76
paydo bo'ladi. Umuman olganda kompyuter tarmog‘iga ruxsatsiz kirishning mutlaqo oldini olish
mumkin emas, lekin ularni aniqlash mumkin. Axborotning yaxlitligini tekshirishning bunday
jarayoni, ko'p hollarda, axborotning haqiqiyligini ta'minlash deyiladi. Kriptografiyada
qo'llaniladigan usullar ko'p bo'lmagan o'zgartirishlar bilan axborotlarning haqiqiyligini ta'minlashi
mumkin.
Kriptografiya usullarini qo'llashning ba'zi birlarini ko'rib chiqamiz. Uzatiladigan axborotning
ma'nosini yashirish uchun ikki xil o'zgartirishlar qo'llaniladi: kodlashtirish va shifrlash.
Kodlashtirish uchun tez-tez ishlatiladigan iboralar to'plamini o'z ichiga oluvchi kitob yoki
jadvallardan foydalaniladi. Bu iboralardan har biriga, ko'p hollarda, raqamlar to'plami bilan
beriladigan ixtiyoriy tanlangan kodli so'z to'g‘ri keladi. Axborotni kodlash uchun xuddi shunday
kitob yoki jadval talab qilinadi. Kodlashtiruvchi kitob yoki jadval ixtiyoriy kriptografik
o'zgartirishga misol bo'ladi. Kodlashtirishning axborot texnologiyasiga mos talablar - qatorli
ma'lumotlarni sonli ma'lumotlarga aylantirish va aksincha o'zgartirishlarni bajara bilish.
Kodlashtirish kitobini tezkor hamda tashqi xotira qurilmalarida amalga oshirish mumkin, lekin
bunday tez va ishonchli kriptografik tizimni muvaffaqiyatli deb bo'lmaydi. Agar bu kitobdan biror
marta ruxsatsiz foydalanilsa, kodlarning yangi kitobini yaratish va uni hamma foydalanuvchilarga
tarqatish zaruriyati paydo bo'ladi.
Kriptografik o'zgartirishning ikkinchi turi shifrlash o'z ichiga – boshlang‘ich matn belgilarini
anglab olish mumkin bo'lmagan shaklga o'zgartirish algoritmlarini hamrab oladi. O'zgartirishlarning
bu turi axborot-kommunikatsiyalar texnologayalariga mos keladi.
Bu erda algoritmni himoyalash muxim ahamiyat kasb etadi. Kriptografik kalitni qo'llab,
shifrlash algoritmining o'zida himoyalashga bo'lgan talablarni kamaytirish mumkin. Endi
ximoyalash ob'ekti sifatida fa?at kalit xizmat hiladi. Agar kalitdan nusxa olingan bo'lsa, uni
almashtirish mumkin va bu kodlashtiruvchi kitob yoki jadvalni almashtirishdan engildir. Shuning
uchun ham kodlashtirish emas, balki shifrlash axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarida keng
ko'lamda qo'llanilmoqda.
Axborotni ximoyalash
Ma'lumotlar xavsizligi internetdagi asosiy muammolardan biri xisoblanadi. Internetdan
foydalanish undagi axborotlarni xavfsizligini kamayishiga olib keladi. Katta xatoda yo'li?masdan
oldin axborotni oldinroq ximoyalash zarur.
Noqonuniy kirishlarni kamaytirish uchun ko'pgina tashkilotlar o'z korporativ tarmoklari va
internet orasiga filtrlar urnatadilar. Ular brandmauer deb nomlanadilar. TSR/IR
protokollaridan shlyuz or?ali internetga ulanish yanada kuprok xavfsizlikni ta'minlaydi.
Kompyuter o'rnatib internetga ulanganingizdan so'ng darxol xakerlar uchun bir kancha
kanallar paydo buladi. Bu kanallar orqali xakerlar sizning shaxsiy xujjatlaringizga yul ochadi.
Bank-moliya sistemalarida xavfsizlik muammosi ikkita omil bilan o'lchanadi.
Birinchidan, deyarli xamma qimmatli qog‘ozlar bankda
u yoki bu ma'lumot ko'rinishida
bo'ladi.
Ikkinchidan, bank tashki dunyodan uzilgan xolda mijozlarga ega bo'lolmaydi.
Axborotni ximoyalashning bir qancha turlari mavjud.
Bular:
tarmoqlararo ekran usuli, kriptografik ximoya usuli va xokazo.
Tarmoklararo ekran-bir serverdagi saqlanadigan ma'mulotlarni bir yoki bir necha sistema
uchun chegaralashdir. Ekran ma'lumot meBBranasidek ishlaydi, shu bilan birga ma'lumot oqimini
nazorat qiladi.
Tarmoqlararo ekran bir qancha filtrlardan iborat bo‘lib, kelayotgan ma'lumotni
o'tkazish yoki o'tkazmaslikni analiz qiladi. Xar bir tarmoklararo ekran uchun «Ichki» va
«Tashki» tushunchalar mavjud, ekranning vazifalari esa ichki tarmoqni boshqalardan
ximoyalashdan iborat. Bunga misol kilib Internet tarmogini olishimiz mumkin. Tarmoklararo
ekran bo'lishi uchun bir kancha shartlar bajarilgan bo'lishi kerak.
1.
Ichki tarmok xavfsizlik ta'minlanishi bilan bir katorda, tashki tarmok bilan
aloka va nazorat mavjud buladi.
2. Ekranlashtirilgan sistema tarmok tuzulmalari uzgarganda rekonfiguratsiyani ta'minlash
uchun kuchli va mustaxkam boshkaruv kurilmalaridan iborat bulishi kerak.
77
3. Ekranlashtirilgan sistema konuniy foydalanuvchilar uchun konuniy ma'lumot olish uchun
xech kanday kiyinchilik tugdirmasiligi lozim.
Tarmoklararo ekranning sifatini uning ikki xislati belgilaydi:
1.
Oddiy kullanishi
2. shaxsiy ximoyalanishi.
Kriptografik ximoyalanish kuydagi xollar uchun kullaniladi:
Ma'lumotni nokonuniy 3- shaxslardan ximoyalash.
Abonentlarni identifikatsiyalash va ma'lumotga
ruxsatni
chegaralash.
Abonentlarni va ma'lumotlarni elektron
imzo yordamida
autentifikatsiyalash.
Do'stlaringiz bilan baham: 
