Milliy g‘oya va ma’naviyat asoslari kafedrasi intellektual va ma’naviy tarbiya asoslari fanining



Download 1,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet59/145
Sana19.08.2021
Hajmi1,72 Mb.
#151645
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   145
Bog'liq
intellektual va manaviy tarbiya asoslari MAJMUA 2020 (1)

GUMANIZM    (lot.  humanus  –  insoniylik)  –  insonga  nisbatan  yuksak  ma’naviyat 
tamoyillari  asosida  munosabatda  bo‘lish,  insonparvarlik  g‘oyasi  va  amaliyoti.  G‘arb  G.i:  1) 
Evropa    madaniyati  taraqqiyotidagi  muayyan  tarixiy  bosqich,  Uyg‘onish  davriga  xos  falsafiy-
amaliy  tafakkur  tarzi;  2)  jamiyatga  munosabat  va  uni  idrok  etish  tizimi  tarzida  talqin  qilinadi. 
XIV-XVI  a.lardagi  Evropa  Renessansi  cherkov  aqidalarining  inson  ruhi  ustidan  mutlaq 
hukmronligiga qarshi vujudga kelgan harakat bo‘lib, tafakkurda G. shaklida namoyon bo‘ldi. G. 
Avgustin rad etgan “insoniy o‘lchamlarga binoan yashash”ni himoya qildi, uni Tangri irodasiga 


86 
 
zid  emas,  balki  muvofiq  deb  baholadi.  Aksariyat  Evropa  olimlari  G.ning  “antropotsentrizm” 
(borliq  mohiyatining  asosiga  inson  irodasini  qo‘yish)  g‘oyasiga  tayanishini  e’tirof  etadilar.  G. 
rivojini  tadqiqotchilar  turli  bosqichlarga  ajratadilar:    1)  ilk  G.  –  XIV-a.ning  30-90-  y.lari;  2) 
G.ning  yuksalishi  –  XIV  a.ning  I  yarmi;  3)  bevosita  gumanistik  talqindagi  neoplatonizmning 
tarkib  topishi  –  XV  a.ning  II  yarmidan  XVI-a.  boshlarigacha;  4)  G.  g‘oyalari  mazmunidan 
chekinishlar  va  G.  harakatining  so‘nishi  –  XVI-a.ning  2-yarmi.  Ilk  gumanistlar  insonning 
hayotiy  ehtiyojlariga  e’tiborni  qaratib,  insonni  borliq  markaziga  qo‘ydilar.  Bu  davrda  inson 
haqidagi  ilmlarga,  ayniqsa,  she’riyat  va  axloq  ilmiga  qiziqish  kuchaydi.  Qad.  yunon  va  Rim 
allomalari yaratgan merosni jiddiy o‘rganish keng tus oldi. Bu davr mutafakkirlari erdagi moddiy 
hayot  inson  uchun  berilgan,  uni  ezgulik  va  adolatning  tabiiy  qonunlariga  muvofiq  ravishda 
tartibga  solish  ham  insonning  o‘z  qo‘lidadir,  degan  g‘oyani  ilgari  surdilar.  XV  a.  II  yarmidan 
boshlab  gumanistlar  bevosita  neoplatonizm  g‘oyalarining  yangicha  talqinini  ishlab  chiqishga 
kirishdilar.  Neoplatoniklar  insonning  tangriga  bo‘lgan  munosabatini  talqin  etishda  ibtidoiy 
tasavvurlarni engib o‘tib, borliqni yaxlit tizim sifatida tushundilar. Tabiat va ilohiy mohiyatning 
o‘zaro ichki bog‘liqligiga e’tibor berdilar. Ular o‘rta asrlarga xos tarkidunyochilik kayfiyatidan 
yuz o‘girib, yorug‘ dunyo go‘zalligini ilohiylashtirdilar.  G. mohiyatidagi evrilishlarga ijtimoiy-
siyosiy  hayotdagi  o‘zgarishlar  ham  ta’sir    ko‘rsatdi,  oxir  oqibatda  G.  o‘z  o‘rnini  yangi 
qarashlarga  bo‘shatib    bera    boshladi.  Keng  ma’noda  G.  inson  shaxsini  borliqning  asosiga 
qo‘yib,uni  ulug‘lashga  yo‘naltirilgan qarashlar majmuidir. SHu ma’noda G. tushunchasi  turli 
tarixiy  davrlar  va  turli    hududlarda    tarqalgan  turlicha    ta’limotlar  va  dunyoqarash  tizimlariga  
tatbiqan  ham  ishlatiladi.  O‘zbek  tiliga  keng  ma’nodagi  G.  tushunchasi  “insonparvarlik”  deb 
o‘girilgan.  “Antik    davr  gumanizmi”,  “SHarq  gumanizmi”  “xristian  gumanizmi”,  “islom 
gumanizmi”  kabi    tushunchalar  fanga  ancha  keyin  kirib  keldi.  G.  Bugungi  kunda  ma’naviyat 
talablari va tamoyilloarini amalga oshirish usuli va vositasi sifatida ham namoyon bo‘lmoqda.  

Download 1,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   145




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish