Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари курси бўйича электрон ўқув дарслик

Тасаввуфда пок кишилар жамиятини яратиш ва уни ҳамиша покиза сақлашга катта эътибор берилганлиги, комил инсони тарбиялаш ғоясини вужудга келтирди. бу иборадаги комил сўзи етук, нўқсонсиз, энг юксак даражага кўтарилган деган маъноларни билдириб, инсонни тўлиқ камолотини ифодалайди .

• Тасаввуфда пок кишилар жамиятини яратиш ва уни ҳамиша покиза сақлашга катта эътибор берилганлиги, комил инсони тарбиялаш ғоясини вужудга келтирди. бу иборадаги комил сўзи етук, нўқсонсиз, энг юксак даражага кўтарилган деган маъноларни билдириб, инсонни тўлиқ камолотини ифодалайди .
• Комил инсон иборасини биринчи марта Ибн Арабшоҳ (1162-1240) ўзининг «Фусус-ал ҳакам» асарида қўллаган. ўндан кейин Азиз Насафий (XIII аср) ва Абдўрахмон Жомий (ХIVаср) комил инсон масаласига доир асарлар яратиб унинг фикирларини ривожлантирганлар.
• Ибн Арабий комил инсонни ҳақ ва халқ алоқасига боғлайди. Аниқроқ айтганда ҳақ бутун халқни яъни одамзотни яратган, бутун оламни ва одамни яратган халқ ҳақдин яралгани учун ҳам лоҳўтлик ҳам носўтлик бор. Лоҳўтлик унинг илоҳийликни билдирса, носутлик ундаги инсонийлик заминийликни англатади.
• Соддароқ қилиб айтганда одамдаги турт унсур ҳаво, тупроқ, сув, олов – унинг носутлигини билдирса, жон, руҳнинг илоҳийлиги унинг лоҳутлигини билдиради.
• Инсондаги лоҳутлик ва носутлик ҳақида илк бор Мансур Ҳалож (858-992) гапирган эди.
• Мансур ҳаллож инсонни Оллоҳ яратибгина қолмай балки унинг ўзидан ҳам вужудга келтирган деган фикрга келган.
• Демак бутун борлиқда Оллоҳ зуҳур этади, лекин Оллоҳнинг муккамал нусхаси борлиқ узра фақат инсонда ўз мужассамлигини топган.

Оламдаги саноқсиз нарсаларнинг аксариятида вужуд бор-у, жон йўқ. Баъзиларида жон бор-у, жасад йўқ (парилар, инсу-жинс ва х.к) бир қатор яратиқларда вужуд ҳам жон ҳам бор-у, руҳ йўқ (хайвонот) одамзотда эса, жасад ҳам, жон ҳам, руҳ ҳам борки, бу унинг мукаррамлиги, азизлигининг боисидир.

• Оламдаги саноқсиз нарсаларнинг аксариятида вужуд бор-у, жон йўқ. Баъзиларида жон бор-у, жасад йўқ (парилар, инсу-жинс ва х.к) бир қатор яратиқларда вужуд ҳам жон ҳам бор-у, руҳ йўқ (хайвонот) одамзотда эса, жасад ҳам, жон ҳам, руҳ ҳам борки, бу унинг мукаррамлиги, азизлигининг боисидир.
• Одамнинг мавжудлигини ташкил этган шу уч бирликка монанд равишда унда жисмоний, нафсоний ва руҳоний сифатларни ҳам яратган томонидан пайдо қилган. дунё эса, вужуд, жон ва руҳ эгаси булмиш инсон учун яратилган.
• Одам оламнинг яратилишига сабаб у Оллоҳ гўзаллиги, қудрати ва билгичлигининг заҳирий ифодасидир. ҳазрат Навоийнинг «Ҳайрат ул-Аброр»да ёзганидек Оллоҳ ўзининг хадсиз қудрати, гўзаллигини намойиш этиш, муайян бир кўзгу воситасида томоша қилиб хузурланиш мақсадида инсонни яратган. Оламдаги саноқсиз яратиқлар орасида фақат одамгина яратувчининг ўзига хос булган айрим сифатлар билан зийнатланган. Чунки Парвардигор одам тимсолида ўзини кўрмоқ истаган. «Юрагинга чекингил, юрагингда Оллоҳ бор» деган Аҳмад Яссавий бобокалонимиз хикмати ғоят ҳаққоний мазмунга эга.
• Бинобарин яратилишидан баланд мартабада туриши кўзда тутилган инсоннинг табиати, қалби тўйғулари, тафаккури шундай шакллантирилиши жоизки, ҳаётдаги барча гўзаллигу, эзгуликдан шодланадиган ва ҳар қандай қабоҳату иллатдан озорланадиган ҳамда озор берувчига қўли, тили ёки дили билан қарашлик қилаолоадиган булсин. Демакки хазрати инсон ўз-ўзидан мукарраму мўътабар бўлиб қолмайди. У юксак маънавий фазилатлар эгаси булсагина, ўзидаги нафс хуружини лаззатларга бўлган мойиллик каби ожизликларни енга билсагина азизлик даражасига кўтарилади. Демакки инсон комиллик даражасига интилган булади.