«Milliy libos, kashtachilik, to‘qimachilik» kafedrasi «Tikuv buyumlari materialshunosligi» fanidan laborotoriya mashg‘ulotlarini bajarish uchun metodik qo’llanma

Choyshabbop surplar. Oddiy surplardan o’zining pardozi bilan farqlanib, u oqartirilgan holda ishlab chiqariladi va choyshablar, tibbiyot xodimlari va oziq-ovqat savdosi bilan shug’ullanuvchilarning maxsus kiyimlari uchun ishlatiladi.
Mitkal guruhchasi. Mitkal guruhchasiga kiruvchi choyshabbop gazlamalar xom holda (oqartirilmagan) mitkal deb ataladi. Mitkal tuzilishi chitnikiga o’xshaydi. Mitkal asosida mayin pardozlangan holda (appret miqdori 1,5 foizdan kam) muslin nomli, appret miqdori 1,5-2,5 foiz bo’lsa, mitkal nomli, appret miqdori 2,5-3 foizdan oshsa madapolam nomli gazlamalar olinadi. Bu guruhchaga kiruvchi gazlamalar choyshabbop surpdan yupqa, yuza zichligi 45-110 g/m², eni 75-150 sm gacha buladi. Tanda va arqoq iplarining yo’g’onligi 11,8-20,0 teks. Uchala gazlamalar polotno o’rilishida to’qiladi. Oqartirilgan yoki ochiq rangga sidirg’a qilib pardozlanadi. Muslin gazlamasidan tungi ko’ylaklar uchun, mitkal va madapolamdan choyshablar ishlab chiqariladi. Bu gazlamalarda qayta tarash usulida yigirilgan iplar ishlatiladi. Shu sababli bu gazlamalar yupqa va mayin. Maxsus guruhcha. Maxsus guruhchasiga “grinsbon” va “tik-lastik” nomli oqartirilgan gazlamalar kiradi. Grinsbonning o’rilishi teskari sarja. Tik-lastik atlas o’rilishida ishlab chiqariladi. Bu gazlamalarning tanda va arqoq iplariga chiziqiy zichligi 25-36 teksli karda yigirish usulida olingan iplar ishlatiladi. Bu gazlamalar mudofaa xodimlarining ichki kiyimlari uchun ishlatiladi.
To’rtinchi guruhga satin o’rilishidagi satin gazlamalari kiradi. Bu guruh gazlamalarning tuzilishida ishlatilgan iplarning turiga ko’ra ikkita guruhchaga bo’linadi: karda yigirish usulida va qayta tarash usulida olingan iplardan ishlab chiqarilgan satinlar. Birinchi guruhchadagi satinlarni chiziqiy zichligi 15,4-18,5 teksga teng bo’lgan karda iplaridan ishlab chiqariladi. Yuza zichliklari 124-150 g/m². Ikkinchi guruhchadagi satinlar tanda yo’nalishida 10-15,4 teks, arqoq yo’nalishida 8,5-11,8 teks bo’lgan qayta tarash usulida olingan iplardan iborat. Yuza zichligi 114-130 g/m² . Satin gazlamalarida arqoq yo’nalishidagi zichligi va to’ldirilishi tanda yo’nalishidagiga nisbatan salkam ikki barobar ko’p bo’ladi. Shuning uchun ularning sirti silliq, o’ng tomonidan ko’rinishi yaltiroq bo’ladi. Xuddi shunday ip gazlamalarning atlas o’rilishdagisi “lastik” deb ataladi. Satin va lastik gazlamalarining eni 60-100 sm. Ular sidirg’a rangli, gul bosilgan va kamdan-kam hollarda oqartirilgan bo’lishi mumkin. Satin va lastiklar ayollar xalatlari va ko’ylaklari, ko’rpa va yustiq jildlari, sidirg’a ranglari esa astarlik va maxsus kiyimlar uchun ishlatiladi.