Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

7.5-rasm. 
AC
,
 
AVC
,
 
AFC
 va 
MC
 grafiklarining o‘zaro joylashuvi. 
Q 
C 
B 
A 
AFC 
AC 
MC 
AVC 

---

181 
Agar 
AC
MC

va 
AVC
MC

bo‗lganida 
AC
va 
AVC
chiziqlari yuqoriga 
qarab o‗sib boradi. Bu yerda qo‗shimcha ishlab chiqarilgan birlik mahsuloti 
xarajati 
AC
va 
AVC
dan katta bo‗lgani uchun, u ushbu o‗rtacha va o‗rtacha 
o‗zgaruvchan xarajatlarini oshiradi. 
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqadiki, o‗rtacha xarajat (
AC
) va o‗rtacha 
o‗zgaruvchan xarajat (
AVC
)lar o‗zlarining minimal qiymatlarida 
MC
chizig‗ini 
kesib o‗tadilar (rasmda 
A
va 
B
nuqtalar), ya‘ni
)
(
min
Q
AC
AC

bo‗lganda 
AC
MC

,
va
)
(
min
Q
AVC
AVC

bo‗lganda 
MC
AVC

. 
Misol. Yuqorida ko‗rib o‗tilgan apelsin sotuvchining xarajatlarini qaraymiz. 
7.1-jadvalda sotuvchining xarajatlari tarkibi keltirilgan. 
Jadvalni qarasak, o‗rtacha umumiy xarajatlar sotish hajmi 5 birlikka teng 
bo‗lganda minimal 52 so‗mga teng. Chekli xarajatlar sotish hajmi 2-dan 3-birlikka 
o‗tganda minimal qiymat - 30 so‗mga teng. O‗rtacha o‗zgarmas xarajatlar sotish 
hajmi oshishi bilan kamayib bormoqda.
7.1-jadval
. 
M
ahs
ul
ot
m
iqdori
, 
Q
O
‗z
ga
rm
as
xa
ra
ja
t,
FC
O
‗z
ga
ruv
cha
n xa
ra
ja
t, 
VC
Y
al
pi
xa
ra
ja
t,
TC
C
h
ekl
i 
xa
ra
ja
t,
MC
O‗rtacha xarajatlar 
O
‗z
ga
rm
as
, 
AFC
O
‗z
ga
ruvc
ha
n, 
AVC
U
m
u
m
iy,
A
T
C
0 
50 
0 
50 
- 
- 
- 
- 
1 
50 
50 
100 
50 
50 
50 
100 
2 
50 
90 
140 
40 
25 
45 
70 
3 
50 
120 
170 
30 
17 
40 
57 
4 
50 
160 
210 
40 
13 
40 
53 
5 
50 
210 
260 
50 
10 
42 
52 
6 
50 
270 
320 
60 
8 
45 
53 
7 
50 
340 
390 
70 
7,1 
49,6 
55,8 
8 
50 
420 
470 
80 
6 
53 
59 
9 
50 
510 
560 
90 
5,5 
56,5 
62 
10 
50 
610 
660 
100 
5 
61 
66 
7.2. Xarajatlarni minimallashtirish 
Faraz qilaylik bizda ikkita ishlab chiqarish omili bor, ularning narxi W
1
va W
2
bo‗lsin, biz berilgan u hajmdagi mahsulotni eng arzon ishlab chiqarish usulini 

---

182 
topmoqchimiz. Agar foydalaniladigan har bir omil miqdorini x
1
va x
2
deb 
belgilasak, ishlab chiqarish funksiyasini f(x
1
x
2
) desak bu masalani matematik 
ko‗rinishda quyidagicha yozamiz:
min(w
1
x
1
+w
2
x
2
) 
f(x
1
x
2
)=y 
bo‗lganda. Bu yerda barcha xarajatlar e‘tiborga olinganligiga va barcha o‗lchov 
birliklari vaqt masshtabi bo‗yicha bir biriga mos kelishiga e‘tibor berish kerak.
Bu masalaning yechimi – berilgan hajmdagi ishlab chiqarish hajmini olishni 
ta‘minlovchi minimal xarajatlar miqdori W
1
va W
2
larga bog‗liq bo‗lgani uchun bu 
yechimni S (W
1
W
2
) deb belgilaymiz. Ushbu funksiya xarajatlar funksiyasi sifatida 
ma‘lum. Xarajatlar funksiyasi, omillar narxi W
1
va W
2
berilganda, (U) birlik 
maxsulotni ishlab chiqarishga ketgan minimal xarajatni bildiradi.
Berilgan masalaning yechimini tushunish uchun, xarajatlar funksiyasi va 
firmaning texnologik cheklov grafiklarini birgalikda bitta grafikda qaraymiz. 
Izokvantalar texnologik cheklovlarni ifodalaydilar – ya‘ni, (U) miqdordagi 
maxsulotni ishlab chiqarishni ta‘minlovchi barcha x1 va x2 kombinatsiyalarni 
ifodalaydi, ya‘ni, f(x
1
x
2
)=y bu (U) maxsulot ishlab chiqarishni ta‘minlovchi 
izokvanta.
Faraz qilaylik, biz bir xil darajadagi xarajat S ni beradigan barcha omillar 
kombinatsiyalarini bitta grafikda tasvirlamoqchi bo‗lsak, uni quyidagicha yozish 
mumkin:
w
1
x
1
+ w
2
x
2
= C, uni o‗zgartirib yozamiz 
X
2
= C/W
2
– (W
1
/W
2
)X
1
Ko‗rish mumkinki, bu tenglama vertikal o‗qni C/W
2
nuqtada kesib o‗tuvchi va 
– (W
1
/W
2
) yotiqlikka ega bo‗lgan to‗g‗ri chiziq. Agar biz S ni o‗zgartirsak, u bir 
qator izokastalar oilasini beradi. Izokostaning xar bir nuqtasi bir xir darajadagi S 
xarajatni ifodalaydi, eng yuqorida bo‗lgan izokosta eng katta xarajatni ifodalaydi.
Shunday qilib xarajatlarni minimallashtirish masalasini o‗zgartirib aytishimiz 
mumkinki, izokvotada shunday nuqta toppish kerakki, u tng past izokosta bilan bir 
nuqtada kesishsin, 7.6-rasm 

---

183