|
Limonit tarkibi va tuzilish
Limonit yoki qo‘ng‘ir temirtosh 2Fe2O3 • nN2O. Temir zangi gidrooksidlar sinfiga xos. Qattiqligi — 1,5 – 4. Solishtirma og‘irligi – 3 – 4 g/sm3. Metallsimon yoki bo‘zsimon yaltiroq, rangi temir zangiga o‘xshash qo‘ng‘ir, to‘q qo‘ng‘ir, chizig‘i sariq-qo‘ng‘ir, zangga o‘xshash och qo‘ng‘ir, ulanish yuzasi yo‘q. YAshirin kristalli amorf. Limonit asosan litosferaning yuqori kavatlarida sulfid, karbonat va boshqa temirli guruh minerallarining kimyoviy nurashidan paydo bo‘ladi. Limonit va gidrogetit suvdagi temir tuzlarining eritmalaridan va mikroorganizmlarning o‘lishidan, temirli va boshqa xil bakteriyalar ko‘llar tagida, balchiqlarda to‘planishidan, shuningdek siderit mineralining nurashidan va boshqa yo‘llar bilan er yuzasida ham paydo bo‘ladi. Limonit temir olishda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Fosfori ko‘p bo‘lgan limonitdan temirdan tashqari o‘g‘it, fosfat kislota olinadi. Limonitdan bo‘yoq ohaklar tayyorlanadi.
24. Flyuorit yoki dala shpati — SaF2, galoidlar sinfiga kiradi. Qattiqligi – 4, solishtirma og‘irligi 3,1—3,2 g/sm3. SHishasimon yaltiroq, rangi och yashil, yashil, binafsha, oq, havorang, pushti. CHizig‘ining rangi oq, ba’zan kulrang, tiniq, ulanishi mukammal. Kub singoniyali. Mo‘rt mineral, xlorid va nitrat kislotalarda kuchsiz parchalanadi. Flyuorit magmaning kris-tallanishidan va asosan suv eritmalaridan (gidrotermal) kelib chiqadi. Bundan tashqari pnevmatolit jarayonlarda ham paydo bo‘ladi. Flyuorit metallurgiya sanoatida alyuminiy va boshqa metallarni olishda katalizator va qotishma sifatida ishlatiladi. Flyuoritdan kuchli ftorit kislota olinadi. Rangsiz, tiniq flyuorit — optik flyuorit deyilib, undan linzalar tayyorlanadi.
25. Aragonit – SaSOz, karbonatlar sinfiga kiradi. Qattiqligi – 3,5 – 4, solishtirma og‘irligi 2,9 g/sm3. SHishasimon yaltiroq, rangsiz oq, sariq, havo rang, chizig‘ining rangi oq. Ba’zan tiniq, ko‘pincha chig‘anoqsimon sinish paydo qiladi, ulanishi mukammal. Romboedr singoniyali. Aragonit mo‘rt, xlorid kislotada eriydi. U issiq suv eritmalaridan va sovuq suvlardan SaSO3 ajralishidan paydo bo‘ladi. SHuningdeq hozirgi vaqtda dengizlarda yashaydigan chig‘anoqlardan ham hosil bo‘ladi. Zargarlikda marvarid va sadaf sifatida ishlatiladi.
26. Dolomit yoki achchiq shpat – Sa Mg(SO3)2, karbonatlar sinfiga xos. Qattiqligi—3,6—4, solishtirma og‘irligi 1,6—2,9 g/sm3. SHishasimon yaltiroq. Rangi oq sariq, och yashil, kulrang, chizig‘ining rangi oq, ulanishi mukammal. Trigonal singoniyali. Dolomit mo‘rt, xlorit kislotada sekin parchalanadi. Dolomit magniyli eritmalarning ohaktoshlarga ta’siridan ohaktoshdagi kalsit — SaSO3 bilan o‘rin almashishidan hosil bo‘ladi. Bundan tashqari litosferaning pastki qavatlaridagi ohaktoshlarning dolomitlashishidan ham hosil bo‘ladi. Mayda donador dolomitlar qurilish materiali sifatida ishlatiladi, yiriklaridan metallurgiya zavodlarida o‘ta chidamli g‘ishtlar tayyorlashda foydalaniladi. SHuningdeq u portland sement tayyorlashda va o‘g‘it uchun ham qo‘llaniladi.
Korund haqida umumiy ma'lumot:
korund Alumindan tashkil topgan va kimyoviy tarkibiga qarab turli xil ranglarda paydo bo'lishi mumkin bo'lgan oksidlar guruhidan keng tarqalgan mineralni tavsiflaydi. Sof shaklda korund rangsiz bo'lib, uni leykosafor deb ham atashadi, ammo u kam uchraydi. Qizil, pushti, binafsha, ko'k, yashil yoki sariq ranglarda paydo bo'lishi mumkin bo'lgan temir, xrom va titan rangli korund bilan kristall panjaradagi nuqsonlar yoki kimyoviy aralashmalar tufayli tez-tez uchraydigan holatlar tez-tez uchraydi. Korundning eng ko'p terilgan navlari, avvalambor, yorqin ko'k safir va xromdan tayyorlangan yoqut.
Korund uzun kristallarni hosil qiladi, ular odatda ustunli, piramidal yoki prizmatik ko'rinadi. Egizaklar korundda juda keng tarqalgan, agregatlar donli va qo'poldir. 9 ga teng bo'lgan Moxning qattiqligi bilan, korund olmosdan keyin olmos Yerdagi eng qattiq mineral deb hisoblanadi. Uning shisha, ipak yoki olmosga o'xshash yorqinligi, qizg'ish ko'k, sariq yoki binafsha rangli lyuminestsentsiyasi, shuningdek, midiya, mo'rt yoki yorilgan yorilishi bor. Yoriqlar mavjud emas, shaffoflik shaffoflikdan mutlaqo shaffofgacha o'zgaradi. Korund faqat ikki ming darajadan yuqori haroratda eriydi va kislotalarga mutlaqo sezgir emas.Kelib chiqishi, paydo bo'lishi va joylashgan joyi:Korundlar faqat yuqori harorat va bosim sharoitida hosil bo'ladi, masalan, yuqori natriy va alyuminiy kontsentratsiyasiga ega bo'lgan granit yoki pegmatit kabi magmatik tog 'jinslari, ammo oz miqdordagi kremniy. Ko'pincha korund olmos, kaltsit, xlorit, grafit yoki shox parda bilan bog'liq. Korundning eng muhim konlariga Hindiston, Avstraliya, Rossiya va Kanada Ural tog'lari kiradi. Grenlandiya, Britaniya orollari, Skandinaviya, Germaniya, Avstriya va Shveytsariya, shuningdek Sharqiy Evropa, Afrika va Janubiy Afrika, AQSh va Janubiy Amerikaning boshqa muhim joylari. Shri-Lanka va Birmada korund ko'pincha daryo cho'kindilarida ko'p miqdorda uchraydi.Korundning tarixi va undan foydalanish:Korundum alyuminiy miqdori yuqori bo'lganligi sababli iqtisodiy jihatdan juda muhimdir va chang shaklida silliqlash va abraziv moddalarga aylantiriladi va asboblarga juda qattiq material bo'lib, qum sepish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Shuningdek, toymasin plitkalar ishlab chiqarishda betonda qo'shimcha va san'atda ishlatiladigan keramika ishlab chiqarish uchun material sifatida korund muhim rol o'ynaydi. Ayniqsa, safir va yoqut navlarining go'zal namunalari qimmatbaho zargarlik buyumlarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi, ular yuqori narxlarga erishadilar. Korund, shuningdek, soatlardagi aşınmaya bardoshli va qattiq toshlarni va shisha qismlarni ham xizmat qiladi va fonogrammalarda skaner qilingan ignalarga olmos singari ishlov beradi. 19-asrning oxiridan boshlab korund, xususan yoqut ham Verneuil deb ataladigan jarayon davomida yoki gidrotermal o'stirish natijasida sun'iy ravishda ishlab chiqarildi. Sintetik toshlar tabiiy hamkasblari bilan bir xil xususiyatlarga ega va sanoat va zargarlik buyumlarini ishlab chiqarishda qo'llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
