Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

6.7- rasm. Ishlab chiqarish funksiyasining omillari to‘liq almashtiriladigan 
holati 

---

158 
6.8-rasm. Tarkibi belgilangan omillardan foydalanishni ifodalovchi ishlab 
chiqarish funksiyasi 
Har bir ishlab chiqarish hajmi aniq proporsiyadagi omillar kombinatsiyasidan 
foydalanishni talab kiladi. Masalan, Q
1
miqdorda mahsulot ishlab chiqarish K
1
va 
L
1
miqdordagi resurslar kombinatsiyasini sarflashni talab kiladi; Q
2
va Q
3
miqdordagi mahsulot ishlab chiqarishda — mos xolda (K
2
,L
2
,) va (K
3
,L
3
) 
tarkibdagi resurslar kombinatsiyalarini sarflash talab qilinadi. Berilgan tarkibdagi 
resurslardan birortasining miqdori oshirilgan bilan mahsulot ishlab chiqarish 
oshmaydi. 
Shunday qilib to‗g‗ri burchakli izokvantaning gorizontal va vertikal qismlarida 
chekli kapital va chekli mehnat mahsuldorliklari (MPK va MPL) nolga teng. Agar 
sarflanadigan resurslar bir vaktning o‗zida, ma‘lum kombinatsiyada oshsa, 
mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshadi. Masalan, A nuqtadan B nuqtaga va C 
nuqtaga o‗tganda omillar sarfi kombinatsiyasi mos ravishda (K
1
,L
1
) dan (K
2
,L
2
) ga 
va (K
3
,L
3
) ra o‗zgarganda ishlab chiqarish hajmi ham mos xolda Q
1
dan Q
2
ga va 
Q
3
ga o‗sadi. A, B va C nuqtalar texnik nuqtai nazardan samarali omillar 
kombinatsiyalari hisoblanadi. 
6.2. Cheklangan mablag‘da maksimal mahsulot ishlab chiqarishni 
ta’minlaydigan resurslar miqdorini aniqlash, ishlab chiqaruvchi muvozanati. 
Ishlab chiqarish resurslari cheklanganda maksimal mahsulot ishlab chiqarish 
masalasi firmalar uchun asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Masalani 

---

159 
soddalashtirish uchun ikkita o‗zgaruvchi omilni ko‗ramiz: mehnat va kapital. 
Mehnat sarfi (L) soatbay ish haqi bilan, kapital sarfi (K) ~ uskuna, mashina va 
mexanizmlardan foydalanish vaqti (soatlarda) o‗lchanadi. Faraz qilaylik, mehnat 
va kapital raqobatlashgan bozor sharoitida yollanadi va ijaraga olinadi. Mehnat 
haqi bir soatlik ish haqi bilan o‗lchanadi va uni W orqali belgilaymiz. Kapital narxi 
— uskuna, mashinalarning bir soatlik ijara haqiga teng deylik va uni r deb 
belgilaymiz. 
Mehnat va kapital raqobatlashgan bozor sharoitida yollanishi va ijaraga 
olinishini e‘tiborga olsak, ularning narxi bozorda aniqlanadi va o‗zgarmaydi. 
Demak, mehnat va kapital narxlari o‗zgarmaydi. Berilgan xarajatlarda ishlab 
chiqarishni maksimallashtirish masalasini qarashda harajatlar chizig‗idan, ya‘ni 
izokostadan foydalanamiz. 
Izokosta — bu ishlab chiqarish harajatlarini ifodalovchi chiziq bo‗lib, u 
umumiy qiymati bir xil bo‗lgan ikkita ishlab chiqarish omillari sarflarining barcha 
kombinatsiyalarini ifodalovchi nuqtalarni o‗z ichiga oladi, ya‘ni umumiy qiymati 
bir xil bo‗lgan mehnat va kapital sarflari kombinatsiyalarni ifodalovchi nuqtalarni 
o‗z ichiga oladi. 
Agar firmaning ishlab chiqarish omillariga sarflanadigan byudjetni S deb 
belgilasak, ishchi kuchiga sarfini W- L va kapitalga sarfini, r•K desak, izokostani 
ifodalovchi tenglamani quyidagicha yozish mumkin: 
'C=W
L+r
K 
(6.4) 
Demak, firmaning ishchi kuchiga sarfi bilan kapitalga sarfi yig‗indisi uning 
umumiy harajati S ga teng. 
Izokostani grafikda (6.9-rasm) quyidagicha aniqlaymiz: 
(6.4) munosabatdan K = 0 bo‗lsa, ya‘ni firma mablag‗lari fakat ishchi kuchiga 
sarflasa, u L= 
miqdorda ishchi kuchi yollashi mumkin.
— nuqtani gorizontal bo‗yicha belgilaymiz. Agar firma mablag‗ini faqat 
kapitalga sarflasa, ya‘ni L=0 bo‗lsa, K=
kapitalni ijaraga olish mumkin. 
- 
nuqtani vertikal o‗q, bo‗yicha joylashtiramiz. 

---

160 
va 
nuqtalarni tutashtiruvchi chiziq, (6.4) tenglamani ifodalovchi izokostani 
beradi. Izokostaning har bir nuqtasiga mos keluvchi resurslar sarfi 
kombinatsiyasining qiymati umumiy harajat C ga teng.