Микрозарраларнинг

электронлар интерференцияси анча “нозик” 
келиб чиқишга эга экан: у “эҳтимолликлар амплитудаларини 
қўшиш билан боғлиқ экан”
.
У ҳолда реал ёруғлик тўлқинлари тўғрисида нима дейиш 
мумкин? Бу ҳолда сифат жиҳатидан бутунлай бошқача вази-
ят билан тўқнашилади. Фотон 
бозон бўлганлиги сабабли, улар 
бир хил ҳолатларда йиғилиш хусусиятига эгадирлар.
Айтай-
лик, дастлаб ҳолатда биттагина фотон бор дейлик. Ҳозирча ҳеч 
қандай классик тўлқин йўқ. Секин-аста ушбу ҳолат фотонлар 
билан тўла бошласин. Берилган ҳолат фотонлар билан етарли-
ча тўлгандан кейин биз билган классик тўлқинга келамиз, шуни 
ҳам таъкидлаш жоизки, энди тўлқин характеристикалари фотон 
ҳолати характеристикалари билан бир хил бўлади. Энди тўлқин 
ва унинг характеристикалари ҳақида гапириш мумкин бўлади: 
тўлқин вектори
,
частота, қутбланиши. Демак фотоннинг тўлқин 
характеристикалари тўлқин характеристикаларига айланди. Бу-
лар ҳамма фотонларни бир хил ҳолатда йиғилишига асос бўлади. 
Натижада, бу ҳодиса коллектив ҳодиса сифатида намоён бўлади. 
Электронларда эса бундай коллектив ҳодиса кузатилиши 
мумкин эмас. Чунки, фермионларда битта ҳолатда фақат бир 

---

22
электронгина жойлашиши мумкин. Шу сабабли ҳам ферми-
он тўлқинлари реал бўлиши мумкин эмас. Шу сабабли клас-
сик суперпозитция фақат бозонлар коллективида ишлайди хо-
лос. Шунинг учун ҳам ёруғлик интерференцияси электронлар 
интерференциясидан анча олдин кузатилган. Демак, табиатда 
интерференциянинг икки хил тури мавжуд: 
тўлқинларнинг 
қўшилиши билан боғлиқ бўлган классик интерференция ва 
эҳтимоллар амплитудасининг қўшилиши билан боғлиқ бўл­
ган квант интерференцияси.
Одатдаги шароитларда классик 
интерференция квант интерференциясини ниқоблайди. 
8. Тўлиқ тўплам
Модомики микрозаррачаларнинг аниқ координаталарини ва 
импульсларини бир вақтнинг ўзида аниқлаб бўлмас экан, демак, 
унинг классик тушунча ҳисобланган троекторияси хам, атомда-
ги орбитаси ҳам маънога эга эмас. Гейзенберг ноаниқлик муно-
сабати, микрообъектларнинг динамик характеристикаларини бир 
вақтда ўлчаш мумкин бўлганларини тўпламларга ажратади, ушбу 
тўпламлар тўлиқ тўпламлар дейилади.