Миллий бойлик статистикаси Миллий бойлик: моҳияти, таркиби ва баҳолаш муаммолари

Моддий айланма маблағлар статистикаси. Моддий айланма маблағлар миллий бойликнинг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Моддий айланма маблағларининг захираси бу – жорий ёки ўтган даврда тайёрланган ва кейинчалик сотиш ёки ишлаб чиқаришда фойдаланиш учун мўлжалланган ишлаб чиқариш захиралари, тугалланмаган ишлаб чиқариш, тайёр маҳсулот, қайта сотиш учун олинган моллардир. Шунингдек, ушбу активлар таркибига моддий резервлар, стратегик мақсад учун мўлжалланган маҳсулотлар, дон ва шунга ўхшаш мамлакат учун алоҳида аҳамиятга эга бўлган бошқа маҳсулотлар киради.
Шу билан бирга ишлаб чиқариш заҳиралари таркибига хом ашё, материаллар, ёқилғи, жиҳозлар, уруғлик, озуқа ва корхона оралиқ истеъмоли учун мўлжалланган, сотишга қаратилмаган бошқа маҳсулотлар киради.
Тугалланмаган ишлаб чиқариш - бу маҳсулот ва хизматларни ишлаб чиқариш бошланган, бироқ ниҳоясига етказилмаган, ишлаб чиқариш яна давом эттирилиши мумкин бўлган тоифадаги маҳсулотлар ва хизматлардир.
Тайёр маҳсулотлар эса тўлиқ ишлаб чиқарилган ва сотиш ёки бошқа хўжалик юритувчи субъектларга юбориш учун мўлжалланган маҳсулотлар ҳисобланади.
Шуни ҳам алоҳида этиборга олиш керакки, бир хил натурал кўринишга эга бўлган айрим товарлар мамлакатнинг ёки иқтисоднинг айрим соҳасидаги тегишли асосий капиталини ҳисобга олинаётган даврдаги фойдаланишига қараб миллий бойликнинг турли элементларига тегишли бўлиши мумкин. Масалан: ишлаб чиқаришда фойдаланилаётган ёки ўрнатиш учун тайёрланган станок асосий капитал таркибига киради, агар худди шу станок тайёрловчи корхонанинг омборида сотиш учун мўлжалланган тайёр маҳсулот сифатида сақланаётган бўлса, материал айланма маблағлар захиралари таркибига киради.
Моддий айланма маблағлар заҳираси маълум бир моментдаги кўрсаткич бўлиб, ўртача қолдиқ қиймати бўйича баҳоланади.
Моддий айланма маблағларнинг айланиш коэффициенти (ҳар бир сўмлик ёки минг сўмлик айланма маблағларга тўғри келадиган сотилган маҳсулот ҳажми) қуйидагича аниқланади:

бу ерда: – сотилган маҳсулот хажми; – моддий айланма маблағларнинг ўртача қолдиғи.
Моддий айланма маблағларнинг бириктириш коэффициенти қуйидаги формула билан аниқланади:

Моддий айланма маблағлар айланишининг ўртача даврийлиги (айланма капиталнинг бир давридаги айланиш кунлари сони) қуйидаги формула билан аниқланади:

– календарь кунлари сони



Моддий айланма маблағларга бўлган талабни қуйидаги формула орқали ҳам топиш мумкин:

Моддий айланма маблағлар айланиш тезлигини ортиши ёки айланиш даврининг камайиши ҳисобига бўшаб қолган айланма капитал қиймати қуйидаги формула билан аниқланади:

ёки
бу ерда: – жорий даврдаги айланма капитал колдиғи; – базис даврдаги бир айланишнинг даври (кунларда); – жорий даврда сотилган маҳсулот ҳажми; – таҳлил қилинаётган давр узунлиги.
Моддий айланма маблағлардан фойдаланиш кўрсаткичларини қуйидаги жадвал маълумотлари асосида таҳлил қиламиз: