НАТРИЙ НИТРАТНИНГ ФИЗИК – КИМЁВИЙ ХОССАСИ
Натрий нитрат (NaNО3) ёки натрий селитра рангсиз шаффоф (тиниы) кристалл модда бщлиб, зичлиги 2,257 г/см3. Техник натрий нитрати кул-рангсимон сариы рангга эга бщлади. Тоза ъолдаги натрий нитратни суюы-ланиш ъарорати 309,50С натрий нитрати 380оС ъароратда натрий нитрит (NaNО2) ва кислородга (О2) парчаланади. Ыаттиы натрий нитратнинг эле-ментларидан ъосил бщлиш иссиылиги 111,7 ккал/молp. Натрий нитрат сувда яхши эрийди. 20 - 44% ли натрий нитратнинг сувли эритмасидаги иссиылик щтказувчанлиги 0,001 - 0,0014 ккал/см сек. град.
5-жадвал
Ъарорат, оС
|
100г сувдаги эрувчанлиги
|
Ыаттиы фаза
|
Ъарорат, оС
|
100г сувдаги эрувчанлиги
|
Ыаттиы фаза
|
-6,7
|
20,0
|
Муз
|
119*
|
209 ,0
|
NaNО3
|
-12,1
|
40,0
|
Муз
|
120
|
213,0
|
NaNО3
|
-18,1
|
61,5
|
Эвтетик
|
140
|
255,0
|
NaNО3
|
0
|
70,7
|
NaNО3
|
160
|
301,0
|
NaNО3
|
20
|
88,0
|
NaNО3
|
180
|
383,0
|
NaNО3
|
25
|
92,7
|
NaNО3
|
200
|
432,0
|
NaNО3
|
40
|
104,9
|
NaNО3
|
224,7
|
724,0
|
NaNО3
|
60
|
124,7
|
NaNО3
|
253,6
|
1250,0
|
NaNО3
|
80
|
148,0
|
NaNО3
|
289,2
|
4494,0
|
NaNО3
|
100
|
176,0
|
NaNО3
|
|
|
NaNО3
|
*Натрий нитратнинг тщйинган эритмаси (736 мм.сим.уст.)
Натрий нитратнинг сувли эритма зичлиги ()
6-жадвал
NaNО3 концент-рацияси оьр. %
|
Ъарорат оС
|
10
|
25
|
40
|
50
|
60
|
80
|
100
|
1
|
1,0066
|
1,0037
|
0,9986
|
0,9944
|
0,9894
|
0,9779
|
0,9644
|
10
|
1,0712
|
1,0656
|
1,0584
|
1,0532
|
1,0473
|
1,0348
|
1,0208
|
20
|
1,1483
|
1,1402
|
4,1314
|
1,1250
|
1,1187
|
1,1048
|
1,0901
|
30
|
1,2320
|
1,2225
|
1,2122
|
1,2051
|
1,1980
|
1,1830
|
1,1674
|
45
|
1,3760
|
1,3646
|
1,3528
|
1,3448
|
1,3371
|
1,3206
|
1,3044
|
Натрий нитратни сувли эритмасидаги ыовушыоылиги
7-жадвал
Ъарорат,оС
|
NaNО3 концентрацияси, %
|
Ъарорат,оС
|
NaNО3 концентрацияси, %
|
10
|
15
|
25
|
10
|
15
|
25
|
Ыовушыоылиги, спз
|
Ыовушыоылиги, спз
|
10
|
1,38
|
1,46
|
1,78
|
40
|
0,72
|
0,78
|
-
|
20
|
1,07
|
1,12
|
1,25
|
50
|
0,63
|
0,67
|
-
|
30
|
0,88
|
0,94
|
-
|
60
|
0,54
|
0,58
|
-
|
Натрий нитрат таркибида 16,47% озуыа элементи мавжуд. Натрий нитрат ишыорий щьитлар турига кириб, нордон тупроыларга солиш ыулай.
Нитрат кислота ишлаб чиыариш ривожланиши билан, синтетик нат-рий нитрати ишлаб чиыариш имкони туьилади. Натрий нитратни синтетик ъолда олишнинг энг оддий усулларидан бири нитрат кислотасини натрий гидроксиди ёки сода билан нитратлаб олиш мумкин:
NaОН+ НNО3→ NaNО3+Н2О
Na2СО3+ 2НNО3→ NaNО3+СО2+Н2О
Бу усулда ишыор сарфи кщп бщлганлиги сабабли олинаётган маъсу-лотнинг тан наръи ъам юыори бщлади. Сарфни кщплиги ва таннархнинг юыорилиги сабабли, саноатда бу усулдан фойдаланиш йщлга ыщйилади.
Ъозирги кунга келиб натрий нитрат ишлаб чиыариш асосан икки хил усулда ишлаб чиыарилмоыда:
- нитроза газларини ишыорий абсорбциялаш
- катион алмаштириш усули.
Биринчи усулда суюлтирилган нитрат кислота ишлаб чиыаришда аж-ралган нитроза газларини (NО, NО2) ишыорлар (RОН) билан абсорбция на-тижасида натрий нитрат ишлаб чиыарилади.
Иккинчи усулда гетероген системасидаги ыаттиы фазадаги катионлар ва суюы фазадаги катионлар орасидаги ион алмашиниш реакциясига асосланган. Бу усуллар ишлаб чиыаришда кенг ишлатилади.
Нитроза газларини ишыорий абсорбциялаш. Азот оксидларини (NО, NО2) ишыор эритмалари ёрдамида абсорбциялаш ыуйидагича боради:
2NaОН+NО+NО2→2NaNО2+Н2О
2NaОН+2NО2→ NaNО3+NaNО2+Н2О
ёки
Na2СО3+NО+NО2→2NaNО2+СО2
Na2СО3+2NО2→NaNО3+NaNО2+СО2
Натрий нитрит ва натрий нитратнинг щзаро нисбати ъарорат ва нит-роза газларини оксидланиш даражасига боьлиы.
Ишыорий нитрит - нитратларнинг нисбий таркиби ыуйидагича:
г/л %
NaNО2 ..................... 350 27,7
NaNО3 .......................50 3,96
Na2СО3........................5 0,39
Н2О ...........................854 67,95
Ишыорий абсорбция натижасида нитроза газларининг эритмаси оли-нади ва ыуйида келтирилган тасвир бщйича ыайта ишланади:
Суюлтирилган нитрат кислота ишлаб чиыаришнинг ишыорий абсорб-ция бщлимидан (жараёнидан) чиыаётган натрий нитрит ва натрий нитрат эритмаси филpтрланади. Бу жараённи боришини яхшилаш маысадида эрит-ма ыиздиргич (3) да 80 - 90оС ъароратгача иситилади ва филpтр - пресс (4) орыали йиьгич (5) га берилади.
Филpтрланган эритма даврий ёки узлуксиз ишловчи инвертор (6) га берилади, бу ерда нитрит натрий нитрат натрийга айланиши (инверсия) содир бщлади.
Натрий нитритни натрий нитратга инверсия жараёни эритмани суюлтирилган нитрат кислотаси иштирокида боради:
3NaNО2+2НNО3→3NaNО3+2NО+Н2О
бу реакция иссиыликни ютилиши билан боради. Жараённи тщлиы бориши учун нитрат кислотаси реакторга шундай миыдорда бериладики, инверсия оъирида эритмадаги эритма концентрацияси 1,5% ни ташкил этиши керак.
Расм 6.5. Натрий нитрат ишлаб чиыариш технологик тасвири.
1 - ыабул ыилувчи бак. 2 - марказдан ыочма насос. 3 - ыиздиргич. 4 – филpтр - пресс. 5 - филpтрланган эритма учун йиьгич. 6 - инвертор. 7 - инвертирланган эритма йиьгич. 8 - напор бак, 9,10 - буьлатиш аппарати (1.II - босыич). 11 - тутыич. 12 - совутувчи шнек. 13 - центрафуга. 14 - ыуритиш барабани. 15 - барометрик конденсатор. 16 – вакуум - насос. 17 - циклон. 18 - барометрик яшик. 19 – скруббер, 20 - вентилятор.
Инверсия жараёни тугаши билан эритма сода эритмаси билан нейтралланади. Сщнгра, NaNО3 эритмаси йиьгич (7) га берилади. Бу ердан эса насос орыали буьлатиш ыурилмалари (9) ва (10) берилади. Инверсия ва донейтрализациядан кейин эритма таркибида 40-50 % NaNО3 тузи бщлади. Буьлатиш ыурилмасига бераётган эритманинг ъарорати 40 - 60оС.
Натрийли силитра эритмасини буьлатиш учун одатда икки корпусли буьлатиш ыурилмаси ыщлланилади.
Биринчи босыич буьлатиш ыурилмаси (9) 6 - 8 ат. бос. мм. ли сув буьи билан ыиздирилади; буьлатиш зонасида шарбат буьининг абсолют босими 1,5 – 3 ат.
Иккинчи босыич буь ыурилмаси (10) шарбат буьи билан (биринчи босыичдан келаётган) ыиздирилади; буьланиш сийракланиш 600 мм.сим.уст.
Эритма суспензия ъолатигача буьлатилади. Бунда NaNО3 нинг умумий миыдори 62%, ыолгани кристалл ъолатида эритма таркибида бщлади.
Иккинчи босыич буьлатиш ыурилмасидан чиыаётган шарбат буьи барометрик конденсатор (15) да конденсатланади.
Ъарорати 90 - 93оС бщлган буьлатилган эритма буьлатиш ыурилмасидан сщнг даврий равишда ишловчи совитувчи шнек (12) га берилади. Бу ерда эритма 40 – 45оС ъароратгача совитилиши натижасида тузнинг кристалла-ниши содир бщлади. Натрий нитрат кристалларини эритма таркибидан ажратиш центра-фуга (13) да амалга оширилади. Центрафугадан чиыаётган асосий эритма (маточний) йиьгич (7) да йиьилади ва буьлатишга келаётган эритмага ыщшиб юборилади.
Нам ъолатидаги туз (NaNО3) айланувчи барабан (14) га берилиб, ыиз-дирилган ъаво (100оС) билан намлик миыдори 1,5 – 2 гача ыуритилади. Ыуритилган натрийли селитраси ыадоылаш учун жщнатилади.
Ыуритиш барабанидан чиыаётган ъаводан натрий нитрат чангларини тутиб ыолиш циклон (17) да амалга оширилади, бунда чангнинг асосий ыисми ушлаб ыолиниб, ыуритилган музга ыщшиб юборилади. Циклонда тутиб ыолинмаган чанглар скруббер (19) да натрийли селитранинг эритмасига юттириш орыали тутиб ыолинади.
Натрийли селитрасини ёьоч бочкаларга ёки яшикларга (100 - 200 кг) ёки беш ыаватли битумланган крафт целлюлозали ыоьоз ыопларга (40 – 50 кг) ыадоыланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |