Mikroprotsessor va kompyuter texnikasi asoslari

1)Pozitsion sanoq sistemalarida qo‘shish amalini bajarish qoidalari. 
      O‘qituvchi  pozitsion  sanoq  sistemalarida  qo‘shish  amalini  bajarish  qoidalari  bilan 
talabalarni  tanishtiradi.Ikkilik  kodlarni  qo‘shish  qonuniyatini  ifodalovchi  formulalarni  va 
undagi  shartli  belgilarni  tushuntiradi,  formula  asosida  ikkita  ikkilik  kodni  qo‘shish  amaliga 
misol  keltiradi.Ma’lumki,  har  qanday  pozitsion  sanoq  sistemalarda  sonlar  xonalar  bo‘yicha 
qo‘shiladi.  Qo‘shish  amali  bajarilganda  har  bir  xonada  uchta  raqam:  birinchi 
qo‘shiluvchining  raqami,  ikkinchi  qo‘shiluvchining  raqami  va  oldingi  (kichik)  xonadan 
ko‘chirish qiymati raqami qo‘shiladi. Natijada har bir xona uchun shu xona yig‘indisi raqami 
va keyingi (katta) xonaga ko‘chirish qiymati hosil qilinadi.EHM larda qo‘llaniladigan ikkilik 
sanoq sistemasida ham  ikkilik kodlar  i  –  xonada (razryadda) qo‘shiladi.  Agar  undan  oldingi  
i–1 xonadan «1» ko‘chgan bo‘lsa, u ham i – xonada qo‘shilishi kerak. 
Ikkilik  sonlarni  qo‘shish  deganda  ikkita  x(x
1
,  x
2
,…,  x
n
)  va    y(y
1
,  y
2
,…,  y
n
) 
qo‘shiluvchilarning  o‘zaro  qo‘shilishi  natijasida  s(s
1
,  s
2
,…,  s
n
)  yig‘indining  hosil  bo‘lishi 
tushuniladi.  Qo‘shish  jarayonida  sonlarning  xonadagi  qiymati  quyidagi  qonuniyat  asosida 
hosil bo‘ladi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu erda:   Si   -    i razryadda hosil bo‘lgan yig‘indi; 
  Pi-1 -  oldingi kichik razryaddan kelgan ikkilik son; 
  Pi -     keyingi katta razryadga o‘tadigan  ikkilik kod; 
  q-       sanoq tizimining asosi; 
 
Ushbu qonuniyat asosida ikkita ikkilik kodlarni qo‘shishga misol ko‘ramiz. 
   
 
 
 
 
1 
   7
10
  
 
 
 
        0111
2
 
)
(
0
;
1
1











i
i
i
i
i
i
i
i
P
y
x
P
P
y
x
S
q
P
y
x
P
q
P
y
x
S
i
i
i
i
i
i
i
i













)
(
1
;
1
1
бўлганда 
бўлганда 

---

89 
 
такт 
u 
u 
u 
u 
u 
t 
t 
t 
t 
t 
Q 5
10
 
 
 
 
 
        0101
2
 
_____ 
 
 
 
 
       ________ 
   12
10
  
 
 
 
 
         1100
2 
 
3. Bir razryadli ketma-ket summatorlar 
 
O‘qituvchi  ikkilik  kodlarni    fizik  tavsiflashda  qo‘llaniladigan  potensial  ko‘rinishli 
signallarning kema-ket va parallel usullarini vaqt diagrammalari orqali tushuntirib beradi. 
Bir  razryadli  ketma-ket  summatorning  o‘tish  jadvali,  uning  asosida  yig‘indi  va  qo‘shish 
funksiyalari  DNF  formalarini  keltirib  chiqaradi.DNF  asosida  summatorning  funksional 
sxemasini  quradi  va  uning  grafik  belgilanishini  tushuntiradi.Ma’lumki,  zamonaviy 
EHMlarda  ikkilik  sonlarni  fizik    ifodalashda  potensial  ko‘rinishdagi  signallardan 
foydalaniladi.  Bunday  signallar  aloqa  kanallari  orqali  ketma-ket  yoki  parallel  uzatilishi 
mumkin.  Quyidagi  diagrammalarda  ikkilik  kodlarni  ketma-ket  (a)  va  parallel  (v)  uzatish 
usullari ifodalangan. 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
              
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 
2 
3 
4 
5 
u 
t 

---

90 
 
       Ikkilik  kodni  ketma-ket  uzatish  usuli  uchun  bitta  aloqa  simi  etarlidir.  Bu  simdan 
signallar  sinxron  ravishda  bir  xil  intervalda  xonama-xona(razryadlar  bo‘yicha)  uzatiladi. 
Bunda signalni uzatish oralig‘i:  
∆S=C* ∆t;  ga teng. 
    Bu erda:    S-sim orqali signalni uzatish tezligi (taxminan yorug‘lik    
                       tezligiga teng) 
       ∆t-signalni uzatishga ketgan vaqt. 
 
       Ikkilik kodlarni paralell uzatishda n-ga aloqa simlari kerak bo‘ladi. Bu simlar orqali bir 
vaqtning o‘zida n xonali kodlarni uzatish ta’minlanadi.  
Ketma-ket  ikkilik  kodlarni  qayta  ishlash  uchun  mo‘ljallangan  ketma-ket  summatorning 
ishlash prinsipini ko‘rib chiqamiz. 
Ketma-ket  summatorlar  ikkita  ikkilik  kodni  xonama-xona  qo‘yish  uchun  xizmat  qiladi. 
SHuning  uchun  ular  bir  xonali  (razryadli)  summatorlar  deyiladi.    Bir  razryadli  ketma-ket 
summatorning o‘tish jadvalini tuzamiz: 
 
Kirish 
CHiqish 
Qo‘shiluvchilar 
Oldingi 
kichik 
razryaddan 
perenos Pi-1 
Yig‘indi  Keyingi  katta 
razryadga 
pernos PiQ1 
X1 
X2 
X3 
S 
PiQ1 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
1 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
1 
1 
0 
1 
1 
0 
0 
1 
0 
1 
0 
1 
0 
1 
1 
1 
0 
0 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
 
 
Jadvaldagi S
i
 va P
iQ1
 ifodalar uchun DNF quyidagicha ifodalanadi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3
2
1
3
2
1
3
2
1
3
2
1
1
3
2
1
3
2
1
3
2
1
3
2
1