Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

15.2. Ishlab chiqarishdagi samaradorlik
Ishlab chiqarishdagi samaradorligi bu iqtisodiyotning holatidir, 
unda bitta mahsulotni ishlab chiqarishni kamaytirmasdan boshqa 
mahsulotni ishlab chiqarishni ko'paytirish mumkin emas.
Ushbu masalani tahlil qilishda quyidagi taxminlarga asoslanamiz:
- ishlab chiqarish resurslarining ikki turi qo'llaniladi va ularning 
hajmi belgilan gan ; 
- iqtisodiyot ikki firmadan iborat;

---

337 
- ikkita mahsulot ishlab chiqariladi
15.2-rasm. Ishlab chiqarish samaradorligi
15.2-rasmda mehnat xarajatlari gorizontal o'qda, kapital xarajatlar 
vertikal o'qda j oylashgan. Bir turdagi mahsulot O
P ,
boshqa turdagi 
mahsulot esa Os bilan belgilangan. Grafikdagi har bir nuqta ikki 
turdagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun mehnat va kapital 
xarajatlarini aks ettiradi.
Izokvant 
ishlab 
chiqarish 
to'plami 
har 
xil 
xarajat 
kombinatsiyalaridagi ishlab chiqarish darajasini belgilaydi. Har bir 
izokvanta tovarlarning umumiy miqdoriga mos keladi. 15.2-rasmda Os 
mahsulotining darajalari 50, 60 va 80 birlikka teng ucht a izokuant 
qurilgan. O
r
mahsulotining izquvntlari 180° o‗girilgan. Bundan 
tashqari, 10, 25 va 30 birlik darajadagi O
r
tovarlarining uchta 
izokvanti berilgan.
Agar ishlab chiqarish resurslariniqayta taqsimlash bitta yoki ikkala 
mahsulot ishlab chiqarishni k o'paytirsa, ular samarasiz taqsimalgan
hisoblanadi. Demak, rasmning A nuqtasida taqsimlash samarasiz, 
chunki uning soyali qismidagi resurslarning kombinatsiyasi ikkala 
mahsulotning ko'payishini ta'minlamoqda.

---

338 
B va C nuqtalari samarali taqsimotdir, chunki ular 0
F
va 0 ni 
bog'laydigan egri chiziqda joylashgan. Xuddi shartnoma egri 
chizig'idagi har bir nuqta ikkita befarqlik egri chizig'ining tanlangan 
nuqtasi kabi,bu nuqtalarning har biri ikkita izokvantning tanglangan 
nuqtasidir.
Ishlab chiqarish shartnomas i egrichizig‗i barcha texnik jihatdan 
samarali investitsiyalar birikmasidir. Ushbu egri chiziqda joylashgan 
har bir nuqta samarasiz, chunki unda ikkita izoku vant kesishadi. 
Bunday holda, ishchi kuchi va kapitalni qayta taqsimlanishi mumkin 
va ne‘matlardan kamida bittasini ishlab chiqarish hajmi oshirilishi 
mumkin. Xususan, A nuqtada izokuvantlar kesishadi.
15.2-rasmdamahsulotning Oc darajasi yuqori o'ngdan pastki chapga 
siljiganingizda ortadi va 0
F
mahsulotining darajasi pastki chapdan 
yuqori o'ngga siljigan ingizda ortadi, ya'ni ular qarama -qarshi 
yo'nalishga ega. Bu shuni anglatadiki, o‗rinbosishni ifodalaydigan ish 
bilan kapitalni qayta taqsimlash amalga oshiriladi, masalan, kapital 
bilan ishchi kuchi (MRTS
L K
).
Agar ushbu resurslar orasidagi texnologik 
almashtirishning 
chegaraviy qiymati ularning narxlari nisbatiga teng bo'lsa, ishlab 
chiqaruvchi resurslar bozoridagi raqobat muvozanatiga yerishiladi.
Ishlab chiqarish samaradorligi har bir ishlab chiqaruvchi uchun 
kapitalni texnologik almashtirishning che garaviy me'yorlari har ikkala 
mahsulot uchun ham bir xil bo'lishida barcha investitsiyalarning 
kombinatsiyasini shartnomalar ishlab chiqarish egri chizig'iga mos
kelishi kerak, deb taxmin qilinadi.
MRTS
F
L
.
K
=MRTS
C
L.K
, 
bu yerda MRTS [R –G‗tovarni ishlab chiqarishda mehnat resurslari 
resurs kapitalining texnologik almashtirishning maksimal darajasi; 
MRTSpK - C tovarni ishlab chiqarishda mehnat resurslari bilankapita l 
ishlab chiqarishni texnologik almashtirishning chegaraviy darajasi.

---

339 
15.2-rasmda biz ishlab chiqarish resurslari bozorida raqobatdagi 
muvozanat 
yagona 
emasligini 
ko'ramiz. 
Ishlab 
chiqarishning 
samaradorligi shundan iboratki,agar bitta mahsulot juda ko'p ishlab 
chiqarilganda, ikkinchisi unchalik ko'p ishlab chiqarilmaydi.