўқ!
– Ана шу-да, – мағрур бош ирғади ёш толиб.
– Пешовардаги таниш докторга бориб уч-
рагандим, – қози бошини ликиллатиб сўз бошла-
ди. – Жуда билимли шифокор. У билан ўтган ҳаф-
тада кўришдик. «Менга очиғини айтавер», дедим 
унга. «Мулла бобо, тўғриси, уч ой умрингиз қоп-
ти, ошиб борса олти ой яшайсиз», деди. Хуллас, 
ҳаммамиз бу дунёда меҳмонмиз. Яратганнинг 
иродасига қарши бора олармидик?
У яна яғриндор шеригига имо қилганди, чой 
қуйиб берди. Қози кафтининг орқаси билан лун-
жини артди:
– Мен бу дунёни тарк этишдан қўрқмайман. 
Яккаю ёлғиз ўғлим беш йил илгари вафот этган-
ди. Ҳаёт мен учун ўз қимматини йўқотиб бўлган. 
Хуллас, мен ўлимни ўйлаётганим йўқ. Бошқа 
нарсадан хавотирдаман. Қиёматда Парвардигор 
мендан сўрайди: «Мулла, нега сен менинг амрим-
ни бажармадинг?» Унинг иродасига қарши бор-
ганим учун нима деб жавоб бераман? Ҳар бири-
миз Яратганнинг қонунларини бажаришга масъ-
улмиз. Шу боис, ҳар қанча оғир бўлсаям, мен 
Яратганнинг амрига тобеман. 
Қозикалоннинг юзи оғриқдан бужмайиб кет-
ди. Унинг юзларида ҳамдардлик ифодасини ҳам 
пайқаш қийин эмасди. 
– Синглим, мен сенинг гапларингга, эринг нинг 
бадхулқ одам эканига ишонгим келади. Аммо се-
нинг ваҳшиёна жиноятингдан кўз юмиб бўлмай-
ди. Ахир бу нимаси? Бола тепада йиғлаб ётса-ю, 
сен пастда унинг отасини чопиб ташласанг... Ме-
нинг ҳам ажалим яқин. Шу боис шафқат кўрсат-

---

251
Минг куёш шуъласи
,
гим келади. Сени жон деб кечирган бўлардим. 
Аммо, эртага Худойим «Ўзинг бир гуноҳкор бан-
да эдинг, кечиришни сенга ким қўйибди?» деса 
нима қиламан? 
Ёрдамчи қозилар ҳам бош ирғаб унинг гапини 
маъқуллашди. 
– Нимаям дердим. Синглим, сени ахлоқсиз аёл-
сан деёлмайман. Аммо жуда ёмон ишга қўл ур-
гансан. Шариат бу қилмишингни кечиролмайди. 
Мен боришим керак бўлган жойга сени аввалроқ 
жўнатишим керак бўлади. 
Мар ям ердан кўз узмай бош ирғади. 
– Парвардигорнинг ўзи гуноҳларингни афу этсин. 
Ҳукмни имзолаш учун Мар ямга тутқазишди. 
Уч толибнинг синчкор нигоҳлари остида Мар ям 
ўз исмини – мим, ро, йо ва мим ҳарфларини текис 
ёзиб чиқди. У йигирма етти йил илгари Жалилнинг 
уйида, муллаларнинг гувоҳлигида худди шунга ўх-
шаш ҳужжатга имзо чеккан эди. 
Ўн кун ўтди. Мар ям камеранинг дарчаси ол-
дида ўтириб, турма ҳаётини кузатарди. Ҳовлига 
қамалиб қолган шамол қоғоз парчаларини чирпи-
рак қилиб ўйнарди. Соқчилар, маҳбуслар, болалар 
кўзларини қўлларини билан тўсиб олган, акс ҳол-
да қум ва чанг одамнинг бурнига, оғзига кириши 
мумкин. Шамол қош қорайганда тинарди, кечаси 
эса, худди кундузги тўс-тўполон учун узр сўраган-
дек, майин, ёқимли шабада эсади. 
Нахма унинг қўлига мандарин тутқазди:
– Сиз менга яқин бўлиб қолгандингиз, – деди 
кўз ёшларини тиёлмай. 
Мар ям жойидан жилмади. Ҳовлидан қизди-
рилган ёғ ҳиди келар, кимдир овқат тайёрлаш 
билан овора эди. Қизчалар бир пайт у Жалил би-
лан куйлаган қўшиқни хиргойи қилишарди. 

---

252
Холид Хусайний
,
Ой порлайди осмонда,
Қушлар куйлар ўрмонда...
Ўтган кеча у узуқ-юлуқ туш кўрди. Ўн бит-
та тошни устунчаларга бўлиб тиклаётганмиш. 
Анҳорнинг нариги бетида Жалил уни имлаб 
чақираётганмиш. Мулла Фатҳулла унга нега дир 
чиннигул ҳиди анқиб турган настарин гулларни 
тутқазармиш. Лойсувоқ кулба ол дида эса, она-
си Мар ямни овқатлангани чақи рармиш. Лекин 
Мар ям жойидан қимир ламас, ўзи ўйнаб ўтирган, 
ям-яшил майсалар қоплаган, чумолилар ўрмала-
ётган, чигирткалар сакраб, қўнғизлар визиллаёт-
ган ердан тургиси келмасмиш. Чўққи тепасидан 
эса қўйларнинг маъраши, яна қаердандир ара-
ванинг ғижир лаши эшитилармиш. 
...Мар ям машина кузовида кетиб борарди. Юк 
машинаси «Ғозий» стадиони томон елиб борарди. 
Унинг қаршисида ўтирган, автомат осиб олган 
ёшгина толиб Мар ямдан кўзини узмасдан маши-
на бортини дўмбира қилиб чертарди.
– Қорнингиз очмадими? – сўраб қолди у тўсатдан.
Мар ям бош чайқади. 
– Истасангиз менда печене бор. Мазали. Тор-
тинмай сўрайверинг.
– Раҳмат, иним, керакмас.
Соқчининг юзларидан самимийлик порлаб ту-
рарди. 
– Қўрқиб кетяпсизми?
Мар ямнинг томоғига нимадир тиқилди:
– Қўрқяпман, – деди титраб. – Жудаям...
– Менда акамнинг сурати бор, – деди соқчи. 
– Ўзини эслолмайман. У велосипед тузатарди. 
Фақат шуни биламан, холос. Унинг юриш-ту-
риши, кулгиси, овози умуман эсимда йўқ. 
Ойимнинг айтишича, у ер юзидаги энг қўрқмас, 
баҳодир йигит бўлган экан. Нақ шернинг ўзи. 

---

253
Минг куёш шуъласи
,
Кунларнинг бирида, эрта тонгда коммунистлар 
уни ҳибсга олгани келади. Акам эса, худди ёш 
боладек йиғлаб юборади. Нега буни айтяпман? 
Қўрқув – бу оддий ҳол. Ҳамма ҳам қўрқади. Бун-
дан уялмасангиз ҳам бўлади. 
Минглаб кўзлар унга қадалиб турарди. Май-
донда юз беражак ҳодисани аниқроқ кўриш учун 
ҳамма бошини чўзиб қарарди. Мар ямни маши-
надан тушириш учун қўл узатишганда, ҳамма 
ёқни олағовур босиб кетди. Овозкучайтиргичдан 
маҳкуманинг жинояти ўқиб эшиттирила бошла-
ди. Оломон орасида кимдир бош чайқар, ким-
дир танглай қоқар, Мар ям эса, ердан кўз узмас, 
одамлар уни алқаяптими, қарғаяптими, билол-
масди. Унинг учун ҳамма нарса фарқсиз эди. 
Уни боя турмадан олиб чиқишаётганда, ўлим 
олдидан ялиниб йиғлаши, кўнгли озиб ўқчиши, 
шалворини ҳўл қилиб қўйиши мумкинлигидан 
қўрққанди. Ахир умр интиҳосида одам ўзини бош-
қаролмай қолади-ку! Хайрият, вужуди унга панд 
бермади. Толиблар уни судраб туширишмади, бал-
ки ўз оёқлари билан майдонга кириб борди. Ота-
сиз қолган Залмайнинг мунгли қиёфаси кўз олдига 
келганида, ўз-ўзидан қадамлари тезлашарди. 
Автоматли толиб унга футбол дарвозасининг 
жанубий устуни тарафга юришни буюрди. Оло-
мон сув қуйгандек тинчиб қолди. Мар ям ўз соя-
сига боқди, мана бу сояга жаллоднинг ҳам кўлан-
каси қўшилди. 
Ҳаёт уни сийламади. Аммо, тан олади, бахт-
ли дамлари ҳам бўлди. Бари бир яшагинг келар-
кан-да! Қанийди бир мартагина бўлсин, Лайлони 
кўролса, унинг шодон кулгисини эшитса, у билан 
бирга чой ичиб, ҳолва еса... Азиза! Унинг тўйини 
кўриш, бармоқларига ҳино қўйиб, бошига никоҳ 
рўмолини ташлаш насиб этмади. Роса чиройли 

---

254
Холид Хусайний
,
келин бўлса керак ўзиям. Унинг болаларини ҳам 
кўролмади.Кексайиш ҳам Мар ямнинг қисматида 
йўқ экан. 
Дарвоза устуни олдида тўхташ буюрилди. Чод-
расининг бир четидан автоматни маҳкам қисиб 
турган қўлни кўрди. 
Оҳ, ҳаёт, бунчалар аччиқ... бунчалар ширин 
бўлмасанг!..
Мар ям кўзларини юмди. Бирдан ҳамма изти-
роблар чекиниб, қалбини аллақандай сокинлик, 
ҳатто хотиржамлик эгаллаб олди. У дунёга бир бе-
гона алаф сингари, ота-онасининг хоҳишига қар-
ши ўлароқ, ҳароми тамғаси билан келганди. Мана, 
Ердаги сафари ҳам қариди. У ҳам севди, севилди, 
кимнингдир корига яради, ҳимоячи, дугона, она 
бўлолди. Ундан ширин хотиралар қолади. 
Ҳаммаси бундан-да баттарроқ бўлиши мумкин 
эди. Умр беҳуда ўтмади-ку! Мар ям ўзича Қуръон 
оятларини такрорлади:
– У, дарҳақиқат, осмонлар ва Ерни яратган 
зотдир. У тунни кун билан, кунни эса тун билан 
беркитади. У қуёш ва ойни ҳам ўзига бўйсундир-
ган, ҳар бири белгиланган макон томон ҳаракат-
ланади. У буюк ва мағфиратли зотдир. 
– Тиз чўк, – буюрди толиб. 
«Парвардигорим, мендек гуноҳкор банданг дан 
марҳаматингни дариғ тутма!»
Мар ям итоаткорлик билан амрни бажо келти-
ради. 
Охирги марта...

---