|
Imkonsiz uchlik
Valyuta kursi tuzumining tahlili to’g’risida juda oson xulosa chiqarishimiz mumkin: unga hech qachon ega bo’linmaydi.
Aniqroq gapiradigan bo’lsak, muayyan millat uchun erkin kapital oqimiga, qayd etilgan valyuta kursi va mustaqil pul siyosatiga ega bo’lish mumkin emas,
Ushbu misol odatda imkonchiz uchlik deb nomlanadi, ushbu jarayon 12-12 rasmda tasvirlangan.
Millat qarama - qarshi burchakning muayyan maktabga tegishli xususiyatlaridan kechib, ushbu uchlikdan birini tanlashi kerak bo’ladi. Birinchi variant kapitalning erkin oqimiga imkon yaratish va xuddi Amerika Qo’shma Shtatlari yaqin yillarda amalga oshirgan mustaqil pul siyosatini yuritish hisoblanadi. Bunday holatda qayd etilgan valyuta kursiga ega bo’lish mumkin emas.
RASM 14.5
Holat 3 (Xitoy)
Mustaqil pul-kredit siyosati
Belgilangan valyuta kurs
Erkin kapital oqimi
Holat 2 (Gonkong)
Holat 1 (Amerika Qo'shma Shtatlari)
Mumkin bo’lmagan uchlik. Mamlakat uchun erkin capital oqimiga, belgilangan valyuta kursiga va mustaqil pul siyosatiga ega bo’lish mumkin emas. Millat bu uchburchakniing bir tomonini tanlashi kerak.
Uning o’rniga valyuta kursi xorijiy valyuta kursi uchun bozor muvozanatini saqlash maqsadida erkin o’zgarib boradi.
Ikkinchi variant Xong Kong yaqin yillarda amalga tatbiq etgan siyosati kabi kapitalning erkin oqimiga imkon yaratish va valyuta kursini aniq belgilash hisoblanadi. Bunday holatda xalq mustaqil pul siyosatini yuritish qobiliyatini yo’qotadi. Pul hajmi valyuta kursini saqlab qolinishini tartibga solishi kerak. Shu ma’noda xalq o’z valyutasini
boshqa bir xalq valyutasiga nisbatan belgilasa, bu holatda u boshqa halqning pul siyosatini qabul qilgan bo’ladi.
Uchinchi variant Xitoy yaqin yillarda amalga oshirgan strategiya ya’ni davlat ichida va tashqarisida xalqaro kapital oqimini cheklash demakdir. Bu holatda foiz stavkasi dunyo foiz stavkasi orqali boshqa belgilanmaydi, ammo butunlay yopiq iqtisod holatidek mahalliy kuchlar bilan aniqlanadi.
Shuningdek har ikkala qayd etilgan valyuta asosida mustaqil pul siyosati olib boradi. Tarixdan ma’lumki, xalq yuqorida eslatib o’tgan uchlikning har xil zaruriy tomonlarini tanlab olishlari mumkin: Valyuta kursi beqarorligi bilan yashashni hohlashishadimi? (1 - variant, ), mahalliy barqarorlikni saqlash uchun pul siyosatini bekor qilishni hohlashishadimi (2 - variant), o’z fuqarolarini dunyo moliyaviy bozorida ishtirok etishlarini chegaralashni hohlashishadimi? (3 - variant)? Imkonsiz uchlikning fikricha hech bir millat ulardan birini tanlay olmaydi.
Xitoy valyutasi bo’yicha ziddiyatlar
1995 yildan 2005 yilga qadar Xitoy valyutasi yuan valyuta kursida dollarga nisbatan o’ta o’zgaruvchanligini bir AQSh dollarga nisbatan 8.28 yuan valyuta kursi sifatida saqlab turishga harakat qildi. Boshqacha qilib aytganda, Xitoy fuqarolari o’z zahiralarini dollarga yoki evroga aylantirish va xorijga chiqarish uchun ruxsat etilmagan edi.
Xitoy markaziy banki yuanni ushbu narxga sotish va sotib olishga tayyor edi. Qayd etilgan valyuta kursi siyosati xalqaro kapital oqimini cheklash siyosati bilan bog’liq edi. Ular yuan o’zgarib turishga ruxsat etilsa, u dollarga nisbatan qiymatini oshiradi,- deya taklif bildirdilar.
2000 yillar boshida, ko’plab kuzatuvchilar yuan sezilarli darajada qadrsizlangan. Ushbu gepotezalarning isboti sifatida Xitoy qayd etilgan valyuta kursini qo’llab quvvatlash uchun katta miqdordagi dollarni jamg’arayotgan edi. Shuning uchun, Xitoy markaziy banki yuan bilan ta’minlashi va xorijiy valyuta kursi bozorida dollarni talab qilishi kerak edi. Ushbu jarayon yuanni pul bozorida o’zgaruvchanligini kerakli darajadada ushlab turishga yordam berardi. Agar valyuta bozoridagi ushbu interventsiya to’xtatilmasa, yuan dollarga nisbatan o’z qadrini oshiradi. Yuan qiymatining saqlab turilishi Amerika Qo’shma Shtatlarida bahs mulohazaga sabab bo’luvchi siyosiy masala edi. AQSh ishlab chiqruvchilari Xitoy importiga bilan raqobatdosh ekanligi uchun, ular yuanning qadrsizlanishi, Xitoy mahsulotlarini yanada arzonroq qilishga olib kelishini, bu esa AQSh mahsulotlariga salbiy ta’sir ko’rsatadi - deya qarshilik ko’rsatdilar. (Albatta, AQSh mijozlari qimmat bo’lmagan importdan manfaatdor edilar, ammo xalqaro savdo siyosatida, ishlab chiqaruvchilar mijozlardan ko’proq qarshilik qildilar). Ushbu masalaga nisbatan Prezident Bush Xitoyni o’z valyutasini erkin o’zgarish strategiyasi bo’yicha yuritishga chaqirdi. Nyu Yorkning senatori Charlz Skumer (Senator Charles Schumer) ushbu masalaga kuchliroq e’tibor qaratdi, ya’ni Xitoy o’z valyutasini qadrini tartibga solgunga qadar unga 2,7 foiz tarif kiritdi.
2005 yilning iyul oyida Xitoy valyuta kursini o’zgartirib borish yo’liga o’tganligi to’g’risidagi qarorini e’lon qildi. Yangi siyosat ostida, xorijiy valyuta bozorida valyuta kursini ko’p miqdordagi va kutilmaganda harakatlanishiga xalaqit beruvchi to’sqinliklar hanuzgacha mavjud, ammo bu muammolar asta sekinlik bilan echilmoqda.
Bundan tashqari yuanning qadrini faqatgina dollarga nisbatan emas, balki boshqa bir qancha valyutalarga nisbatan ham baholanadi. 2009 yilning yanvar oyida valyuta narxi bir dollar uchun 6.84 yuanga teng bo’ldi, bu degani 21 foiz yuanning qadri ko’tarildi. Valyuta kursidagi bu qadar katta o’zgarishlarga qaramasdan, Xitoy tanqidchilari xorijiy valyuta bozoridagi xalq interventsiyasidan shikoyat qila boshladi. 2009 yilning yanvar oyida yangi Moliya vaziri Timoti Geyzner “Prezident Obama bir qator iqtisodchilarning xulosalariga binoan Xitoy o’z valyutasini manipulyatsiya qilayotganligiga ishonadi....,- deya ta’kidladi. AQSh prezidenti Barak Obama Xitoy valyutasining amalda o’zgartirish uchun barcha diplomatik istiqbollarni izlab topishi to’g’risida ommaviy va’da berdi.” Ushbu kitob bu kabi chora – tadbirlar o’zini qay darajada oqlanganligi to’g’risida aniq ma’lumotga ega emas.
Qisqa muddatli istiqboldan uzoq muddatli istiqbolgacha: O’zgaruvchan narxlarni o’z tarkibiga olgan Mandella-Fleminga modeli Yuqorida narx darajasi qayd etilganda qisqa muddatli istiqboldan (the short run) kichik ochiq iqtisodni o’rganishda Mandella-Fleminga modelidan foydalangan edik. Endi narx darajasi o’zgarsa nima bo’lishini ko’rib chiqamiz. Tahlillar davomida Mandella-Fleminga modeli kichik ochiq iqtisoddagi umumiy ehtiyoj egri chizig’ining nazariyasi to’g’risida ma’lumotlar beradi.
Shuningdek, ochiq iqtisodning qisqa muddatli istiqbolga mo’ljallangan modeli uzoq muddatda boshqariluchi modelga qanday bog’liq ekanligi ko’rstilgan. Ushbu holat 5 chi bo’limda to’liq tahlil qilingan. Chunki biz ketma ketlikda amalga oshirilayotgan boshqa harakatlanmayotgan iqtisoddagi narx qiymati darajasidagi o’zgarishlarni, shartli va haqiqiy valyuta kurslarini ko’rib chiqmoqchimiz. Shunday qilib, biz ikki xil o’zgaruvchanlikni farqlashimiz kerak. Shartli valyuta kursi hisoblansa, haqiqiy valyuta kursi eP/P*, teng bo’lgan e, hisoblanadi, bu erda siz 5 Bobni eslashingiz kerak. Biz Mandella-Fleminga modelini qo’yidagicha ifodalaymiz
Y = C(Y- T) + I(r*) + G + NX(e) IS*,
LM*.
M/P = L(r*, Y)
Ushbu formula endi juda tanish bo’lishi kerak. Birinchi formula IS* egri chizig’ini tasvirlayotgan bo’lsa, ikkinchisi LM* egri chizig’ida o’z aksini topgan. E’tibor qaratgan bo’lsangiz, sof eksport haqiqiy valyuta kursiga bog’liq bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
