Milliy g„oya tarixi va nazariyasi



Download 1,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet74/87
Sana18.01.2022
Hajmi1,4 Mb.
#391565
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   87
Bog'liq
Milliy g„oya tarixi va nazariyasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


Ma‟naviyatga tahdidlarning  oldini olishda  milliy g‟oyaga 
 tayanish zarurati 
Reja:  
1.
 
Ma‘naviy  tahdid,  g‘oyaviy  ta‘zyiq  va  tajovuz  tushunchalari,  ularning 
mazmun-mohiyati va yuzaga kelish shart-sharoitlari.   
2.
 
Mahalliy-hududiy  darajadagi  ma‘naviy    tahdidlar.  Global  miqyosdagi  
ma‘naviy tahdidlar, ularning mazmun-mohiyati.  
3.
 
O‘zbekistonda  ma‘naviy  tahdidlarni  oldini  olishning  shart-sharoitlari  va 
omillari, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, ma‘naviy-ma‘rifiy asoslari, 
texnik-texnologik imkoniyatlari.  
 
О‗zbekiston  mustaqilligi,  xavfsizligi  hamda  barqarorligiga  jiddiy  xavf 
tug‗diradigan  mafkuraviy  tahdidlar  ham  bugungi  kunda  dunyo  mafkuraviy 
manzarasiga keskin ta‘sir etmoqda.  Diniy ekstremizm, fundamentalizm, terrorizm, 
buyuk davlat shovinizmi kabi global mafkuralar bugungi kunda О‗zbekiston hayoti 
va kelajagiga ham jiddiy xavf tug‗diriyotir.  
XX  asrning  oxirida  dunyoning  siyosiy  hvritasi,  jumladan,  Markaziy 
Osiyoning  manzarasi  tubdan  о‗zgardi.  Markaziy  Osiyodagi  respublikalarning  о‗z 
mustaqilligini qо‗lga kiritishi mintaqamizda nafaqat ijtimoiy-siyosiy jihatdan, balki 
g‗oyaviy  jihatdan  ham  yangi  mafkuraviy  vaziyatni  vujudga  keltiradi.  Ushbu 
vaziyatning asosiy mohiyati quyidagilardan iborat edi: 
Birinchidan,  Kommunistik  mafkura,  mintaqa  xalqlari  ongiga  zо‗ravonlik 
bilan  ―SSSR-yagona  Vatan‖  va  «sovet  xalqi  –  yangi  tarixiy  ―birlik‖-  degan 
tushunchalarni  sing-dirishga  zо‗r  berib  о‗rinar  edi.  Mintaqa  xalqlari  bundan 
qanchalik norozi bо‗lmasin, о‗zlarining tarixiy va ma‘naviy yaqinligiga intilmasin, 
ammo  bu  intilishlarga  nisbatan  mafkuraviy  tazyiq  benihoya  kuchli  edi.  Biroq  bir 
haqiqatni  e‘tirof  etish  kerak.  SHо‗rolar  mafkurasi  barchaning  bо‗lmasa  ham, 
aholining ma‘lum bir qismi ongini zabt etgan edi. Bu zabt etish hozirgacha sobiq 
SSSR hududidagi ayrim kishilar tafakkurida zohir bо‗lib turibdi. 
Mintaqadagi  sobiq  ittifoqdosh  respublikalar  о‗zlarining  mustaqilligini 
qо‗lga kiritishi bilan bu mafkura barbod bо‗ldi.  
Ikkinchidan,  mustaqilligni  qо‗lga  kiritgan  mintaqamiz  mamlakatlarini  о‗z 
ta‘sir doirasiga о‗tkazish uchun yana boshqa bir qator mamlakatlar ham harakatni 
boshlab  yubordilar.  Ularning  kо‗pchiligi  tashqaridan  beg‗araz  yordam 
kо‗rsatayotganday bо‗lib kо‗rinsalar-da, aslida har bir kо‗rsatayotgan ―yordamlari‖ 
evaziga mintaqada о‗z mav-qeini mustahkamlashga harakat qildilar. Aslida bunday 
harakat-larning  bо‗lishi  tabiiy  holdek  kо‗rinsada,  ammo  ularda  ham  min-taqa 
davlatlari va xalqlarini bir–biriga qarama – qarshi qо‗yishga intilishlar yо‗q emas.  
Uchinchidan,  mintaqada  yuzaga  kelgan  muammolarni  hal  qilishga  xizmat 
qiluvchi  yangi  ma‘naviy  –  mafkuraviy  muhitni  shakllantirish  ehtiyoji  ham  oshib 
bordi.  Mamlakatimiz  Prezidenti  Islom  Karimov  ta‘kidlagani  kabi:  SSSR 
parchalanib  ketgandan  keyin  bizning  irodamiz  yoki  intilishimizga  bog‗liq 
bо‗lmagan  holda  О‗zbekiston  amalda  front  yaqinidagi  davlatga  aylanib  qoldi. 
Uning  tashqi  chegaralarida  –  Afg‗oniston  va  Tojikistonda  sо‗nggi  yillarda  yuz 


minglab  insonlar  hayotiga  zomin  bо‗lgan  ikkita  tanglik  о‗chog‗i  alanga  olib 
turibdi.
1
 
Afg‗onistonda  urush  alangasi  о‗chmagani  faqat  bizning  mamlakatimiz 
uchungina  emas,  balki  butun  mintaqadagi  barcha  mamlakatlar  uchun  ham  katta 
xavf – xatarni vujudga keltirdi. 
Tо‗rtinchidan,  О‗zbekiston  о‗zining  iqtisodiy  salohiyati,  xom    ashyo 
resurslarga  boyligi,  ishchi  kuchi  va  demokratik  imkoniyatlari,  kо‗p  jihatdan 
geopolitik  joylashuviga  kо‗ra  ham,  mintaqada  yetakchi  о‗rinda  turganligi  bilan 
ajralib  turadi.  Binobarin,  О‗zbekistonga  nisbatan  bо‗ladigan  har  qanday  xavf  – 
xatar,  albatta,  butun  mintaqa-ga  ta‘sir  qiladi.  Shu  ma‘noda  ham  turli  siyosiy 
kuchlar  va  harakatlar  Afg‗onistondagi  urush  olovini  kuchaytirish  va  mintaqadagi 
vaziyatni murakkablashtirish hamda mintaqa davlatlarini unga jalb qilishning turli 
yо‗llarini  va  uslublarini  ishga  solmoqda.  Buning  esa  mafkuraviy    usullar  bilan 
amalga oshirishga e‘tibor ortib bormoqda.  
   Shu  sabab  ushbu  ―О‗quvchi  –  yoshlarda  dunyo  mafkuraviy  manzarasining 
murakkablashib  borishi‖  mavzusining  о‗qitilishining  ahamiyati‖  mavzusi  bо‗yicha 
olingan bitiruv malakaviy ishda  akademik litseylarda dars va darsdan tashqarida olib 
borilayotgan  ishlar  haqidagi  muammolarni  tadqiq  etish  uchun  quyidagilarni  amalga 
oshirish zarur:  
- avvalo g‗oya va mafkuralarni yoshlar tarbiyasida  muhim omil ekanligini; 
       -  milliy  mafkuramiz  milliy,  mintaqaviy  hamda  umuminsoniy  tamoyillarga 
asoslanganligini; 
        - dunyo haritasida mafkuraviy о‗zgarishlarni keltirib chiqaruvchi omillarni; 
        -dunyo mafkuraviy manzarasidagi murakkabliklarni;  
-  turli  mazmun  va  mohiyatga  ega  bо‗lgan  g‗oyaviy  tahdidlarga  qarshi  kurashda 
tarixiy-ma‘naviy qadriyatlarning  о‗rnini ochib berish; 
- Mafkura va uning insoniyat tarixida tО‗tgan о‗rnini,  
-ta‘lim  muassasalarida  bu  mavzuga  oid  masalalarni  yanada  kengroq  yoritilishi 
uchun fikr va tavsiyalar berish;  
-yoshlarni  turli  mafkuraviy  tahdidlarga  qarshi  kurashish  immunitetini 
shakllantirish kabilarni  ochib berishdan  iborat.  
О‗zbekiston  respublikasi  Prezidenti  ma‘naviyatga  qarshi  turli  xurujlar  haqida 
gapirar  ekan,  ta‘kidlab  о‗tadiki:  ―Bu  haqda  gapirganda,  faqat  bitta  millat  yoki  xalq 
haqida fikr yuritish masalani о‗ta tor tushunish bо‗lur edi, ya‘ni, bu о‗rinda sо‗z faqat 
bizning  ma‘naviyatimizga  qarshi  qaratilgan  tajovuzlar  haqida,  azaliy  fazilatlarimiz, 
milliy  qadriyatlarimizni  ana  shunday  hujumlardan  asrash  xususidagina  borayotgani 
yо‗q.  Muhim  ijtimoiy-siyosiy  ahamiyatga  ega  bо‗lgan  ushbu  muammoni  keng 
miqyosda,  dunyoning  barcha  mamlakatlari  va  xalqlari  hayotiga  daxldor  masala 
sifatida о‗rganish, tahlil qilish va baholash maqsadga muvofiqdir‖.  Masalaga bunday 
keng  qamrovli  yondoshuv  kecha  yoki  bugun  paydo  bо‗lgani  yо‗q.  Prezident 
I.A.Karimovning о‗zi ham eslab о‗tganidek, bizning ulug‗ ajdodlarimiz barchasi ―о‗z 
ijodi  bilan  nafaqat  ikki  daryo  oralig‗idagi  xalqlarni,  balki  butun  bashariyat 
                                                 
1
 Каримов И. А. Ўзбекистон буюк келажак сари. – Т.: «Ўзбекистон», 1998. – Б. 429. 


farzandlarini      doimo  mehr-oqibatli,  dо‗st-birodar  bо‗lib  yashashga‖  da‘vat  etib 
kelganlar.  
Insonning qalbi va ongiga jo bо‗lgan milliy ma‘naviy-axloqiy negizlar uni butun 
umri  davomida  halol,  pok,  bilimli,  xalq  xizmatida  bо‗lishga,  Vatan  ravnaqi  hamda 
taraqqiyotiga  hissa  qо‗shishga,  о‗zining  ongli  va  erkin  mushohada  qiluvchi  shaxs 
sifatida kamol topishiga muttasil ravishda undaydi. Prezidentimiz I.A.Karimov doimo 
ta‘kidlab  kelganidek:  ―...Farzandlarimizni  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlarimiz 
asosida, о‗z fikru tafakkuri va zamonaviy bilimga ega bо‗lgan vatanparvar etib voyaga 
yetkazish – barchamizning otalik va onalik burchimizdir‖
1
 Vatanimiz kelajagi bо‗lgan 
yoshlarga  hozirgi  zamon  talablari  darajasida  bilim  va  tarbiya  berish,  ularni  yuksak 
ma‘naviyatli,  ongi  harqanday  salbiy  ta‘sirlarga  nisbatan    bardoshli  qilib  voyaga 
yetkazish – bugungi kun ta‘lim  muassasalarining asosiy vazifasidir, chunki faqat ana 
shunday insonlargina kelajakda odil jamiyat poydevorini yarata oladilar.  
Prezidentimiz  I.A.Karimovning  ―...Aql-zakovatli,  yuksak  ma‘naviyatli  kishilarni 
tarbiyalay  olsakgina,  oldimizga  qо‗ygan  maqsadlarga  erisha  olamiz,  yurtimizda 
farovonlik va taraqqiyot kamol topadi‖ degan sо‗zlari ayni shu ma‘noni anglatadi. Bu 
esa  har  birimizning  farzandlarimiz,  yosh  avlodning  ma‘naviy-axloqiy  kamoloti, 
g‗oyaviy  chiniqishiga,  har  hil  buzg‗unchi  g‗oya  va  mafkuralarga  qarshi  murosasiz 
kurashchi  ruhida  tarbiyalashga  mas‘uliyat  bilan  yondashishga  undaydi.  Aynan 
farzandlarning kamoloti – ertangi kunda barchamizning tinch hayotimizni ta‘minlaydi. 
Buning  uchun  ularni  milliy  g‗oya  ruhida  tarbiyalash,  ularga  hurlik,  ozodlik, 
demokratik  tamoyillarga  asoslangan  jamiyat  barpo  etish,  erkin  fuqarolik  jamiyat 
asoslari haqida tushuncha berish barchamizning burchimizdir
1
.  
Turli  millatlar  ma‘naviyatining  о‗ziga  xosligi  kamalakdagi  turli  ranglar 
tovlanishiga  monand  bо‗lib,  ular  bir-birini  tо‗ldiradi,  boyitadi,  ammo  inkor  etmaydi, 
bir sо‗z bilan aytganda, ma‘naviyat ellarni zidlashtirmaydi, balki birlashtiradi. Aslida 
umuminsoniy qadriyatlarni biror-bir alohida xalq yaratmaydi, bu qadriyatlarni har bir 
xalq,  har  bir  elat  о‗z  tarixiy  tajribasi  bilan  asta-sekin  shakllantirib  boradi  va  о‗zaro 
turlicha  munosabatlar  jarayonida  elatlar,  millatlar  bir-birini  tushunib,  о‗zaro 
ma‘naviyatlaridagi umumiy jihatlarni tadrijiy anglab boradi. 
Ming  yillar  davomida  yer  yuzidagi  turli  mintaqalarda  yashagan  xalqlarning 
о‗zaro  siyosiy,  madaniy,  ijtimoiy  aloqalari  hozirdagidek  yaqin  bо‗lgan  emas.  Asrlar 
mobaynida  yer  yuzida  turli  madaniy  mintaqalar  shakllangan.  Yevropa  xalqlarining 
umummintaqa  madaniyati,  janubi-sharqiy  Osiyo  xalqlari  mintaqa  madaniyati, 
Hindiston  yarimoroli  va  unga  qо‗shni  hududlarda  yaratilgan  umumiy  madaniyat  va 
boshqa  bir  qator  mintaqalar  madaniyati  -  bularning  har  biri  о‗zgasidan  farq  qiluvchi 
qator  diniy  e‘tiqod,  falsafiy  maktablar,  san‘at  va  adabiyot,  urf-odat  va  an‘analarning 
о‗ziga xos uyg‗un bir tizimlarini vujudga keltirgan-ki, ahli basharning bunday bebaho 
mulkini, ma‘naviy xazinalarini befarqlik bilan bir-biriga qorishtirib yuborish mutlaqo 
ijobiy natijalar bermaydi.  
Butun  dunyo  xalqlari  bir-birini  tushunib  yashashga  intilmog‗i  lozim. 
Dushmanlik, g‗ayr kо‗zi bilan qarash emas, mehr bashariyatni birlashtiradi. Bu ulug‗ 
                                                 
1
 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т., Маънавият, 2008, 112-бет.  
1
  Каримов  И.А.  Миллий  истиқлол  мафкураси  –  халқ  эътиқоди  ва  буюк  келажакка  ишончдир.  –  Т., 
Ўзбекистон, 2000, 34-бет 


haqiqatni bizning ajdodlarimiz allaqachon anglab yetganlar. Ammo о‗zgani tushunish 
uchun,  о‗zgaga  mehr  kо‗zi  bilan  boqish  uchun,  avvalo,  inson  о‗zligini  anglab 
yetmog‗i kerak. О‗zligini anglamagan zot hech qachon о‗zgani tushunmaydi, uni xolis 
qabul  qilmaydi.  Asli  milliy  ma‘naviyatimizga  bugungi  ayricha  e‘tibor  ham  ushbu 
о‗zligimizni anglab yetishga bо‗lgan kuchli ehtiyoj natijasidir. 
Biz  milliy  urf-odatlarimiz,  marosimlarimizga  baho  bermoqchi  bо‗lsak,  butun 
insoniyat  manfaatlari  nuqtai  nazarini,  alohida  shaxs  erkinligi,  Vatan  va  millat 
manfaatlarini,  milliy  qadriyatlarimiz  majmuini  yaxlit  uyg‗unlikda  olib  qaramog‗imiz 
talab etiladi. Agar shu uyg‗unlikka mohiyatan muvofiq bо‗lsa, yoxud loaqal unga zid 
bо‗lmasa,  demak,  maqbul,  ammo  insonlararo  ziddiyat  tug‗dirsa,  nifoq  solsa,  yoki 
о‗zga shaxs erkini bо‗g‗sa, Vatan va millat manfaatlariga zid bо‗lsa, demak, maqbul 
emas.  Ammo  milliy  ma‘naviyatimizni  qadrlashimiz,  uni  rivojlantirishga  urinishimiz, 
kimlardir talqin qilmoqchi bо‗layotganidek,  о‗zga xalqlar madaniyatini mensimaslik 
yoki  milliy  xudbinlikka berilishni  anglatmaydi,  balki  uzoq  yillik  qaramlik  asoratidan 
qutulib о‗zligimizga qaytish, о‗zligimizni anglab yetishga urinishni bildiradi. ―Chunki 
har  qaysi  millat  yoki  xalqning  ma‘naviyati  uning  bugungi  hayoti  va  taqdirini,  о‗sib 
kelayotgan  farzandlarining  kelajagini  belgilashda  shak-shubhasiz  hal  qiluvchi 
ahamiyat kasb etadi‖
1

Shu  о‗rinda  savol  tug‗iladi:  befarqlik,  loqaydlik  bilan  yovuzlik  orasidagi 
munosabat  qanday?  Tan  olish  kerakki,  dunyoda  son  jihatidan  olinsa,  mutlaq  yovuz 
odamlar  juda  kamchilikni  tashkil  qiladi.  Ular  aslida  odam  ham  emas,  sunami,  tо‗fon 
yoki  zilzila  kabi  ―xudoning  bir  balosi‖.    Shunday  ekan,  qanday  qilib  juda  ozchilik 
bо‗lgan  bu  toifa  ba‘zan  millionlab  insonlar  ustidan  о‗z  hukmini  yurgiza  boshlaydi? 
Ayni  yuqorida  aytilgan  hayotning  ma‘no-mazmuni  haqida  bosh  qotirishni  oshiqcha 
ish  deb  biladigan,  Alloh  va  bashariyat  oldidagi  о‗z  burchini  eslashni  ham 
istamaydigan, faqat nafs qayg‗usi va о‗tkinchi hoyu havasga berilib kun kechiradigan 
odamlarning befarq va loqaydligi tufayli bunday yovuz kuchlar о‗z makru hiylalarini 
bemalol  amalga  oshirishga  muvaffaq  bо‗ladilar.  Chunki  bunday  kimsalar  kо‗pincha 
о‗zlari sezmagan holda yovuzlik kuchlariga xizmat qiluvchi dahshatli qurolga aylanib 
qoladilar.  Shu  sababli  Prezidentning  yangi  «Yuksak  ma‘naviyat  -  yengilmas  kuch» 
asaridaida  befarqlik  va  loqaydlik  asl  insoniylikka  zid  turuvchi  qusur  sifatida  qattiq 
qoralanadi
1

Aytilganlarga  eng  yorqin  misol  sifatida  bugungi  kunda  butun  dunyodagi 
fikrlovchi  insonlarni  borgan  sari  qattiqroq  tashvishga  solayotgan  ―ommaviy 
madaniyat‖  hodisasining  kelib  chiqishiga  e‘tibor  qarataylik.  Bu  hodisa  bugun  butun 
dunyoga  kо‗proq  Yevropa  va  Shimoliy  Amerikaning    rivojlangan  mamlakatlaridan 
tarqalayotganini  hisobga  olib,  ushbu  mintaqalardagi  hozirgi  ma‘naviy-axloqiy 
muhitning  shakllanish  tarixiga  qisqa  (eng  umumiy  bir  tarzda)  tо‗xtab  о‗tish  kerak 
bо‗ladi.  
Ma‘lumki,  shu  kungacha  jahon  ilmida  ―ma‘naviyat‖  hodisasi  yaxlit  tushuncha 
sifatida  izchil  ilmiy  tahlilga  tortilmadi.  Bu  sohaga  oid  mavjud  izlanishlar  boshqacha 
tushunchalar va tizimlar doirasida kechdi.  Xususan, Yevropada inson ma‘naviyatiga 
                                                 
1
 Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт – пировард мақсадимиз. – Т., Ўзбекистон, 2000, 
342-бет.  
1
 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т., Маънавият, 2008, 115-бет.   


oid bahslar falsafa va uning tarkibiy qismi hisoblangan  axloqshunoslik ilmi  doirasida 
rivojlandi.    Inson  axloqi  aslida  zohiriy,  aniqrog‗i,  ikkilamchi  hodisa  bо‗lib,  shaxs 
ma‘naviyatining  insonlar  aro  munosabatlarda  namoyon  bо‗lishidir.  Uning  botinida 
ma‘naviy  omillar  yotgani  tufayli  faylasuflar  asosan  axloqning  botiniy  omillariga 
e‘tibor qaratganlar. Agar bu sohadagi Yevropa an‘anasini umumiy bir tarzda kо‗zdan 
kechiradigan bо‗lsak, axloqshunoslik ilmi    kо‗proq insonning iroda erkinligi, aql va 
bilim,  baxt  va  lazzatlanishga  intilish,  manfaatdorlik  kabi  masalalarga  e‘tibor 
qaratganligini  kо‗ramiz.  Aksariyat  holatlarda  mas‘uliyat  va  burch  masalalari  ham 
inobatga  olinadi.  Axloqning  imonga  bog‗liq  jihatlari  xristian  axloqida  alohida  ta‘kid 
etilsa-da,  Yangi  davrda  bu  masala  kо‗pincha  aktuallashmaydi.  Umuman,  insonning 
dunyoviy  maqsadlariga  alohida  e‘tibor  qaratilishi  Yevropa  axloq  ilmining  ustivor 
jihati deyish mumkin. 
Milliy  ma‘naviyatimiz  an‘analarida  shaxs  ma‘naviyatining  asosiy  jihatlari  – 
iymon,  ilm,  mas‘uliyat,  mehrning  о‗zaro  uyg‗unligi  masalasi  ustivor  yо‗nalish  
ekanligi  ma‘lum.  Muayyan  tarixiy  sabablarga  kо‗ra  Yevropa  axloq  ilmida  ayni  shu 
о‗zaro  mutanosiblikka  yetarli  e‘tibor  qaratilmadi.  Natijada,  bugungi  kunga  kelib, 
ushbu mintaqada ma‘naviy-axloqiy sohada juda og‗ir muammolar kelib chiqmoqda.  
Prezident  I.A.Karimovning  «Yuksak  ma‘naviyat  –  yengilmas  kuch»  asarida
1
 
muallifning ota-onalar mas‘uliyatini oshirishga qaratilgan say-harakati millat taqdirini 
о‗z taqdiri deb bilish, millat farzandlariga о‗z farzandi kabi qarash tuyg‗ularidan kelib 
chiqadi.  Muallif  farzand  tarbiyasida  hushyor  bо‗lishga  chaqirar  ekan,  ota-onalar  о‗z 
farzandlarining  qiziqish  va  intilishlariga,  ularning  ongu  tafakkurida  har  kuni  bir 
о‗zgarish  rо‗y  berib,  kо‗zida  yangi-yangi  savollar  paydo  bо‗layotganiga  ahamiyat 
berishlarini  astoydil  xohlaydi.  Xonadondagi  har  bir  narsa  –  daraxt  va  о‗simliklar 
bо‗ladimi, turli о‗yinchoqlar, uy hayvonlari bо‗ladimi – bularning barchasi bolaning 
kо‗ziga  gо‗yoki  olamning  beqiyos  mо‗jizasi  bо‗lib  kо‗rinadi  va  shu  tariqa  u  yorug‗ 
dunyoni  о‗zi  uchun  kashf  qiladi,  deydi  muallif.  Darhaqiqat,  bolalarga  milliy 
qahramonlarimiz  haqida  ertaklar  aytib  berish,  milliy  ideallarimizni  о‗zida  ifodalagan 
о‗yinchoqlar  taqdim  etish  ularning  murg‗ak  ongiga  о‗z  xalqidan  g‗ururlanish 
tuyg‗usini о‗stirish yо‗lida qadalgan ilk urug‗ emasmi? 
Prezidentimiz  yosh  avlodning  bolalikdan  Alpomish  kabi  yengilmas  bahodir 
bо‗lish  tuyg‗ulari  bilan  yashashini  orzu  qiladi.  Ota-onalarni  Alpomish  timsolida 
Vatanimizni yomon kо‗zlardan, balo-qazolardan asrashga qodir, bu yо‗lda jonini ham 
fido  qilishga  tayyor  bо‗lgan  azamat  о‗g‗lonlarni  tarbiyalash  uchun  ma‘naviy  tarbiya 
bilan astoydil shug‗ullanishga chaqiradi. 
Oilada  davr  va  zamon,  davlat  va  jamiyatning  deyarli  barcha  muammolari  ochiq  
muhokama  etiladi.  «Qush  uyasida  kо‗rganini  qiladi»  deydilar.  Ota-onaning 
ma‘naviyati  farzandlarda  aks  etmasdan  qolmaydi,  albatta.  Oilada  tо‗g‗ri  yо‗lga 
qо‗yilgan  tarbiya  maktabga  katta  yordam  beradi  va  aksincha,  oilada  tarbiya    yaxshi 
yо‗lga qо‗yilmagan bо‗lsa, maktab va ta‘limning yuqori bosqichlaridagi ta‘lim-tarbiya  
ishlarini  qiyinlashtiradi.  Oiladagi    ma‘naviy  muhit  va  ta‘lim  muassasasidagi 
ma‘naviy-axloqiy  tarbiyaning    bir  butunlikni  tashkil  etishi    jamiyat  birdamligi, 
ma‘naviy-g‗oyaviy birlikning yuzaga chiqishida bosh omil hisoblanadi.  
                                                 
1
 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т., Маънавият, 2008,  32-бет. 


Bola maktabga bora boshlagach, ta‘lim muassasasi zimmasiga unga yetarli bilim 
berish  bilan  birga,  uning  ma‘naviyatini  rivojlantirishdek  ulkan  mas‘uliyat  tushadi. 
Zero, yoshlarning bilim va tafakkur doirasi kengayib borgan sari, har bir narsa, voqea-
hodisaning  g‗oyaviy  mohiyatini  anglashga  bо‗lgan  qiziqishi  va  intilishi  tobora  ortib 
boraveradi.  Ayni  shu  jarayonda  ustozlarning  tarbiyachi  sifatidagi  faoliyati  har 
qachongidan muhim ahamiyatga ega bо‗ladi. «Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch» 
asarida  ta‘limni  tarbiyadan,  tarbiyani  ta‘limdan  ajratib  bо‗lmaydi,  degan    chuqur 
mazmunga  ega  falsafiy  fikr  bildiriladiki,  bu  aynan  deputatlarimiz  yelkasidagi  yuk 
nechog‗li zalvorli ekanligiga bir ishoradir. 
Oila juftlik qonuni asosida yuzaga keladi, bir erkakning о‗zi yoxud bir ayolning 
о‗zi oila bо‗la olmaydi. Qolaversa, oila faqat er va xotindangina iborat emas. Oila eru 
xotindan  tashqari  erning  ota-onasi,  ya‘ni  qaynota  va  qaynona,  farzandlar,  uka  a 
singillardan iborat kо‗p bо‗g‗inli xonadon. Uning har bir a‘zosi о‗z mavqeiga ega, shu 
oilaning  ichki  intizomiga  bо‗ysunib  yashaydi.  Shu  ma‘noda  oila  jamiyat  ichidagi 
jamiyatdir.  Bu  jamiyatning  о‗z  saltanati  bor:  bunda  minglb  tasodiflar  jarayonida  er-
xotin  muhabbati  sinovdan  о‗tadi,  shu  sinov  jarayonida  ular  bir-birini  chuqurroq 
tushunadilar,  bir-birlarini  qadrlashni  о‗rniga  quyadigan  bо‗ladi,  bir-birlariga 
kechirimli  bо‗lishadi,  er-otaga,  xotin-onaga  aylanadi,  farzandlarini  tarbiyalab,  orzu-
haas  kо‗radi.  Shu  ma‘noda  oila  inson    hayotiga  tо‗kislik  baxsh  etadi,  jamiyatning 
muqaddas maskani sifatida sadoqat sarchashmasiga aylanadi. 
Oilani  boshqarish  jamiyat  hayotini  boshqarishning  oila  a‘zolari  о‗rtasidagi 
yaqinlik  ishonch,  hurmat,  samimiylik,  burch,  talabchanlikdan  yoshlarning  ichki 
shakllanishiga ta‘sir etadigan muhim omillardandir. Jamiyat rivojlangan sari ma‘naviy 
omillarning  ijtimoiy  taraqqiyotdagi  ahamiyati  ortgani  sari  oiladagi  tarbiyaga  e‘tibor 
xam kuchayib boradi. 
Oila  har  bir  xalqning,  millatning  davomiyligini  saqlaydigan,  milliy 
qadriyatlarning  rivojini  ta‘minlaydigan,  yangi  alodni  dunyoga  keltirib,  uni  ma‘naviy 
va  jismoniy  barkamol  qilib  tarbiyalaydigan,  jamiyatning  asosiy  negizi  hisoblanuvchi 
muqaddas  maskandir.    Oila  tabiatning  eng  gо‗zal  mо‗jizalaridan  biri  bо‗lib,  u 
insonlrga  xos  ―tabiiy-biologik‖,  iqtisodiy,  huquqiy,  ma‘naviy  munosabatlariga 
asoslangan ijtimoiy birlikdir. 
О‗zbek  xalqi  uchun  oila  eng  muqaddas  dargohdir.  Yurtboshimiz  ta‘biri  bilan 
aytganda: ―Bunda о‗zaro hurmat va qattiq tartib bо‗lmasa, oilaning barcha a‘zolari о‗z 
burchlarini  ado  etmasa,  birg‗biriga  nisbatan  ezgulik  bilan  mehrg‗oqibat  kо‗rsatmasa 
yaxshi  a  munosib  tarzda  yashash  mumkin  emas…  О‗zbeklarning  aksariyati  о‗zining 
shaxsiy  farovonligi  tо‗g‗risida  emas,  balki  oilasining,  qarindosh-urug‗lari  va  yaqin 
odamlarining, qо‗shnilarining eson-omonligi tо‗g‗risida g‗amxо‗rlik  qilishni birinchi 
о‗ringa  qо‗yadi.  Bu  esa  eng  oliy  darajada  ma‘naviy  qadriyat,  inson  qalbining 
gavharidir‖. 
Shuning  uchun  ham  mamlakatimizda  oila  va  uning  muqaddasligini  ta‘minlash 
uchun  bog‗liq  masalalar  davlat  siyosati  darajasiga  kо‗tarildi.  Yurtboshimizning 
tashabbuslari  bilan  1998  yil  ―Oila  yili‖,  1999  yil  esa  ―Ayollar  yili‖,  uning  uzviy 
davomi  sifatida  2000  yil  ―Sog‗lom  avlod  yili‖,  2008  yil  ―Yoshlar  yili‖,  2010  yil 
«Barkamol avlod yili» deb e‘lon qilindi.  


Prezident  «Yuksak  ma‘naviyat  -  yengilmas  kuch»  asarida  ―inson  ma‘naviy 
olamining yuksalishi‖ deganda nimani tushunish kerak, degan savolga aniq va lо‗nda 
javob  berilgan:      ―Ollohning  о‗zi  bizga  buyurgan  komil  inson  bо‗lish,  halollik  va 
adolat bilan hayot kechirish‖. Ammo Prezident I.A.Karimov yana ta‘kidlaydiki, ushbu 
qoidani tushunish va e‘tirof etishning о‗zi kifoya emas, balki ayni shu e‘tiqodga amal 
qilib  yashash    –  ―odamzotning  ma‘naviy  boyligini  belgilab  beradigan  asosiy 
mezon‖dir. 
 ―Takror  aytishga  tо‗g‗ri  keladi  –  ota-onalar,  ustoz-murabbiylar  bu  masalada 
hushyorlikni  yо‗qotmasligimiz,  yoshlar  tarbiyasida  aslo  beparvo  bо‗lmasligimiz 
zarur.‖Prezidentning  hushyorlikni  yо‗qotmaslik,  beparvo  bо‗lmaslik  xususidagi 
uqdirishlarini  tо‗g‗ri  tushunadigan  bо‗lsak,  bu  degani  yosh  avlodga  tо‗g‗ri  ta‘lim 
berish  bilan  birga,  har  bir  aytgan  sо‗zimizga  avvalo  о‗zimiz  rioya  qilishimiz  kerak 
bо‗ladi.  Masalan,  ―ilm  ol‖  dedikmi,  о‗zimiz  umr  bо‗yi  ilmimizni  oshirib,  puxtalab 
borishdan  tо‗xtamasligimiz  kerak;  ―halol  va  adolatli  bо‗l‖  dedikmi,  о‗zimiz 
farzandlarimizni halol luqma bilan boqayotganimizga, о‗z foydamizni kо‗zlab birovga  
zulm bо‗ladigan xatti-harakatdan saqlanishga qat‘iy urinmog‗imiz lozim bо‗ladi. Ana 
shundagina bolalarimiz kelajagidan xotirjam bо‗lishimiz mumkin.  
 ―О‗z-о‗zidan  ravshanki,  bugungi  zamon  voqelikka  ochiq  kо‗z  bilan,  real  va 
hushyor  qarashni,  jahonda  va  yon  atrofimizda  mavjud  bо‗lgan,  tobora  kuchayib 
borayotgan  ma‘naviy  tahdid  va  xatarlarni  tо‗g‗ri  baholab,  ulardan  tegishli  xulosa  va 
saboqlar chiqarib yashashni talab etmoqda. 
Albatta,  barcha  muammolarni  bir  kunda,  bir  hamla  bilan  yechib  bо‗lmaydi. 
Ma‘naviy  barkamol  avlodni  tarbiyalash  bir  umrlik  ish.  Mustaqilligimiz  bu  say-
harakatlarimiz samarali bо‗lishining ishonchli kafolatidir. Ammo har bir ishda yolg‗on 
qadamlardan,  oson  yechimlar  qidirishdan  ehtiyot  bо‗lmog‗imiz  juda  muhim.  Har  bir 
ishda  qiyinchilikni  bо‗yniga  olgan  odam  haqiqiy  yutuqqa  erishadi.  Ayniqsa,  biz 
ziyolilar,  yosh  avlod  tarbiyachilari  о‗z  vazifamizga  mas‘uliyat  bilan  yondoshsak,  
―farzandlarimizni  ona  Vatanga  muhabbat,  boy  tariximizga,  ota-bobolarimizning 
muqaddas  diniga  sadoqat  ruhida  tarbiyalash‖dan,  shu  yо‗l  bilan  ular  ongida  
―mafkuraviy  immunitet‖    hosil  qilishga  urinishdan  charchamasak,  millatimiz  yana 
buyuk  millat  bо‗ladi,  avlodlarimiz  ajdodlarimizga  munosib  qudrat  kasb  etadi. 
Muallimning mehnati samarasi uzoq kelajakka ulanib ketadigan  ezgu mehnat. Keling, 
avlodni  boqiylikka  eltuvchi  mehnatdan  erinmaylik,  toki  Prezidentimizning, 
xalqimizning yorug‗ orzulari ushalsin,  ―yoshlarimiz milliy о‗zligini, shu bilan birga, 
dunyoni chuqur anglaydigan, zamon bilan barobar qadam tashlaydigan insonlar bо‗lib 
yetishsin‖. 
Ma‘lumki, har qanday kasallikning oldini olish uchun, avvalo, kishi organizmida 
unga  qarshi  immunitet  hosil  qilinadi,  deyiladi  Prezident  I.A.Karimovning  «Yuksak 
ma‘naviyat  –  yengilmas  kuch»  asarida.  Shunday  ekan,  yurtimizda  yosh  avlodni  ona 
Vatanga  muhabbat,  boy  tariximizga,  ota-bobolarimizning  muqaddas  diniga  sadoqat 
ruhida  tarbiyalash  uchun  ularning  qalbi  va  ongida  mafkuraviy  immunitetni 
kuchaytirishimiz  lozim.  Toki,  yoshlarimiz  milliy  о‗zligini,  shu  bilan  birga,  dunyoni 
chuqur  anglaydigan,  zamon  bilan  barobar  qadam  tashlaydigan  insonlar  bо‗lib 
yetishsin.  Ana  shunda  johil  aqidaparastlarning  axloq-odob  tushunchalarini  rad 
etadigan, bizga mutlaqo begona g‗oyalari ham ularga о‗z ta‘sirini о‗tkaza olmaydi. 


Asarda Prezident yosh avlodni turli ma‘naviy tajovuzlardan himoya qilish haqida 
tо‗xtalib,  nafaqat  xalqni  ulug‗laydigan  buyuk  fazilatlar,  ayni  paytda  uning 
rivojlanishiga  salbiy  ta‘sir  kо‗rsatadigan  noma‘qul  odatlar  haqida  ham  fikr  yuritadi. 
Birinchi  navbatda,  xudbinlik  va  loqaydlik,  qarindosh-urug‗chilik  va  mahalliychilik, 
korrupsiya  va  manfaatparastlik,  boshqalarni  mensimaslik  kabi  illatlardan  jamiyatni 
butkul xalos etish zarurati haqida kuyinib yozadi
1

Mahalla  –  insonni  jamiyat  bilan  uyg‗unlashtiradigan  hamda  shu  ruhda 
tarbiyalaydigan  eng  katta  sahovatli  gо‗sha  va  beqiyos  Vatan.  Muallif  xalqimizning 
―Mahalla  –  ham  ota,  ham  ona‖  degan  hikmatli  iborasini  keltirib,  bu  sо‗zlarni 
millatimiz  uchun  ―hayotiy  haqiqatning  ifodasi‖  deb  ta‘riflaydi  va  mahalla    -  tarbiya 
maktabi sifatidagi vazifasiga alohida urg‗u beradi. 
 ―Ommaviy madaniyat‖ hodisasi asosida birnecha omillarning chatishuvi yotadi. 
Ulardan  birinchisi  -  imonsizlik,  о‗z  insoniy  burchi  va  mas‘uliyatini  tan  olishni 
istamaslik,  befarqlik  va  loqaydlik.    Ikkinchisi  -  sanab  о‗tilgan  qusurlarni  oqlashga 
xizmat  qiluvchi  ―dunyoni  manfaat  boshqaradi‖  (demak,  bu  dunyoda  har  kim  о‗z 
foydasi  uchun  qо‗lidan  kelgan  harakatini  qilsa,  bо‗laveradi,  degan)  dahriyona 
(aniqrog‗i, xudbinona) tezis (―qoida‖) asosida yashash. Bu ikki omil azaldan bо‗lgan. 
Uchinchisi  –  oldingilaridan  kelib  chiqadigan  axloqiy  relyativizm,  ya‘ni  dunyoda 
azaliy  va  abadiy  qat‘iy  axloqiy  meyorlar  mavjud  emas,  kо‗pchilik  о‗zini  qanday 
tutayotgan  bо‗lsa,  biz  ham  shunga  qarab  ketaveramiz,  degan  о‗ysizlik,  fikriy 
dangasalik tamoyili. Va nihoyat tо‗rtinchisi -  bugungi axborot vositalarining cheksiz 
imkoniyatlari sharoitida yuqoridagi Prezident ta‘rifiga muvofiq, befarqlik va о‗ysizlik 
botqog‗iga  botgan  kimsalarning  dunyoni  boshqarishga  intilayotgan  kichik  bir  guruh 
qо‗lida  qо‗g‗irchoqqa  aylanib,  о‗zlarining  eng  tuban  hayvoniy  xohish  va  istaklarini  
ochiqdan-ochiq  namoyon  qilishni  ―umuminsoniy  axloqiy  meyorlar‖  darajasiga 
kо‗tarishga  urinishlaridir.  Bunday  holatlar  Yevropa  mintaqasi  tarixida  ilgari  ham 
bо‗lgan, ammo hech qachon bu daraja jahon miqyosida  keng kо‗lam kasb etmagan va 
bu  darajada  kuchli  targ‗ibot  imkoniyatlariga  ega  bо‗lmagan  edi.  Prezident  «Yuksak 
ma‘naviyat  -  yengilmas  kuch»  asaridaida  bu  haqda  shunday  deyiladi:  ―Shuni 
unutmaslik  kerakki,  bugungi  kunda  inson  ma‘naviyatiga  qarshi  yо‗naltirilgan,  bir 
qarashda  arzimas  bо‗lib  tuyuladigan  kichkina  xabar  ham  axborot  olamidagi 
globallashuv shiddatidan kuch olib, kо‗zga kо‗rinmaydigan, lekin zararini hech narsa 
bilan qoplab bо‗lmaydigan ulkan ziyon yetkazishi mumkin.‖ 
―Bugungi  kunda  dunyoning  ayrim  hududlarida,  -  deb  kuyunchaklik  bilan  qayd 
etiladi Prezident «Yuksak ma‘naviyat - yengilmas kuch» asaridaida, - katta ma‘naviy 
yо‗qotishlar yuz berayotgani, millatning asriy qadriyatlari, milliy tafakkuri va turmush 
tarzi izdan chiqayotgani, axloq-odob, oila va jamiyat hayoti, ongli yashash tarzi jiddiy 
xavf ostida qolayotganini kuzatish mumkin.‖ 
―Hozirgi  vaqtda  axloqsizlikni  madaniyat  deb  bilish  va  aksincha,  asl  ma‘naviy 
qadriyatlarni  mensimasdan,  eskilik  sarqiti  deb  qarash  bilan  bog‗liq  holatlar  bugungi 
taraqqiyotga,  inson  hayoti,  oila  muqaddasligi  va  yoshlar  tarbiyasiga  katta  xavf 
solmoqda‖,  -  deb  yozadi  Prezident  о‗z  «Yuksak  ma‘naviyat  -  yengilmas  kuch» 
                                                 
1
 Эргашев И. ва бошқалар. Миллий истиқлол ғояси: Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат 
босқичи учун дарслик. – Т., Академия, 80-бет.  


asaridaida va bunday xatarli holatdan faqat о‗z xalqini emas, balki butun jahon afkor 
ommasini ogohlantirish lozim deb biladi 
―Ma‘naviy  tahdid  deganda,-  о‗rinli  izoh  berib  о‗tadi  Prezident,  -    avvalo,  tili, 
dini,  e‘tiqodidan  qat‘i  nazar,  har  qaysi  odamning  tom  ma‘nodagi  erkin  inson  bо‗lib 
yashashiga qarshi qaratilgan, uning aynan ruhiy dunyosini izdan chiqarish maqsadini 
kо‗zda  tutadigan  mafkuraviy,  g‗oyaviy  va  informatsion  xurujlarni  nazarda  tutish 
lozim, deb о‗ylayman.‖ 
   Prezidentimiz topib aytganidek, ―kimdir Rahmon izmida yursa, kimdir shayton 
izmida  yuradi,‖  harkimning    gunohi  ham  ,  savobi  ham  о‗ziga.  Ammo  bostirib 
kelayotgan xavfni kо‗rib turib, kо‗rmaslikka olish, hoziri-yu huzuri, о‗zimning ishim 
bitsa  bо‗ldi-da,  о‗zga  bilan  nima  ishim  bor,  degan  kayfiyat  bizga  tо‗g‗ri  kelmaydi. 
Qolaversa, gap bizdan keyin shu yurtning chirog‗ini yoqib о‗tiradigan bolajonlarimiz 
taqdiri ustida ketayapti.  
Vaziyatning  murakkabligi  shundaki,  bugungi  kunda  yaxshilik  va  yomonlik 
о‗rtasidagi kurash va ziddiyatlar faqat saltanatlar, xalqlar va shaxslar о‗rtasida emas, 
balki  har  birimizning  qalbimizda,  ongimizda    kechmoqda
38
.  YA‘ni  bu  muammolar 
faqat  yosh  avlodgagina  taalluqli    emas.  Dushman    ochiq-oydin  о‗zini  kо‗rsatmaydi: 
siz  maxsus  kabel  orqali  berilib  kino  kо‗rib  о‗tiribsiz,  yoki  internet  orqali  muayyan 
saytlardagi  ma‘lumotlar  bilan  tanishayapsiz,  kо‗chada  turli  reklamalar  diqqatingizni 
tortayapti,  ehtiyot  bо‗ling,  sizni  kerakli  yо‗nalishda  ―tarbiya‖  qilishayapti,  о‗z 
qarashlarini turli vositalar bilan ongingizga singdirishayapti. Shunday, ―ular kо‗pincha 
turli  niqoblar,  jozibali  shior  va  g‗oyalar  pardasi  ostida  ish  kо‗radi.‖  Biz  esa  sal 
g‗aflatga  berilsak,  ongimizdagi  о‗zgarishlarni  о‗zimiz  ham  payqamay  qolamiz. 
Gо‗yoki hech kim bizga tajovuz ham qilgani yо‗q, majbur ham qilgani yо‗q, biz о‗z 
ixtiyorimiz  bilan  ―mustaqil‖  ravishda  shu  ―xulosa‖ga  keldik.  Bu  yerda  ta‘sir 
о‗tkazishning  shunday  makkorona  usullari  qо‗llanmoqda-ki,  uncha-muncha  odam 
g‗aflatda  qolishi  hech  gap  emas.  Aslida  imonli,  e‘tiborli  inson  bunday  makru 
hiylalarni  juda  oson  bilib  olsa  bо‗ladi  –  ular  barchasi  insonlar  ongining  eng  tubiga 
joylashgan biologik (hayvoniy) instinktlarni qо‗zg‗ashga qaratilgan, bunday filmlarda 
eng ezgu niyatlar ham qо‗lda avtomat bilan amalga oshiriladi, eng ijobiy qahramonlar 
ham shahvatga beriladi, oddiy hazillar ham о‗zini hurmat qilgan inson uchun haqoratli 
holatlar shaklida yoki hayosiz iboralarda ifodalanadi.    
―Lо‗nda qilib aytadigan bо‗lsak, - xulosa qiladi Prezident, - bunday mafkuraviy 
xurujlar  milliy  va  diniy  tomirlarimizga  bolta  urishini,  ulardan  bizni  butunlay  uzib 
tashlashdek  yovuz  maqsadlarni  kо‗zlashini,  о‗ylaymanki,  yurtimizda  yashaydigan 
sog‗lom fikrli har bir odam yaxshi tushunadi.‖ 
Insonga  faqat  atrof-voqelik  haqida,  odobu  axloq  qoidalari  haqida  bilim 
berishning о‗zi uning ma‘naviy-axloqiy tarbiyasi uchun yetarli bо‗lmaydi. Unda iroda 
qudrati,  mas‘uliyat  tuyg‗usini  shakllantirish,  kо‗nglida  atrof-tabiatga,  mehnatga, 
kasbga,  ilmga,  о‗zga  insonlarga    mehr  uyg‗otish,  dilida  ulug‗  maqsadlar  tug‗ilishiga 
erishish  lozim.  Masalan,  tan  olib  aytish  kerakki,  Vatan  yoki  Adolat  tuyg‗usi  haqida 
«Yuksak  ma‘naviyat  -  yengilmas  kuch»  asaridalarda  yozilganlarni  о‗qib  chiqqan 
odam darhol Vatanning qadriga yetadigan, yoki Adolatga xiyonat qilmaydigan bо‗lib 
                                                 
38
 Маънавий юксалиш йўлида. Т., 2008. С . 40-41.
 


qoladi,  deb  tasavvur  qilish  о‗ta  soddalik  bо‗lur  edi.  Har  bir  inson  Vatan,  Millat, 
Adolat timsol-tushunchalarining о‗z ruhidagi poydor ma‘naviy qadriyatlarga aylanishi 
uchun о‗zgalar ibratida sinashi, bu yо‗lda riyozat chekishi, ularga nisbatan kо‗nglida 
mehr uyg‗onishi zarur. Bunga turli yо‗llar, turli vositalar bilan, birinchi navbatda yosh 
avlod tarbiyasiga samimiy (chin kо‗ngildan) va izchil yondoshuv, tinimsiz izlanishlar 
bilan erishiladi.  
―Bizning ulug‗ ajdodlarimiz, -  deb yozadi Prezident, -  о‗z davrida komil inson 
haqida butun bir axloqiy mezonlar majmuini, zamonaviy til bilan aytganda, sharqona 
axloq  kodeksini  ishlab  chiqqanliklarini  eslash  о‗rinli  deb  bilaman.‖  Ma‘lumki, 
dunyodagi  barcha  mamlakatlarda    ommaviy  axborot  vositalari  yetakchi  о‗rin  tutadi. 
Gazeta  va  jurnallar,  radio  va  televideniye  vositalari  har  bir  davlatda  omma  bilan 
xokimiyat  о‗rtasida  о‗ziga  xos  aloqa  vositasi,  oshkoralik  kо‗zgusi,  xaqiqat  jarchisi 
bо‗lib xizmat qiladi.  Mamlakat ijtimoiy – siyosiy  xayotida yetakchi rol о‗ynaganligi 
uchun ham ularga tо‗rtinchi  xokimiyat tusini  berish ommalashgan. Davlat boshqaruv 
organlari demokratiyaning muhim tayanchi bо‗lganligi uchun ham  ommaviy axborot 
vositalari  bilan  maslahatlashishga,  takliflarini  e‘tiborga  olishga  majburdir.  Shuning 
uchun  ham  О‗zbekiston  Respublikasi  Konstitusiyasining  67-  molddasida    «ommaviy 
axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ishlaydi. Ular axborotning  tо‗g‗riligi  
uchun  belgilangan    tartibda  javobgardurlar.  Senzuraga  yо‗l  qо‗yilmaydi»,  deyilgan. 
Kо‗rinib  turibdiki,  ommaviy  axbort  vositalarii  oshirsh  erkinlikni  kо‗rsatish,  ular 
xalqqa  sadoqat  bilan  xizmat  qilishi  alohida  ta‘kidalanadi.  Televideniyening  bugungi 
kundagi dolzarb vazifalaridan biri bugungi murakkab mafkurviy  jarayonlarni ilmiy  – 
amaliy  jihatdan  atroflicha  tahlil  qilish  va  baholash,  ustuvor  yо‗nalishlarini    aniqlash, 
ularning    aholi  turli    qatlamlariga  ta‘sirini  о‗rganish,  milliy  manfaatlarida  hayot 
tarzimizga zid bо‗lgan zararli g‗oyalar va mafkuraviy hurujlarning  mohiyatini ochib 
berishdan  iboratdir.  Vatanimiz  mustaqilligining  ma‘naviy  asoslarini  mustahkamlash, 
milliy  qadriyatlarimiz,  an‘ana  va  urf  –  odatlarimizni  asrab  –  avaylash,  xalqimiz, 
ayniqsa,  yosh    avlod  qalbi  va  ongiga  ona  yurtga  muhabbat,  istiqlolga  sadoqat 
tuyg‗ularini  chu  singdirish  masalasi  bugungi  kunda    tobora  dolzarb  ahamiyat  kasb 
etmoqda.  Agarda  fuqarolarimiz  qalbida  milliy  tafakkur  va  sog‗lom  dunyoqarash 
asoslari mustahkamlansa, ular о‗z fikriga ega bо‗ladi va turli ma‘naviy tajovvuzlarga  
qarshi sobit tura oladi. 
Televideniyening  ta‘sir  kuchi  unda  beriladigan  materiallarning  xarakteriga 
bog‗liq  bо‗ladi.  Shu  nuqtai  nazardan  qaraganda,  berilayotgan  materiallarning 
tezkorligiga,  tahliliy  darajasiga  alohida  e‘tibor  beriladi.  Televideniye  kо‗rsatuvlarida 
materiallaar Ayni paytda qanday auditoriyaga mо‗ljallangani bilan ham ajralib turadi 
hamda  iste‘molchining  yoshi,  jinsi,  bilim  darajasi,dunyoqarashi,  milliy,  diniy 
mansubligi kabi omillarini hisobga olgan holda tuziladi. 
Tadqiqotlardan  shu  narsa  ma‘lum  bо‗ldiki,  odamlarga  ham  aqlan  asoslangan 
(ratsional), ham emotsional (hissiyot uyg‗otuvchi) ma‘lumotlar tez ta‘sir qiladi. Bunda 
auditoriya xususiyati nazarda tutilishi kerak. Masalan, о‗qimishli, tushungan odamlar 
auditoriyasi  faktlarga  tayangan,  asosli  ma‘lumotlarni  tez  qabul  qilib,  unga  ishonsa, 
kichik  yoshlilar,  ma‘lumot  darajasi  pastroq  shaxslar  kо‗proq  yurakka  yaqin, 
emotsional  ma‘lumotga  о‗ch  bо‗ladi.  Bundaylar  hatto  ulardan  ayrim  negativ  his  – 
tuyg‗ularni qо‗zg‗atuvchi ma‘lumotlarga nisbatan ham faolroq bо‗ladi.      



Download 1,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish