Milliy iqtisodiyotda rekrasiya ahamiyati

Yalpi milliy mahsulot (YaIM) - ma'lum bir mamlakat fuqarolariga tegishli bo'lgan ishlab chiqarish omillari hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulotlarning umumiy tannarxini hisobga oladi (daromad qaysi davlatda olinganidan qat'i nazar). Yalpi milliy mahsulotni hisoblashning uchta usuli mavjud:
Potentsial YaMM ishlab chiqarish - Bu ishlab chiqarish darajasi bo'lib, u barcha iqtisodiy resurslarni xo'jalik aylanmasiga jalb qilishni, ya'ni to'liq bandlik va to'liq ishlab chiqarishni nazarda tutadi. Haqiqiy nashr potentsialdan ko'proq yoki kamroq bo'lishi mumkin. Baholash, odatda, iqtisodiy sikl davomida aniqlanadigan ular orasidagi “boʻshliq”ni aniqlash yoʻli bilan amalga oshiriladi.
Qisqa muddatli davr (yil) uchun nominal va real YaIM aniqlanadi. Nominal YaIM Mamlakat iqtisodiyotida yil davomida ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot va xizmatlarning joriy narxlarda tannarxi. Haqiqiy YaIM - bazaviy yil narxlarini hisobga olgan holda ma'lum bir yilda barcha ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot va xizmatlarning tannarxi.
Nominal YaIMning real YaIMga nisbati deyiladi narxlar indeksi yoki YaMM deflyatori .

• 
  Yalpi ichki mahsulot (YaIM) - mamlakat ichida yaratilgan barcha yakuniy mahsulotlarning tayyor tannarxini qoplaydi (ya'ni, fuqaroligidan qat'i nazar, rezident, norezident bo'lgan resurs yetkazib beruvchilarning daromadlarini hisobga oladi). YaIM va YaIM o'rtasidagi nisbat: YaIM = YaIM + Chetdan olingan yoki chet elga o'tkazilgan birlamchi daromadlar balansi (bunday birlamchi daromadga odatda ish haqi, dividendlar ko'rinishidagi mulkdan olingan daromadlar kiradi).
  

• 
  Sof milliy mahsulot (NPP) - Bu ishlab chiqarish jarayonida eskirgan ishlab chiqarish vositalarini almashtirish uchun zarur bo'lgan mahsulot qismini (amortizatsiya ajratmalarini) ayirib tashlagan holda yaratilgan YaIM.
  

• 
  Milliy daromad (NI) Faktorlarni ishlab chiqarishda ishtirok etuvchi barcha mulkdorlar daromadlarining yig'indisi - bu yig'indisi ish haqi, foyda, foiz va ijara. ND NNP sifatida bilvosita biznes soliqlari kamroq aniqlanadi.
  

• 
  Shaxsiy daromad (LD) - uy xo'jaliklari daromadi - SHdan ijtimoiy sug'urta badallari, korporatsiyalarning taqsimlanmagan foydasi, korporativ daromad solig'ini ayirish va transfert to'lovlari summasini qo'shish yo'li bilan olinadi. Shuningdek, sof foizlarni ayirib, foiz sifatida olingan shaxsiy daromadlarni, shu jumladan davlat qarzi bo'yicha foizlarni qo'shish kerak.
  

• 
  Bir martalik daromad shaxsiy daromad solig'i va davlatga ba'zi soliq bo'lmagan to'lovlar miqdori bo'yicha shaxsiy daromadlarning kamayishi sifatida hisoblanadi. Ixtiyoriy daromad iste'mol va jamg'arma uchun ishlatiladi.
  

Milliy iqtisodiyot - bu juda ko'p turli xil elementlardan iborat murakkab ko'p bosqichli tizim: tarmoqlar, komplekslar, tarmoqlar va boshqalar. Ularning tarkibi va alohida elementlar o'rtasidagi munosabatlar iqtisodiyotning makrotuzilmasini tashkil qiladi.
Milliy iqtisodiy tizimning faoliyat ko'rsatish qonuniyatlarini tushuntirishda struktura nazariyasi juda muhim rol o'ynaydi. U iqtisodiy dinamikaning chuqur ildiz otgan omillarini, takror ishlab chiqarish jarayonining natijalarini aks ettiradi. Mahsulot hajmining qiymat jihatidan o'sishiga fan-texnika taraqqiyoti va boshqa sifat omillari ta'sirida narxlarning pasayishi ta'sir ko'rsatadi, bu esa takror ishlab chiqarish hajmining nisbatan qisqarishiga olib keladi. Bunday holda, iqtisodiy taraqqiyot makrotuzilma parametrlarida, milliy iqtisodiyotning tarkibiy o'zgarishlarida o'z ifodasini topadi, bu esa tarkibiy samarani olishni ta'minlaydi. Gem bilan birgalikda tuzilmadagi keskin o'zgarishlar tarkibiy inqirozlarni keltirib chiqaradi, bu esa milliy iqtisodiyot va xalqaro iqtisodiy munosabatlar uchun juda og'riqli oqibatlarga olib keladi. Shunday qilib, 1973 yildagi neftning jahon narxlarining keskin o'sishi natijasida yuzaga kelgan energetika inqirozi ko'plab mamlakatlar iqtisodiyotining rivojlanishiga chuqur va uzoq muddatli ta'sir ko'rsatdi va aholi va hukumatlarning resurslarni tejash muammosiga munosabatini o'zgartirdi. . Katta zarbalar moliyaviy va valyuta inqirozlari, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ortiqcha yoki kam ishlab chiqarish (agrar inqirozlar) natijasida yuzaga keladi. Keskin tarkibiy o'zgarishlar mamlakatni sanoatlashtirish yoki industriyalashtirish, iqtisodiyotni harbiylashtirish bilan bog'liq.
Milliy iqtisodiyotning tuzilishini (makrotuzilmasini) turli jihatlarda ko'rib chiqish mumkin: faoliyat sohalari (iqtisodiyot tarmoqlari), tarmoq tarkibi, takror ishlab chiqarish va mintaqaviy jihatlarning tarkibi va o'zaro bog'liqligi nuqtai nazaridan. Iqtisodiyotning alohida tomonlari (tashqi savdo tuzilmasi, tarkibi, iqtisodiy salohiyat nisbati, milliy boylik va boshqalar)ning tarkibiy nisbatlarining ahamiyati kam emas. Hozirgi vaqtda milliy buxgalteriya hisobi tizimiga asoslanib, statistika 5 ta institutsional sektorni ajratib turadi:

• 
  moliyaviy bo'lmagan korxonalar;
  
• 
  moliya institutlari;
  
• 
  davlat muassasalari;
  
• 
  notijorat tashkilotlar;
  
• 
  uy xo'jaliklari.
  

Sanoat tasnifi bo'yicha iqtisodiy faoliyat Funktsional maqsadlariga ko'ra quyidagi sohalar ajratiladi:

• 
  1. Moddiy ishlab chiqarish yoki tovar sektori: qishloq xo'jaligi, sanoat, qurilish, suv, gaz va energiya ta'minoti, bunda moddiy ne'matlar (tovarlar) ishlab chiqariladi.
  
• 
  2. Tovar xizmatlari va taqsimoti sohasi (sohasi): moddiy ne'matlarni taqsimlash amalga oshiriladigan transport, savdo va ombor - moddiy ishlab chiqarish va aholi o'rtasidagi vositachilik.
  
• 
  3. Nomoddiy xizmatlar sohasi: ta’lim va madaniyat, sog‘liqni saqlash va jismoniy tarbiya, sport, ijtimoiy xizmat ko‘rsatish, boshqa davlat tashkilotlari, mamlakat asosiy fondlarining eskirishi ham shu yerda o‘z aksini topgan.
  

Milliy buxgalteriya hisobi tizimi bo'yicha statistika hozirgi vaqtda iqtisodiy faoliyatning quyidagi turlarini ajratib turadi:

• 
  1. Qishloq, ovchilik va o‘rmon xo‘jaligi;
  
• 
  2. Baliqchilik va baliqchilik;
  
• 
  3. Foydali qazilmalarni qazib olish;
  
• 
  4. Ishlab chiqarish tarmoqlari;
  
• 
  5. Elektr energiyasi, gaz va suv ishlab chiqarish va taqsimlash;
  
• 
  6. Qurilish;
  
• 
  7. Ulgurji va chakana savdo, transport vositalari va shaxsiy buyumlarni ta'mirlash;
  
• 
  8. Mehmonxonalar va restoranlar;
  
• 
  9. Transport va aloqa;
  
• 
  10. Moliyaviy faoliyat;
  
• 
  11. Ko'chmas mulk, ijara va ta'minot bilan operatsiyalar
  

• 
  12. Davlat boshqaruvi va harbiy xavfsizlik, majburiy ijtimoiy ta’minot;
  
• 
  13. Ta'lim;
  
• 
  14. Sog'liqni saqlash va xizmatlar ko'rsatish;
  
• 
  15. Boshqa kommunal, ijtimoiy va shaxsiy xizmatlarni ko'rsatish.
  

Milliy iqtisodiyotning takror ishlab chiqarish tarkibi iste'mol va jamg'arish o'rtasidagi, asosiy fondlar elementlari, ishlab chiqarish sohasi va xizmat ko'rsatish sohasi o'rtasidagi munosabatlar kontekstida ko'rib chiqiladi.
uchun juda muhim iqtisodiy rivojlanish yangi ishlab chiqarilgan mahsulotda jamg'arish ulushiga ega. Odatda rivojlangan mamlakatlar uchun jamg'arish ulushi milliy daromadning 15-20% ni tashkil qiladi (Yaponiya uchun - 30% gacha). Rossiyada so'nggi 20 yil ichida jamg'armalarning ulushi sezilarli darajada kamaydi va taxminan 15% ni tashkil qiladi.
Eng keng tarqalgan edi sanoat tuzilishi sanoat va qishloq xo'jaligi.
Statistik maʼlumotlarga koʻra sanoatning 16 ta tarmogʻi tasniflangan: energetika, jumladan, 7 ta sanoat, yoqilgʻi sanoati (16 ta tarmoq), qora metallurgiya (11), rangli metallurgiya (36), kimyo va neft-kimyo sanoati (32), mashinasozlik va metallga ishlov berish (32 ta). 136 ta), oʻrmon, yogʻochsozlik va sellyuloza-qogʻoz sanoati (19), qurilish materiallari sanoati (32), shisha va chinni va fayans sanoati (10), yengil sanoat (48), oziq-ovqat sanoati (34), mikrobiologiya sanoati (7), un va yorma va yem sanoati (2), tibbiyot sanoati (3), poligrafiya sanoati va boshqa sanoat tarmoqlari (13 ta).
2012 yilda faoliyat turlari bo'yicha tarmoq tuzilmasi quyidagicha ko'rinish oldi: qishloq, ovchilik va o'rmon xo'jaligi - yalpi ichki mahsulot hajmida 3,8%; tog'-kon ishlari - 10,9; qayta ishlash tarmoqlari – 15,9; elektr energiyasi, gaz va suv ishlab chiqarish va taqsimlash - 5,1; qurilish - 6,5; savdo - 19,7; transport va aloqa - 8,2; moliyaviy faoliyat 17.1; davlat boshqaruvi - 13,5%.
Ayrim tarmoqlarni yirikroq, bir hil komplekslarga (yoqilgʻi-energetika, togʻ-metallurgiya, harbiy-sanoat, aipapHO-sanoat, isteʼmolchi va boshqalar) birlashtirish tendentsiyasi mavjud. Chet elda sanoat klasterlari tushunchasi qo'llaniladi (maishiy tovarlar ishlab chiqarish, farmatsevtika mahsulotlarini o'z ichiga olgan sog'liqni saqlash klasteri, tibbiy asbob-uskunalar ishlab chiqarish va boshqalar). Rossiyada ham klasterlar shakllantirilmoqda. Shunday qilib, Ivanovo viloyatida to'qimachilik klasteri yaratildi.
Zamonaviy iqtisodiyotning o'zagi bilim talab qiladigan, yuqori texnologiyali sektordir. Ikkinchisi o'z ichiga oladi aerokosmik kompleks, radioelektronika majmuasi, ixtisoslashtirilgan harbiy yo'naltirilgan sanoat ", kimyo sanoatining fanni ko'p talab qiladigan sektori", atom sanoati, shu jumladan, atom elektr stansiyalarida elektr energiyasi ishlab chiqarish, shuningdek, yadroviy chiqindilarni utilizatsiya qilish.
Rossiyada yoqilg'i-energetika kompleksi katta ahamiyatga ega bo'lib, u sanoat ishlab chiqarishining qariyb 30 foizini, konsolidatsiyalangan byudjet daromadlarining 32 foizini va federal byudjetning 54 foizini, eksportning 54 foizini va valyuta tushumining 45 foizini tashkil qiladi. Tog'-metallurgiya majmuasi sanoat ishlab chiqarishining 16,3 foizini, qora metallurgiya daromadlarining 8 foizini, byudjetga to'lovlarning 6 foizini va 12 milliard rublni tashkil qiladi. byudjetdan tashqari fondlarga badallar.
Ijtimoiy yo'naltirilgan iqtisodiyot uchun iste'mol majmuasi - iste'mol tovarlari ishlab chiqarish va aholiga xizmatlar ko'rsatish bilan shug'ullanadigan tarmoqlar va iqtisodiy faoliyat turlarining majmui alohida ahamiyatga ega. Islohotdan keyingi yillarda iste’mol majmuasi sezilarli o‘zgarishlarni boshdan kechirdi – umumiy tanazzul va chet el tovarlarining kirib kelishi ta’sirida asosiy sanoat va tarmoqlarning rivojlanishi keskin sekinlashdi. Shu bilan birga, aholiga ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmi ham oshdi. Barcha xizmatlarning ulushi Rossiyada yaratilgan YaIMning yarmidan oshadi (53,5%).
Rossiyada sanoat ishlab chiqarishining tarkibi hali ham xom ashyo xarakteriga ega, innovatsion tarmoqlarning ulushi past. 2012 yilda kondensatli neft qazib olindi - 508,3 million tonna (neft qazib olish bo'yicha Rossiya dunyoda birinchi o'rinni egalladi), tabiiy gaz - 655 milliard kubometr. m (dunyoda AQShdan keyin ikkinchi o'rin), ko'mir - 366 million tonna standart yoqilg'i (dunyoda AQSh va Xitoydan keyin uchinchi o'rin). Ishlab chiqarilgan elektr energiyasi – 1069,3 mlrd. kVt/soat, shu jumladan, atom elektr stansiyalarida – 173 mlrd. (16%). Elektr energiyasi ishlab chiqarishning eng katta hajmi Tyumen viloyatida (103 mlrd. kVt/soat), Irkutsk viloyatida (62,6 mlrd. kVt/soat), Krasnoyarsk o‘lkasida (56,7 mlrd. kVt/soat) kuzatilmoqda.
Makrotuzilmani tahlil qilishning samarali vositalaridan biri bu shaxmat stoli bo'lgan kirish-chiqish balansi (KIB) bo'lib, unda predmet va predikat xalq xo'jaligi tarmoqlari hisoblanadi. Kirish-chiqish balansi g'oyasi Keyn iqtisodiy jadvali tomonidan ilgari surilgan (1783). Birinchi marta SSSRda 1920-yillarda ishlab chiqila boshlandi, uning rivojlanishi V.V. Leontiev nomi bilan bog'liq (kirish-chiqarish usuli), kelajakda Nobel mukofoti laureati, u kirish-chiqish usulidan foydalangani uchun olingan. tahlil Amerika iqtisodiyoti... Keyinchalik 50-yillarda iqtisodiy-matematik usullarning rivojlanishi va kompyuterlardan foydalanish munosabati bilan tarmoqlararo balanslarni ishlab chiqishga qiziqish qayta boshlandi. Rossiya iqtisodiyoti MOBning so'nggi versiyalari, ammo milliy hisob tizimi 1991, 1995 va 2011 yillarda ishlab chiqilgan.
Zamonaviy MOB sxemasi uchta kvadrant bilan ifodalanadi. Birinchi kvadrant sanoat ichidagi iste'molni (oddiy takror ishlab chiqarishni) aks ettiradi, ya'ni oraliq mahsulotdir.

Ikkinchi kvadrant shaxsiy va jamoat iste'moliga yo'naltirilgan yakuniy mahsulotni aks ettiradi, shuningdek, kapital to'planishi va tashqi savdo natijalarini o'z ichiga oladi.

Uchinchi kvadrant milliy daromad ishlab chiqarishni tavsiflaydi, ya'ni milliy ishlab chiqarishning qiymat qismini - shartli sof ishlab chiqarish (qo'shilgan qiymat) deb ataladigan qismini aks ettiradi. Avvalroq milliy daromadni qayta taqsimlash jarayonini aks ettiruvchi to'rtinchi kvadrant ta'kidlangan edi.