Milliy boylik tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi Milliy boylik insoniyat jamiyati taraqqiyoti davomida ajdodlar tomonidan yaratilgan va avlodlar tomonidan jamg‘arilgan moddiy

Milliy boylik — mamlakatning tovarlar ishlab chiqarish, xizmatlar koʻrsatish va 

kishilar hayotini taʼminlash sharoitlarini belgilovchi resurslari majmui. Umuman, 

mamlakatning mulkiy holatini tavsiflashda qoʻllaniladigan Milliy boylik 

koʻrsatikichi turli shaklda jamgʻarilgan kishilar mehnat mahsullari natijalari bilan 

birga iqtisodiy muomalaga kiritilgan tabiat resurelarini, shuningdek, xorijdagi 

moliyaviy aktivlar va hisobkitoblar saldosini ham oʻz ichiga oladi. Milliy boylikni 

hisoblash milliy hisoblar tizimi konsepsiyasiga asoslanadi, Milliy boylik har bir 

mamlakat xalqi hayoti va taraqqiyotida katta ahamiyatga ega boʻlib, umumiy hayot 

darajasini, mamlakatning salohiyatini ifodalaydigan juda muhim makroiqtisodiy va 

umumiqtisodiy koʻrsatkichdir. Milliy boylik birinchi marta ingliz iqtisodchisi U. 

Petti (1623—1687) tomonidan 1664 yilda hisoblangan edi, Fransiyada Milliy 

boylikni birinchi marta ba-holash 1789 yilda, AQShda 1805 yilda, Rossiyada 1864 

yilda amalga oshirilgan edi. U. Petti "mehnat — boylikning otasi, yer — uning 

onasi", — degan va umumiy boylikni ishlab chikarilgan mahsulotlardan iborat, deb 

tushungan. Milliy boylikni hisoblashda qishilik jami-yati hayoti va taraqqiyotining 

moddiy asosi, birinchi, navbatda, moddiy tabiat ekanligini unutmagan holda, eng 

avvalo tabiiy boyliklar — yer, yer osti boyliklari, suvlar, oʻrmonlar va boshqa aniq 

va toʻgʻri hisobga olinishi lozim. Soʻngra ular vositasida inson mehnati bilan ishlab 

chiqarilgan va jamgʻarilgan moddiy boyliklar toʻla-toʻkis hisobga kiritilishi kerak: 

---

1) moddiy ishlab chiqarish sohasidagi moddiy fondlar; asosiy fondlar; moddiy 

aylanma vositalar; ularning rezervlari; 2) noishlab chiqarish sohasidagi moddiy 

fondlar; asosiy fondlar, shu jumladan, turar joy fondi; boshka moddiy boyliklar; 3) 

aholi uy-roʻzgʻor xoʻjaligidagi uzoq muddatli foydalaniladigan moddiy neʼmatlar; 

4) turli xil rezerv fondlar. Bu fondlarni yana ikki fondga boʻlish mumkin: 1) 

unumli (ishlab chiqarish) fondlari; 2) bevosita isteʼmolbop fondlar. Milliy boylikni 

mulkchilik shakllari boʻyicha tasniflashning ahamiyati katta. Shu bilan birga tabiiy 

boyliklarning va ishlab chiqariladigan, jamgʻarilgan boyliklarning har bir muayyan 

davrda kimlar egaligida va foydalanishida ekanligini hisobga olish ham muhim. 

Mamlakat, jamiyat Milliy boylikgi uning faqat moddiy boyligidangina iborat emas. 

Uning maʼnaviymadaniy va boshqa unsurlari ham bor. Mamlakat aholisi, uning 

mehnatga qobilliligi, akliy va jismoniy qobiliyatlari, xilma-xil koʻnikmalari aslida, 

insoniy nuqtai nazardan har qanday jamiyatning asosiy boyligidir. Shu sababli 

hozirgi davrda barcha mamlakatlar oʻz aholisini, uning maʼnaviyatini va 

madaniyatini saklash va rivojlantirishga harakat qiladi; barcha moddiy (tabiiy va 

ishlab chiqarilgan) neʼmatlar, maʼnaviy neʼmatlar (ilm, fan, madaniyat, sanʼat 

boyliklari va boshqalar) insonga, kishilarga xizmat qilishi lozim. Iqtisodiy 

adabiyotlarda insonning ish kuchini, akliy va jismoniy qobiliyatlarini "insoniy 

kapital" deb atash ham bor. Hozirgi davrda dunyoda tegishli mutaxassislar va 

muassasalar turli mamlakatlarda insoniy salohiyatni, tabiiy boyliklarni va takror 

ishlab chikariladigan boyliklarni baholash, ularning umumiy hajmini, yigʻindisini 

va aholi jon boshiga toʻgri keladigan miqdorini aniqlash bilan ham shugʻullanadi. 

Jahon banki ekspertlarining baholashiga kura, 20-asr oxirida insoniyat 550 trln. 

AQSH dollaridan ortiq (yoki aholi jon boshiga 90 ming dollarlik) boylikka ega 

boʻlgan; shu jumladan, AQSH eng koʻp darajadagi jaʼmi 120 trln. dollar (aholi jon 

boshiga 460 ming dollar) boylikka ega. Oʻzbekiston Respublikasi mustaqillikka 

erishishi bilan mamlakat hududidagi barcha boyliklar Milliy boylikka, milliy 

mulkka aylantirildi. Bu Oʻzbekiston Respublikasining "Oʻzbekiston Res-

publikasining davlat mustaqilligi asoslari toʻgʻrisida"gi qonunining (1991 yil 31 

avg .) 7moddasida: "Respublika hududidagi yer, yer osti boyliklari, suv va 

oʻrmonlar, oʻsimliklar va hayvonot dunyosi, tabiiy va boshqa resurslar, 

respublikaning maʼnaviy boyliklari Oʻzbekiston Respublikasining milliy boyligi, 

mulki hisoblanadi", deb koʻrsatilgan. Shuning uchun ham, birinchi navbatda, 

mamlakatning insoniy salohiyatini, tabiiy va yaratilgan (ishlab chikarilgan) 

boyliklarni aniq baholash, ularni bir-biriga tarkibiy jihatdan muvofiqlashtirish, 

koʻpaytirish va takomillashtirish eng dolzarb vazifalarga kiradi.