Hisoblar barcha institutsional bo'linmalar tomonidan bitta shaklda yuritiladi, ular guruhlarga birlashtirilgan: Ishlab chiqarish firmalari (moliyaviy bo'lmagan korxonalar).
Uy xo'jaliklari.
Davlat ma'muriy institutlari.
Moliyaviy tashkilotlar va muassasalar.
Chet elda (ushbu davlatdan tashqaridagi biznes agentlari).
Bozor operatsiyalari uch guruhga bo'lingan: Tovarlar va xizmatlar bilan operatsiyalar (ishlab chiqarish, investitsiya, iste'mol, import, eksport).
Tarqatish operatsiyalari (ish haqi, dividendlar, ijtimoiy sug'urta to'lovlari va boshqalar).
Moliyaviy operatsiyalar (qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar, kredit operatsiyalari, shuningdek aktivlar va passivlarning o'zgarishi).
Ushbu hisob-kitoblar birlamchi hujjatlar bo'lib, ulardagi ma'lumotlar mahalliy va milliy darajadagi konsolidatsiya qilingan hisoblarda jamlanadi.
Milliy balans hisobvaraqlari ro'yxati asosan quyidagicha:
ishlab chiqarish maqsadlari uchun xom ashyo, materiallar va xizmatlar iste'moli (oraliq iste'mol) balansini aks ettiradigan ishlab chiqarish hisobi;
yalpi qo'shilgan qiymat hisobvarag'i - bu mahsulotdagi daromadlarni shakllantirish va asosiy kapitalni tiklash (amortizatsiya hisobiga);
ishlab chiqarish omillarini ekspluatatsiya qilish hisobi ish haqi, ijtimoiy sug'urta to'lovlari, bilvosita soliqlar o'rtasida qo'shilgan qiymatni taqsimlash balansi;
tarqatish hisobvarag'i - bu dividendlar, aktsiyalar bo'yicha operatsiya natijalarini taqsimlash balansi
kapital hisobi - sof investitsiyalarni moliyalashtirish va tovar-moddiy zaxiralarni ko'paytirish balansi;
moliyaviy hisob - bu yakuniy qoldiq bo'lib, unda zarur kapitalni kim taqdim etgani va ortiqcha kapital kimga topshirilganligi (naqd pulsiz hisob) ko'rsatilgan.
Ro'yxatga olingan hisoblar quyidagicha bir-biriga bog'langan: oldingi hisobning qoldig'i keyingi hisobning "resurslar" ustunining yakuniy natijasidir.
Bozor iqtisodiyotini samarali tartibga solish uchun o'zaro kelishilgan makroiqtisodiy ko'rsatkichlar to'plami zarur. Ikkinchi jahon urushidan keyin keng tarqalgan milliy hisoblar tizimi (SNA) ana shunday makroiqtisodiy modelga aylandi.
SNA - bu balans tuzilishining statistik usuli yordamida qurilgan mamlakat iqtisodiyotining makro-statistik modeli.
SNA vazifasi - ko'payish jarayonining barcha bosqichlarida ijtimoiy mahsulot harakatini aks ettirish.
NS modelida bo'limlar aks ettirilgan: ishlab chiqarish;
iste'mol qilish;
kapital qo'yilmalar;
tashqi-iqtisodiy faoliyat.
Barcha mamlakatlar uchun SNAni taqdim etish usullari bir xil bo'lib, quyidagilarni o'z ichiga oladi: oddiy buxgalteriya tizimi;
balans jadvallari;
tenglama tizimlari;
Printsiplarni o'rganish kerak: iqtisodiy operatsiyalar tasnifi va ularning turlari (o'tkazmalar, joriy, kapital)
xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning guruhlari
sNA asosiy hisoblarining sxemalarini tuzish (mahsulotlar va xizmatlar; ishlab chiqarish; daromadlarni shakllantirish; daromadlarni taqsimlash; daromadlardan foydalanish; kapital xarajatlar; "dunyoning qolgan qismi" ning joriy operatsiyalari).
Zamonaviy sharoitda Ukraina bozor iqtisodiyotiga o'tmoqda, shuning uchun milliy hisoblar tizimining xalqaro standartlari joriy etilmoqda.
Milliy buxgalteriya ishining maqsadi, ma'lum bir vaqt ichida mamlakat iqtisodiyotining holatini vizual raqamli aks ettirishdir. Yopiq hisob-kitoblar tizimi va bir qator qo'shimcha jadvallardan foydalangan holda milliy hisoblar tizimi iqtisodiy jarayonlarning mohiyatini va asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni ko'rsatadi: YaMM, ND.
Bozor iqtisodiyotini samarali tartibga solish uchun o'zaro kelishilgan makroiqtisodiy ko'rsatkichlar to'plami zarur. Ikkinchi jahon urushidan keyin keng tarqalgan milliy hisoblar tizimi shunday makroiqtisodiy modelga aylandi. ND ning dastlabki hisob-kitoblari - Germaniya, AQSh, Yaponiya, Frantsiya - 30-yillarning boshlari. bizning asrimizning ND statistikasi mamlakatning potentsialini aniqlash uchun ND miqdorini aniqlashga intildi, bu yig'ma ko'rsatkichlar yordamida amalga oshirildi
Hisoblarning yopiq tizimiga o'tish tashqi iqtisodiy va statistik fikrning muhim yutug'idir.
51-53 yillarda. BMT statistika qo'mitasi tavsiyasi bo'yicha ekspertlar qo'mitasi, Qo'llanma: "Milliy hisoblar tizimi va BMT standart jadval tizimi". Ushbu metodologiya 1958, 1964, 1968 yillarda qayta ko'rib chiqilgan. 1968 - 1991 yillarda UN63 tizimidan foydalanilgan, 1993 yildan - UN93. 1956 yilda BMTning "Milliy buxgalteriya statistikasi bo'yicha yilnomasi" katalogi nashr etildi.
Milliy hisoblar tizimi bu ma'lum bir ish davri (odatda 1 yil) bo'yicha daromadlarni makroiqtisodiy hisobga olishning raqamli ko'rinishi.
Makroiqtisodiy - iqtisodiy jarayonning universal tahlili.
Buxgalteriya hisobi - buxgalteriya hisobi tizimiga xo'jalik operatsiyalarini ikki marta kiritish.
Milliy hisoblar tizimi mamlakat iqtisodiyotining makro-statistik modeli bo'lib, balans tuzishning statistik usulidan foydalanishga arziydi.
SNAda iqtisodiyot quyidagicha ko'rinadi:
Yakuniy hisob birligi
Ko'p sonli bo'linmalarga ega bo'lgan xususiy kompaniyaning kattalashtirilgan nusxasi.
Milliy hisoblar tizimining vazifasi ishlab chiqarish jarayonining barcha bosqichlarida ijtimoiy mahsulotning harakatini aks ettirishdir.
Xususiyat - hisobvaraqlarga yozuvlar daromad aylanmasi bilan bog'liq bo'lib, ma'lum bir ish davri davomida yuzaga keladigan daromadlar oqimini hisobga oladi.
Milliy hisoblar tizimini taqdim etish usullari. Iqtisodiyotning tarmoqlarga bo'linishi:
1). korxonalar:
sotish va foyda olish maqsadida tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqaradigan ishlab chiqarish birlashmalari (OAJ, korporatsiyalar va ba'zi xususiy sarmoyaviy kompaniyalar)
2). hukumat:
moliyalashtirish manbasidan qat'i nazar, barcha davlat organlari.
3). uy xo'jaliklari:
ish haqining barcha teng ishchilarini, ularning oilalarini, shu jumladan uy xo'jaligiga xizmat ko'rsatadigan xususiy notijorat tashkilotlarini (kasaba uyushmalari, jamiyatlar, klublar) birlashtirish
4). qolgan dunyo:
boshqa barcha iqtisodiy birliklar.
Milliy hisoblar modelida:
Ishlab chiqarish
Iste'mol
Kapital qo'yilmalar
tashqi-iqtisodiy faoliyat
Barcha mamlakatlar milliy hisoblar tizimini taqdim etishning quyidagi usullaridan foydalanadilar:
1). oddiy buxgalteriya tizimi
2). balans jadvallari
3). tenglamalar tizimi
5). matritsalar
