Milliy universiteti

29-Mavzu Berilganlar bazasi 
 

---

 
79 
Insoniyat  tomonidan  katta  miqdordagi  bilimning  to'planishi,  turli  xil  axborotlarni  saqlash 
masalasini xal qilishni talab etadi. Bunda axborotlarni saqlash yagona maqsad hisoblanmaydi, balki 
u    kerakli  ma'lumotlardan  kerakli  vaqtda  foydalana  olish,  turli  hujjatlarni  qayta  ishlashga 
mo'ljallangan. 
Informatsion  texnologiyalarning  rivojlanishi  va  axborot  oqimlarining  tobora  ortib  borishi, 
ma'lumotlarning  tez  o'zgarishi  kabi  holatlar,  insoniyatni  bu  ma'lumotlarni  o'z  va  vaqtida  qayta 
ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma'lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun 
berilganlar  bazasi  (BB)  ni  yaratish,  so'ngra  undan  keng  foydalanish  bugungi  kunda  dolzarb 
muammo bo'lib qolmoqda. 
Darhaqiqat,  hozirgi  kunda  inson  hayotida  BBda  kerakli  axborotlarni  saqlash  va  undan  o
 
qilona  foydalanish  muhim  rol  o'ynaydi.  Sababi:  jamiyat  taraqqiyotining  qaysi  jabhasiga 
nazar  solmaylik  o'zimizga  kerakli  ma'lumotlarni  olish  uchun,  albatta,  BBga  murojaat  qilishga 
majbur  bo'lamiz.  Demak,  BBni  tashkil  qilish  axborot  almashuv  texnologiyasining  eng  dolzarb  hal 
qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozosidir. 
Ma'lumki,  BB  tushunchasi  fanga  kirib  kelgunga  qadar,  ma'lumotlardan  turli  ko'rinishda 
foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma'lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat 
qaralayotgan  masala  uchungina  o'rinli  bo'lardi.  har  bir  yangi  masalani  hal  qilishda  ma'lumotlar 
qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. 
Hozirgi  kunda  berilganlar  bazasining  daraxtsimon,  tarmoqli  va  jadvalli  turlari  mavjud. 
Daraxtsimon  turdagi  berilganlar  bazasi  1  chi  va  2  chi  avlod  EHMlari  yordamida  tashkil  qilingan. 
Bunday  berilganlar  bazasidan  tegishli  axborotni  olish  uchun,  avvalom-bor,  yuqori  xususiyatga 
murojaat qilinadi. Va shu tariqa, yuqoridan pastga harakat qilish orqali tegishli ma'lumotlarni olish 
mumkin.  Bu  usulning  kamchiligi  ma'lumotlarni  saqlash  uchun  katta  hajm  talab  qiladi.  Tegishli 
ma'lumotlarni  olish  vaqtini  uzaytiradi.  Yuqoridagi  kamchiliklarni  tugatish  maqsadida  tarmoqli 
turdagi  berilganlar  bazasi  hosil  qilingan.  Bunday  berilganlar  bazasi  3  chi  avlod  EHMlarida  ish 
yuritadi.  Bugun  tegishli  ma'lumotlar  olish  uchun  istalgan  yo'nalish  bo'ylab  borish  mumkin. 
Tarmoqli turdagi berilganlar bazasi zamonaviy hisoblash texnikalarida ish yurita olmaydi. Shuning 
uchun ham jadval turdagi Berilganlar bazasitashkil kilingan. 
Agar  BB  da  ishtirok  etadigan  jadvallar  o'zaro  bog‘langan  bo'lsa,  bunday  BB  ni  relyatsion 
turdagi BB deb atash qabul qilingan. Bunda jadvallarni o'zaro bog‘lash uchun umumiy xususiyatga 
ega bo'lgan unikal maydon tushunchasi kiritilgan. Ushbu tushuncha ba'zan BBning kalitli maydoni 
deb  ham  ataladi.  Jadvalning  bunday  bog‘lanishi  bog‘lanish  sxemasi  deyiladi.  BB  doimo  o'zgarib 
turadi: unga yangi yozuvlar, borlariga esa yangi elementlar qo'shiladi.  
 Jadval  turdagi  berilganlar  bazasida  ustun  nomlari  ma'lumotning  identifikatoridan  tashkil 
topadi.  Jadvalning  qatorlari  esa,  birlamchi  ma'lumotlardan  iborat  bo'lib,  yozuvlar  deyiladi.  har  bir 
yozuv o'zining tartib nomerlariga ega. Gaplarning har biri bitta yozuvni tashkil etadi. har bir yozuv 
maydon deb ataladigan bo'laklardan tashkil topadi. Maydon ma'lumotlarning imkoni boricha qisqa 
to'plamidan  iborat  bo'lishi  lozim.  har  bir  maydon  o'zi  ifodalaydigan  ma'lumotlarga  ko'ra,  biror 
nomga ega bo'ladi.