Mineralogiya va minerallar haqida tushincha

Minerallarni sanoatdagi va xalq xo‘jaligidagi ahamiyati. Ma’lumki, O‘zbekiston hududi turli geologik tuzilishiga va o‘ziga yarasha tarixga ega. SHuning uchun ham bu hudud turli foydali qazilmalarga boydir. O‘zbekiston hududida ko‘p yillar geologik tadqiqotlar olib borilishi natijasida turli qimmatbaho qazilma boyliklari borligi, ularning miqdoriy jihati va sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan bir qancha konlari aniqlandi. Bu xalq xo‘jaligini muhim tarmoqlarini, ayniqsa gaz, oltin chiqarish, energetika, kimyo, rangli metallurgiya, ruda bo‘lmagan xom ashyolar va qurilish materiallari sanoatlarini tez sur’atlar bilan rivojlantirish imkoniyatini berdi. Hozirgi davrga kelib aniqlangan qazilma boyliklar manbalari ishlab chiqarish korxonalarini uzoq muddat davomida oltin, mis, tabiiy gaz, neft, qurg‘oshin, rux, ko‘mir va boshqa maxsulotlar bilan ta’minlabgina qolmay, xattoki ishlab chiqarishni ancha kengaytirish imkonini ham beradi.
SHunday qilib, O‘zbekiston hududida foydali qazilmalarning bir qancha turlari borligi aniqlandi.
1. Yoqilg‘i - energetika boyliklar. Bu foydali qazilmalar guruhiga neft, gaz va ko‘mir kiradi.
Neft va gaz konlari Farg‘ona botig‘ida SHimoliy Sux, Janubiy Alamushik, Polvontosh, CHimyon, SHursu va boshqa joylarda topilgan. Bular yura, bur, paleogen va neogen davrlarida yotqizilgan cho‘kindi tog‘ jinslari qatlamlari orasida joylashgan. Paleogen davri yotqiziqlari ayniqsa foydali qazilmalarga boydir.
Neft SHerobod – Surxondaryo botig‘idagi paleogen oxaktoshlari qatlamlarida Xovdag, Uchqizil, Kakayti va boshqa joylarda olinmokda.
Neft va gaz konlari Xisor tizmasining janubi – g‘arbiy tarmoqlaridagi Odamtosh, Gumbuloq, Pachkamar, Qizilbayroq, Oman – ota nomli joylarda yuqori yura davri karbonat tog‘ jinslari antiklinal burmalarida ham ochilgan.
Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarining tekislik qismida bir nechta neft va gaz konlari (Muborak, Oqjar, Saritosh, Jarqoq, Qoravulbozor va boshqalar) ochilgan bo‘lib, ular yura va bur cho‘kindi tog‘ jinslari bilan bog‘liqdir.
Gazning juda katta zaxirasi Buxoro viloyatidagi Gazli konida 50-yillardayoq ochilgan edi. U juda katta xajmda Rossiyaning markaziy shaharlari va Uralga quvurlar orqali olib ketilgani natijasida hozir tugab bormoqda.
Bundan tashqari, gaz konlari Ustyurt platasidagi SHoxpaxta, Kuanish nomli joylarda yura davri cho‘kindi tog‘ jinslari qatlamlari orasida ochilgan.
O‘zbekiston hududida kumirning to‘rtta koni (Oxangaron SHarg‘un, Boysun, Kuxitang) ma’lum. Bulardan Oxangaron kung‘ir kumir koni Toshkent viloyatidagi Oxangaron daryo vodiysining o‘rta oqimida joylashgan bo‘lib, ochiq usulda qazib olinmoqda. Bu kumir konining zaxirasi respublikada topilgan barcha kumir zaxirasining 96,5 foizini tashkil qiladi.
O‘zbekistondagi ikkinchi kon Surxondaryo viloyatining tog‘li qismidagi yuqori sifatli SHarg‘un toshkumir konidir. Kon dengiz satxidan 600-800 m balandlikda yura davri yotqiziqlari orasida joylashgan. Kumir qatlamlarining o‘rtacha qalinligi 4,5 m, ba’zilarining qalinligi esa 12 m ga etadi. Bu hududda Boysun va Kuxitang kumir konlari ham ochilgan bo‘lib, ular ham yura davri yotkiziklari orasidadir.
O‘zbekiston kumir konlarining umumiy zaxirasi 6 mlrd. tonnadan ziyoddir.