«Milliy libos, kashtachilik, to‘qimachilik» kafedrasi «Tikuv buyumlari materialshunosligi» fanidan laborotoriya mashg‘ulotlarini bajarish uchun metodik qo’llanma

Iplarning uzish kuchini aniqlash. Iplarning uzish kuchi deb ularning uzilishga qadar ko’targan yuk miqdoriga aytiladi. Uzish yuki iplarning mutloq mustahkamligini bildiradi. Mutloq mustahkamlik «R_m» harfi bilan belgilanadi. Birligi Nyuton-N, santiNyuton-sN, kiloNyuton-kN, milli Nyuton-mN.
Har xil yo’g’onlikdagi iplarning mustahkamligi bir-biri bilan nisbiy mustahkamlik (sN/teks) orqali tahlil qilinadi.

Iplarning mustahkamligini aniqlashda ular cho’ziladi. Cho’zilish- iplarning yumshoqligini, mayinligini bildiradi. Iplarning cho’ziluvchanligi mutloq va nisbiy ko’rsatkich orqali ifodalaniladi.
Mutloq cho’zilish - mm da;
Nisbiy cho’zilish (foiz)
Iplarning cho’zilishi uzish mashinasidan olinadi. Iplarning mustahkamligi va cho’zilishi har xil turdagi uzish mashinalarida, ya’ni dinamometrlarda aniqlanadi.
To’qimachilik sanoatida va ilmiy tekshirish institutlarida RM-3-1 va RM-30 uzish mashinalaridan foydalaniladi (9-rasm).

9-rasm. Uzish mashinasining shakli.
Iplarni uzishdan oldin ular klimatik kameralarda 24 soat davomida saqlanishi shart.
Sinov laboratoriyalarida iplarni uzishdan oldin me’yoriy sharoit ( , foiz) yaratilishi lozim. Chunki, iplarning mustahkamligi, cho’zilishi atrof-muhit ko’rsatkichlariga bog’liq.

USTER® TESTER 8-S800 asbobi.
Uzish mashinasida ikki qisqichlar orasidagi masofa 5001 mm olinadi. Agar iplarning cho’zilishi 40 foizdan katta bo’lsa, qisqichlar orasidagi masofa 2001 mm olinishi mumkin. Hamma yigirilgan iplar uchun uzish muddati 101 s.
Kimyoviy va tabiiy iplar uchun 202 s. Iplarni sinashdan oldin g’altakning ustki qatlamidan 1-10 m ipni olib tashlash kerak. Uzish vaqtida iplarning uziladigan qismiga, ya’ni qisqichlar orasidagi uzunligiga qo’l tegizish kerak emas va ipni teskarisiga eshilishiga yo’l qo’ymaslik shart.
Iplarni uzishda avval dinamometrning yuqori qisqichiga mahkamlanadi, keyin pastki qisqichga taranglik yuk beruvchi moslamasi orqali o’tkazilib pastki qisqichga mahkamlanadi.
Ipning o’rtacha mutloq mutahkamligi (sN) quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
.
Nisbiy mustahkamlik (sN/teks), quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
.
Ipning mustahkamligi bo’yicha o’rta kvadratik og’ish miqdori aniqlanadi.
.
Ipning mustahkamligi bo’yicha kvadratik notekisligi quyidagicha aniqlanadi.
.
Ipning sifat ko’rsatkichi quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
.
Sifat ko’rsatkich miqdori bo’yicha standartlardan foydalanib ipning navi aniqlanadi.