Mineralogiya

Fenakit-BeSiO₄. Tarkibi: BeO-45,5%, SiO₂-54,5%. Trigonal singoniyali, kristall qiyofasi romboedrik, kalta ustunsimon. U shaffof, rangsiz yoki och-sariq, ba`zan pushti. Uning yaltirashi shishadek, yog`langandek, qattiqligi 7,5. chig`anoqsimon yuzalar hosil qilib sinadi. Solishtirma og`irligi 2,9-3,0

Fenakit roboedrik yoki kalta ustunsimon shakli bilan berillning prizmatik kristallaridan farqlanadi. U nordon intruziv jinslarning pegmatitlarida ko`proq uchraydi. Pegmatitlarda berill (zumrad), xrizoberill, topaz, dala shpatlari, kvars, sludalar bilan bir qatorda paragenetik assotsiatsiyada bo`ladi.

Topaz-AI[SiO₄](F,OH)₂. Nomi Qizil dengizdagi Topazos orolidan kelib chiqqan. Tarkibida: Al₂O₃-62,0-48,2%, SiO₂ 3-28,2%, F-13-20,4%. H₂O-2,45% gacha. U rombik singoniyali, uning yaxshi kristallari kam uchraydi, faqat bo`shliqlarda topiladi. Topazning yirik kristallari-25-32 kg pegmatitlarda topilgan (12-rasm). U ko`pincha pinakoid, dipiramidalar va boshqa shakllari ko`proq uchraydigan prizmatik qiyofalarda mavjud. U rangsiz, ba`zan och sariq, somon sariq va och havo rang, och pushti, kamdan-kam och qizil tuslarda bo`ladi. Yaltirashi shishadek, qattiqligi –8. ulanish tekisligi (001) bo`yicha mukammal.

12-rasm. Topaz.

Uning solishtirma og`irligi 3,5-3,57. Topaz nordon intruziv jinslarda ikkinchi darajali mineral, ammo ularning pegmatitlarida ko`p uchraydi. Bularda fluorit, turmalin kvars, berill, kassiterit, volьframitlar bilan bir paragenetik assotsiatsiyalar hosil qiladi. Topaz ayniqsa greyzenlarda keng tarqalgan. U slanes, gneyslar oralaridagi yuqori haroratli gidrotermal tomirlarda ham yuzaga keladi. Topazning yirik, shaffof rangi chiroyli kristallari bezak tosh hisoblanadi.

Disten-Al₂[SiO₄]yoki AI₂O₃. SiO₃ yunoncha «Di»-ikki xil «stenos»-qarshilik ko`rsatuvchi, ya`ni ikki xil yo`nalishda ikki xil qattiqlikka ega.

Tarkibi: AI₂O₃-63,1%, SiO₂-3.6 9%. U triklin singoniyali, «S» o`qi bo`yicha cho`ziq ustunsimon, ba`zan yassi taxtachaga o`xshash kristallari yuzaga keladi. Uning rangi havorang, ko`k, ba`zan yashil, yaltirashi shishadek, ulanish tekisligi yuzasi sadafdek yaltiraydi, qattiqligi yonida 7,5, ko`ndalang yo`nalishda 6. U mo`rt, ulanish tekisligi (100) bo`yicha mukammal solishtirma og`irligi 3,5-3,7.

Disten kristallangan slaneslar uchun tipomorf mineral hisoblanadi. U metamorfik jinslarda stavrolit va sillimanitlar bilan birga uchraydi.