Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

3.6. Xiks va Slutskoning daromad samarasi va osish samarasi. 
Umumiy samaradagi narxning o‗zgarishini o‗rinini bosish samarasi va 
daromad samarasi ta‘sirini parchalanish xolatini (polojenie o razlojenii) birinchi 

---

83 
bo‗lib rus iqtisodchisi, matematik va statistik Evgeniy Evgenievich Slutskiy (1880-
1948) taklif qilgan. 
1915 yilda u Italiya iqtisodiy jurnalida "Balansli iste‘molchilar byudjeti 
nazariyasi tomon" maqolasini nashr etdi. Ushbu maqola 1930-yillarda ingliz 
iqtisodchisi matematik va statistik R.Allen tomonidan "kashf etilgan". 
Ingliz iqtisodchisi J.Xiks "Narx va kapital" asarida ushbu muammo bo‗yicha 
ilmiy izlanishlarning ustuvorligi to‗g‗risida gapirib, unda u R. Allen bilan 
hamkorlikda ishlab chiqqan iste‘molchilar xulq-atvori nazariyasi "Slutskiyga 
tegishli ekanligini va u o‗z tadqiqotlari davrida, hamda R. Allen bilan 
"Iqtisodiyot" jurnalida ushbu boblarni nashr etilgan davrida ham uning ishi bilan 
tanish bo‗lmagani aytib o‗tgan. 
Slutskiy va Xiksning real daromadni aniqlashga yondashishlari farq qiladi. 
Xiksning fikriga ko‗ra, bir xil qoniqish darajasini ta‘minlaydigan turli xil pul 
daromadlari haqiqiy daromadning bir xil darajasini anglatadi. Slutskiyning 
so‗zlariga ko‗ra, faqat bir xil tovarlar to‗plamini yoki kombinatsiyasini olish uchun 
yetarli bo‗lgan pul daromadlari darajasi real daromadning o‗zgarmas darajasini 
ta‘minlaydi. 
Xiksning yondashuvi tartibli nazariyaning asosiy fikrlariga ko‗proq mos keladi. 
Slutsiyning yondashuvi muammoni statistik ma‘lumotlar asosida miqdoriy 
ravishda hal qilishga imkon beradi. 
Slutskiyning o‗rnini bosish samarasi va daromad samarasi. Slutskiyning o‗rnini 
bosish samarasi va daromad samarasiga narx o‗zgarishining umumiy ta‘sirini 
dekompozitsiyasining grafik modeli quyidagi 3.16.- rasmda ifodalangan. 
3.16-rasm normal (to‗liq) moyilliklarni aks ettiradi, ularga talab daromad 
ortishi bilan ortib boradi. Shu asosda, real daromadning pasayishi bilan Slutskiy 
tenglamasidagi tegishli komponent salbiy hisoblanadi. Ikkala manfiy qiymatning 
yig‗indisi ham salbiydir, shuning uchun oddiy tovarlar uchun narxlarning oshishi 
umumiy natija ularga bo‗lgan talabni kamaytirishdir. Rasmda ko‗rib 
turganimizdek, o‗rnini bosish samarasi va daromad samarasi ta‘siri bir 
yo‗nalishdadir.

---

84