Миллий валюта барқарорлигини таьминлаш масалалари

Ўзбекистон Республикасида 1994-2012-йиллар мобайнидаги мажбурий заxиралар фоиз ставкалари¹⁴

Amal qilish muddati	Yuridik shaxslarning talab qilib olinguncha va 1 yildan ortiq bo'lmagan muddatli depozitlari uchun	Yuridik shaxslarning muddati 1 yildan 3 yilgacha bo'lgan muddatli depozitlari uchun	Yuridik shaxslarning 3 yildan oshiq muddatli depozitlari uchun(foizda)		Yuridik shaxslarning chet el valutasidagi depozitlari uchun(foizda)
1994 yil 1 maydan	30			10		30
1995 yil 1 yanvardan	25			10		25
1996 yil 1 iyuldan	25			10
1997 yil 1 dekabrdan	20			10
2000 yil 1 maydan	20
2005 yil 1 fevraldan	15					5
2005 yil 1 avgustdan	15					8
2007 yil 1 sentyabrdan	13
2008 yil 1 noyabrdan	15
2009 yil 1 sentyabrdan	15	12	10,5		Chet el valyutasidagi depozitlar uchun ham shu me'yorlar o'rnatilgan
Tijorat banklarining O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankida depozitga o'tkaziladigan majburiy rezervlari to'g'risidagi Nizom(O'zb Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2009 yil 15 avgustdagi 23/8 -sonli qaroriga bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2009 yil 9 sentyabrda 2004- son bilan ro'yxatga olingan)

14. 
    Манба: Ўзбекистон Республикаси Марказий банки маълумотлари асосида
    
    • 
      Мажбурий заҳиралар сиёсати – Марказий банк томонидан тижорат банкларининг депозит базасига фоиз даражасида ўрнатиладиган мажбурий заҳиралар яратиш талабидир.
      

Мажбурий резервлар бевосита кредитлаш имконияларини чегаралайди ва депозит эмиссиясини қисқартиради. Шу билан бирга мажбурий заҳиралар кўп ҳолларда маъмурий инструмент сифатида намоён бўлади.Молия бозорининг ривожланиши натижасида ундан фойдаланиш нисбатан қисқарди. Канада ва Люксембургда бу инструментдан умуман фойдаланилмайди. Баъзи мамлакатларда суистеъмолликка йўл қўймаслик учун мажбурий резервларнинг максимал ҳажми Қонунда аниқ белгилаб қўйилган. Шу нарсани алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки, мажбурий резервлар бир томондан, тижорат банкларининг ликвидлилигини оширса, бошқа томондан, уларнинг рентабеллик даражаларини, яъни даромадини пасайишига сабаб бўлади. Демак, шундан хулоса қилиш мумкинки, мажбурий резервлар иккиёқлама роль ўйнайди.

Мажбурий захиралар сиёсати Марказий банк пул-кредит сиёсатининг асосий инструментларидан бири саналади. Мажбурий заҳиралар сиёсати – Марказий банк томонидан тижорат банкларининг депозит базасига фоиз даражасида ўрнатиладиган мажбурий заҳиралар яратиш талаби. Мажбурий заҳиралар сиёсатидан қуйидаги мақсадларни амалга ошириш учун фойдаланилади:

• 
  Монетар сиёсатнинг инструменти сифатида;
  
• 
  Инвестор ва омонатчилар манфаатини ҳимоя қилиш мақсадларида;
  
• 
  Тижорат банкларининг ликвидлигига таъсир қилиш учун;
  
• 
  Пул массасини камайтириш мақсадида ушбу инструмент қўлланилади.
  

Марказий банк тижорат банклари Марказий банкда ушлаб туришга мажбур бўлган заҳираларнинг энг қуйи нормасини ўрнатади ва шу восита
ёрдамида улар кредитлаш қобилиятига, имкониятига таъсир этади. Бу меъёр қанчалик юқори бўлса, ортиқча заҳиралар шунчалик кам ва тижорат банкларининг кредит бериш йўли билан “пулларни барпо этиш” қобилияти паст бўлади. Мажбурий заҳиралар нормаси иқтисодий конъюнктурани ҳисобга олган ҳолда 3 фоиздан 20 фоизгача миқдорда ўзгариши мумкин.
Марказий банкнинг амалдаги мажбурий захира фондига депонентлаш нормаси иқтисодиётда пул массасини бошқариш ва банклар ликвидлигини тартибга солишнинг муҳим воситаларидан бири бўлиб хизмат қилмоқда.
2007 йилнинг 1 сентябридан бошлаб мажбурий захиралар нормаси юридик шахсларнинг миллий ва хорижий валютада жалб қилинган депозитлари учун бир хил 13 фоиз миқдорида белгиланган эди.
Иқтисодиётда пул таклифини бошқариш, инфляцияни жиловлаш ҳамда банк тизими барқарорлигини таъминлаш мақсадида 2008 йилда ҳам мажбурий захира нормасига ўзгартириш киритилди.
2012 йилда пул массасининг мақсадли параметрларидан келиб чиққан ҳолда, тижорат банклари томонидан узоқ муддатли депозитлар жалб қилинишини янада рағбатлантириш мақсадида, мажбурий резервлар нормаси, юридик шахсларнинг муддати 1 йилгача бўлган депозитлари учун - 15 фоиз, 1 йилдан 3 йилгача бўлган депозитлари учун – 12 фоиз, 3 йилдан ортиқ бўлган депозитлари учун - 10,5 фоиз миқдорида ўзгартирилмасдан қолдирилди.

7.