Mikroiqtisodiyot fanidan o'rganilishi kerak bo'lgan muammolar

Iqtisodiyotning 2 ta bosh muammosi mavjud.

Birinchisi-individual shaxslar, davlat, jamiyat ehtiyojlarining cheksizligi

Ikkinchisi- ehtiyoj resurslarining cheklanganligi. Jamiyat a'zolarining moddiy ehtiyojlari cheksiz va resurslarimiz cheklangan ekan, hech qachon cheksiz ehtiyojlarimizni tòliq qondirish mumkin emas. Buning uchun mavjud resurslardan oqilona va samarali foydalanish yo'llarini izlab topish zarur bo'ladi

3. Bizga ma’lumki, iqtisodiyotning tarkibiy qismi hisoblangan mikroiqtisodiyot jamiyatdagi cheklangan resurslardan alohida xo`jalik yurituvchi sub`ektlar va alohida iste`molchilar qay darajada foydalanishini o`rganadi. Ko`pchilik jamiyatlarda, resurslar millionlab iste`molchilar va ishlab chiqaruvchilarning birgalikdagi harakatlari yordamida taqsimlanadi. Shuning uchun ham mikroiqtisodiyotning vazifasi alohida olingan sub`ektlar tomonidan qaror qabul qilish jarayoni va o`zaro xatti-harakatlarini o`rganishdir: ular qancha ishlaydilar, ular nima sotib oladilar, ular qancha tejab qoladilar va ular qancha sarmoyalarini investitsiya qiladilar. Shu sababdan ham jamiyatning resurslarini boshqarish muhimdir, chunki bu resurslar cheklangan. Cheklanganlikning ma’nosi jamiyatdagi resurslar taqchil bo`lganligi uchun, jamiyat odamlar xohlaganday hamma tovar va xizmatlar bo`lishini ta’minlay olmaydi. Uy xo`jaligi o`zining har bir a’zosiga ular xohlagan har bir narsani bera olmagani kabi, jamiyat ham o`zining har bir a’zosini ular intilayotgan darajadagi hayot tarzining yuqori darajasi bilan ta’minlay olmaydi

Resurslarni cheklanganligi inson, oila, jamiyat oldiga tanlov muammosini qo`yadi:

Nima va qanday miqdorda ishlab chiqarish?

Qanday texnika va texnologiyani qo`llash?

Ishlab chiqarilgan kim tomonidan mahsulot iste’mol qilinadi?

Aynan shuning uchun mikroiqtisodiyot fanining e’tibor markazida – ishlab chiqarish uchun zarur resurslarning cheklanganlik muammolarini va ulardan oqilona foydalanishni ta’minlash yo`llarini o`rganish turadi.

Shuni esda saqlash lozimki, inson ehtiyojlarining birini qondiruvchi iqtisodiy ne’matlarni tanlash, boshqa ehtiyojni qondiruvchi iqtisodiy ne’matlardan voz kechishga olib keladi. Masalan, sizda mavjud bo`lgan 3 metr mato bo`lagidan yo ko`ylak, yoki kamzul tikish mumkin. Mato miqdorining cheklanganligi uchun ham sizda ham ko`ylak, ham kamzul tikish imkoni yo`q. Bu vaziyatda tanlash kerak bo`ladi. Bu tanlov yo ko`ylakdan, yoki kamzuldan voz kechishni ko`zda tutadi. Ko`ylakni tanlash qarori kamzulga ega bo`lishdan voz kechishni bildiradi, ya’ni yangi ko`ylakning qimmati kamzulga ega bo`lib, olish mumkin bo`lgan foyda va quvonchlarga teng. Unda ko`ylakning muqobil qiymati borligi aytiladi – bu kamzul. Agar kamzul tanlansa – uning muqobil qiymati ko`ylak bo`ladi.

Mikroiqtisodiyot bu taxminni ma’lum miqdorda tovar ishlab chiqarish maqsadida firma, ish kuchi, kapital qo`yilmalar hajmi va xomashyoning rejalashtirishini tushuntirib berish uchun qo`llaydi. Mikroiqtisodiyot ishlab chiqarishning asosiy omillari bo`lgan ish kuchi, kapital va xomashyo narxlarining o`zgarishiga, va shuningdek, bo`lg’usi o`z mahsulotining narxiga ko`ra firma ishlab chiqarishni qanday rejalashtirishini izohlab beradi.

4. Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot – bu iqtisodiyotni o'rganishning eng yirik bo'linmalaridan biri bo'lib, unda mikro-kichik iqtisodiy birliklarning kuzatuvlari, masalan, hukumatning individual bozorlarga ta'siri va iste'molchilarning qarorlarini qabul qilishdagi ta'sirlari va makro- «katta rasm» versiyasiga ishora qiladi. Iqtisodiyot foiz stavkalari qanday belgilanishi va nega ayrim mamlakatlar iqtisodiyoti boshqalarnikiga qaraganda tezroq o'sishi kabi.

Komediya ustasi P.J.O'Rourke, «mikroiqtisodiyot iqtisodchilar aniq noto'g'ri bo'lgan narsalarga, makroiqtisodiyot esa odatda iqtisodchilar noto'g'ri bo'lgan narsalarga tegishli. Yoki texnikroq bo'lish uchun mikroiqtisodiyot sizda bo'lmagan pul bilan, makroiqtisodiyot esa hukumat tashqarida bo'lgan pul bilan bog'liq. «

Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot o'rtasida aniq bog'liqlik mavjud bo'lib, unda ishlab chiqarish va iste'molning umumiy darajasi alohida uy xo'jaliklari va firmalar tomonidan tanlangan tanlov natijasidir va ba'zi makroiqtisodiy modellar bu aloqani «mikrofirmalar» ni o'z ichiga olgan holda aniq amalga oshiradilar.

Makroiqtisodiy tahlil: Iqtisodiyotni bir butun tizim sifatida yoki uning tarkibiga kiruvchi yirik bo'linmalari, davlat uy xo'jaligi va xususiy sektor darajasida o'rganishni nazarda tutadi. Shuning uchun ham makroiqtisodiy tadqiqotlar yalpi-ichki mahsulot, ichki mahsulot ishsizlik va bandlik, inflatsiya va narxlarning umumiy darajasi, iqtisodiy o'sish, xalqaro savdo va to'lov balansi kabi umumiy masalalarni qamrab oladi.

Mikroiqtisodiy tahlil: Aniq iqtisodiy subyektlar faoliyati bilan bog'liq va ularning bozordagi hatti- harakatini o'rganadi. Bu yerda iqtisodiyotning alohida tarmoqlari, bozorlar, firmalar va iste'molchilar xususida fikr yuritiladi. Tahlil obyekti sifatida aniq bir mahsulotni ishlab chiqarish hajmi va narxi, ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxi, firma daromadi va foydasi, iste'molchilarning bozordagi hatti harakati va tanlovi, turli bozorlarda narxlarning shakllanishi va foydasini maksimallashtirish shartlari kabi masalalarni yuzaga chiqaradi.

5. “Mikroiqtisodiyot” fani korxonalar, firmalar va shu kabi mamlakat xalq xo’jaligining quyi bo’g’inidagi ob’ektlar faoliyatiga taalluqli fan bo’lganligi uchun, u shu korxonalarda cheklangan resurslardan maqsadga muvofiq tarzda foydalangan holda kishilar ehtiyoji uchun zarur bo’lgan moddiy ne’matlarni ko’paytirishni tashkil etishda muhim rol o’ynaydi.

Korxonalar mavjud cheklangan imkoniyatlar sharoitida o’z faoliyatlari yo’nalishlarini belgilashda 3 ta asosiy vazifani hal qilishlariga to’g’ri keladi. Birinchidan, nima ishlab chiqarishi; ikkinchidan, qanday ishlab chiqarishi; uchinchidan, kimga va qancha ishlab chiqarishi lozimligini aniqlashi lozim.

Xulosa qilib aytish mumkinki, “Mikroiqtisodiyot” fani mamlakat xalq xo’jaligini asosiy bo’g’ini bo’lgan korxonalar faoliyatini tartibga solishda, rivojlantirishda, mamlakat milliy boyligini ko’paytirishda, bozor iqtisodiyoti qonuniyatlarini ishlab chiqarishga tadbiq qilishda, mavjud iqtisodiy muammolarni bartaraf etishda muhim rol o’ynaydi.

Mikroiqtisodiyot fanining predmeti-bozor iqtisodiyoti sharoitida aniq tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste'mol hajmi, narxlarining shakllanishi, resurslarning tarmoqlar aro qayta taqsimlanishi, iste'molchilarning tovar sotib olishi, ishlab chiqaruvchilarning esa uni ishlab chiqarishi, sotishi va shu kabi boshqa jarayonlarni o'rganish hisoblanadi.

Mikroiqtisodiyot fanining predmeti- resurslar cheklangan sharoitda cheksiz ehtiyojlarni maksimal qondirish yo'lida iqtisodiy subyektlarning hatti harakati va qarorlar qabul qilish jarayonini òrganish.

Fanning vazifasi – noyob ishlab chiqarish resurslarini, iste’mol tovarlarini bozor sharoitida taqsimlash tamoyillarini o’rgatish, talab va taklif nazariyasiini korxona faoliyatidagi ahamiyati to’g’risida tushuncha berish, raqobatlashgan va raqobatlashmagan bozorlar to’g’risida hamda ularda narxni shakllanishi bo’yicha bilimga ega bo’lish, bozor strukturasi sharoitida firmalarning harakatini tahlil etish, davlatni bozor iqtisodiyotiga aralashuvi va buning oqibatlari to’g’risida tushunchaga ega bo’lish.

6. Har qanday fanga o'xshash iqtisodiyoti ham o'zi o'rganadigan qonun va qonuniyatlarni aniqlash uchun ma'lum usullardan foydalanadi. Ushbu fan alohida shaxslar, uy xo'jaligi, korxona, davlat, ijtimoiy tashkilotlarning iqtisodiy harakatlarini o'rganadi va quyidagi usullarni qo' llaydi:

-tahlil va sintez usuli

-monografik usul

-iqtisodiy statistika usuli

-hisoblash-konstruktiv usuli

-tajribaviy usul

- abstrakt mushohada usuli

-matematik modellashtirish usuli

- induksiya va deduksiya usuli

- optimallashtirish usuli

- muvozanatni aniqlash usuli

Ishlab chiqarishning barcha muammolari ana shu usullar yordamida o'rganiladi. Fanni o'rganish uslubi deganda, uni o'rganish faoliyatining shakllari, usullari va ularning bog'liqligi tushuniladi. Masalan, siz o'tgan yillardagi hosillar miqdorini o'zgartira olmaymiz, ammo kelajak hosillarga ta'sir etishingiz mumkin. Siz yilning bir vaqtida ekasiz, boshqa vaqtida hosil olasiz. Qanday nav urug'lik ekkan bo'lsangiz, o'sha navdagi hosil olasiz. Siz ekkaningizdan ko'ra ko'proq hosil olasiz. Qancha ko'p urug'lik eksangiz, shunchalik katta hosil olasiz. Yomon hosil o'z-o'zidan, yaxshi hosil esa faqat yaxshi urug'lik va parvarishdan paydo bo'ladi.

“Mikroiqtisodiyot” fani matematik usuldan keng foydalanadi. Bunda iqtisodiyotda sodir bo’ladigan barcha o’zgarishlarga sabab bo’ladigan omillarni ta’sirini, ularni o’zaro bog’liqligini aniqlashda matematik funktsiyalar tuziladi.

7. Iqtisodiy usullarning yana bir asosiy tasnifi – bu ularni empirik va nazariy jihatdan bo'linishdir.

Iqtisodiy bilimlarning empirik usullari, tajriba darajasida ishlaydigan iqtisodiy voqelikni bilish usulidir. Ikkita asosiy empirik usul mavjud: iqtisodiy kuzatuv va iqtisodiy eksperiment va ularning eng muhim tarkibiy qismi o'lchov tartibidir. Empirik darajada, tadqiqotchining iqtisodi asosan iqtisodiy faktlar bilan shug'ullanadi. Ikkinchisiga ko'ra, zudlik bilan kuzatuvchi, bevosita kuzatiladigan va belgilangan iqtisodiy hayot voqealari mavjud. Bu har qanday ijtimoiy faktlar, ba'zi iqtisodiy jarayonlar yoki hodisalar aks ettiradi. Iqtisodiy faktlar o'zlarini iqtisodiy kuzatuv va iqtisodiy eksperiment orqali iqtisodiy o'lchov tartibidan foydalanib, ko'pincha iqtisodiy kuzatuv va iqtisodiy eksperimentlar orqali oladilar.

qtisodiy kuzatuv – bu iqtisodiy dunyoning faktlarini nishonga olingan va uyushtirilgan (iqtisodiy faktlar) Ilmiy iqtisodiy tadqiqotlar uchun asosiy moddalarni etkazib berish. Har qanday qurilmalarning yordami bilan yoki ularsiz kuzatuv ob'ektiga faol ta'sir ko'rsatadigan ayrim iqtisodiy faktlarni qayd etadi. Ushbu faktlar, mos ravishda qayta ishlangan va mazmunli nazariy modellar va inshootlarda qo'llaniladi.

Iqtisodiy tajriba – har qanday iqtisodiy hodisani unga ta'siri bilan o'rganish; Shu bilan birga, ushbu tajribaning maqsadlariga muvofiq ba'zi yangi iqtisodiy sharoitlar mavjud va iqtisodiy jarayonning to'g'ri yo'nalishda yoki iqtisodiy jarayonning o'zi sun'iy ravishda takrorlanadi.

Iqtisodiy jihatdan protsedura yoki operatsiya sifatida iqtisodiy tahlilni kengaytirish, iqtisodiy tadqiqotning miqdoriy usulni to'ldirishga yordam beradi, iqtisodiy bilimlarimizning to'g'riligini oshiradi. Iqtisodiy fanning rivojlanishi bilan o'lchanadigan iqtisodiy dalillar soni ko'paymoqda, ularning qayta ishlashning statistik va matematik usullari yaxshilanadi, bu esa iqtisodiy bilimlarning «sifati» ko'payishiga olib keladi.

Iqtisodiy bilimlarning oqilona oqimining tizimlari darajasida iqtisodiy bilimlarning nazariy usullari nazariy jihatdan faoliyat ko'rsatmoqda. Shu sababli quyidagilar kabi: iqtisodiy tahlil, iqtisodiy sintez, iqtisodiy o'xshashlik, iqtisodiy induvatsiya, iqtisodiy bilimlar, shuningdek, iqtisodiy bilim sohasidagi tarixiy va evolyutsion tahlili.Iqtisodiy tahlil (iqtisodiy bilim sohasidagi tahlili) – bu uning tarkibiy qismlarida har qanday butun sonlarning bo'laklarini iqtisodiy bilimlarda ishdan bo'shatish (ajratish); Ushbu yondashuv sizga o'quv tuzilishini o'rnatishga imkon beradi iqtisodiyot muassasasi, unchalik katta bo'lmagan darajada sodda va yo'q qilish murakkabdir; Ushbu shaklda iqtisodiy tahlilning maqsadi murakkab iqtisodiy butun sonning elementlari sifatida qismlarni bilishdir.

Iqtisodiy sintez (iqtisodiy bilim sohasidagi sintez), iqtisodiy bilimlar usuli, maqsad, iqtisodiy bilimlar, xususiyatlar, iqtisodiy tahlil orqali ajratilgan elementlarga birlashtirishdir. Iqtisodiy sintez energiya tahlilini amalga oshiradi va u bilan ajralmas birlikda joylashgan. Iqtisodiyot fanlari o'zi uchun yangi, mazmunli natijalarni o'rnatadigan, bu boshqa ijtimoiy va tabiiy fanlar bilan integratsiyalashgan yangi sintiziy sintezdir.

8. Iqtisodiyot asosan ilmiy intizom bo'lsa-da, iqtisodchilarning biznes maslahatchilari, ommaviy axborot vositalari tahlilchilari va davlat siyosati bo'yicha maslahatchilari sifatida ishtirok etishlari ancha keng tarqalgan. Natijada, iqtisodchilar dunyo qanday ishlayotgani haqida va qanday siyosat qanday amalga oshirilishi kerakligi va qanday qarorlarni qabul qilish kerakligi haqida qimmatli qarorlar chiqarayotgani haqida ob'ektiv, dalil-isbotlovchi bayonotlar chiqarayotganini tushunish juda muhimdir.

Ijobiy tahlil

Butun dunyodagi tavsifiy, faktik bayonot iqtisodchilarning ijobiy bayonotlari deb ataladi. «Pozitiv» atamasi iqtisodchilarning xushxabarni har doim etkazib berishini anglatmaydi, va iqtisodchilar ko'pincha juda yaxshi, salbiy-ijobiy bayonotlar beradi. Pozitiv tahlil, shunga muvofiq, ob'ektiv, testlangan xulosalarga kelishi uchun ilmiy asoslardan foydalanadi.

Normativ tahlil

Boshqa tomondan, iqtisodchilar me'yoriy bayonotlar sifatida ko'rsatma, qiymatga asoslangan bayonotlarga ishora qiladilar. Normativ bayonotlar odatda qo'llab-quvvatlovchi dalillar sifatida ishlatiladi, ammo ular o'zlarini haqiqiy emas. Buning o'rniga, ular bayonotlarni qilgan kishilarning fikrlari va asosiy axloqi va me'yorlari mavjud. Normativ tahlil qanday ishlarni amalga oshirish kerakligi yoki mavzu bo'yicha alohida fikr yuritish bo'yicha tavsiyalar berish jarayoni bilan bog'liq.

Pozitiv va boshqalar. Normativlarga misollar

Ijobiy va me'yoriy bayonlarning orasidagi farqni misollar yordamida osonlik bilan ko'rsatish mumkin.

Sharh:

Hozirda ishsizlik darajasi 9 foizni tashkil etadi.

Ijobiy bayonotdir, chunki u dunyodagi haqiqiy va ishonchli ma'lumotlarni keltiradi. Quyidagi kabi bayonotlar:

Ishsizlik darajasi juda yuqori.

Hukumat ishsizlik darajasini qisqartirish uchun harakat qilish kerak.

Normativ bayonotdir, chunki ular qiymat bahosini o'z ichiga oladi va qonuniy tavsifga ega.

Yuqorida keltirilgan ikkita me'yoriy bayonotning ijobiy bayonot bilan bog'liqligini hisobga olsak, ular taqdim etilayotgan ob'ektiv ma'lumotlardan mantiqiy ravishda rad etilmasligini tushunish muhimdir. (Boshqacha aytganda, ishsizlik darajasi 9 foizga teng bo'lsa, ular haqiqatga to'g'ri kelmaydi).

Mutlaqo uyushtirilgan dunyoda iqtisodchilar faqat ijobiy tahlillarni amalga oshiradigan va haqiqatan ham, ilmiy xulosalar chiqarishda siyosatchilar va konsultantlar ijobiy so'zlarni qabul qilib, me'yoriy tavsiyalar ishlab chiqadigan aniq olimlar bo'lishlari mumkin edi. Biroq, aslida, iqtisodchilar ko'pincha bu rollarning ikkalasini ham o'ynaydi, shuning uchun haqiqatni fikrdan, ya'ni normativdan ijobiy farqlashda muhim ahamiyatga ega.

9 Induksiya – ma’lum miqdorda yakka holdagi fakt, hodisa va jarayonlarni kuzatish orqali, shu kuzatishlarga tayangan holda ishlab chiqarilgan umumiy xulosa chiqarish. Bu usul bo’yicha, oldin ko’p miqdordagi obyekt yoki jarayonlar yaxshilab kuzatiladi, o’rganib chiqiladi, keyin ushbu kuzatishlardan yagona, umumiy xulosa chiqariladi. Induksiyada mantiq asosiy o’ringa ega emas, tajriba birlamchi ro’lga ega. Faktlardan qoidaga qarab, yakka holdagi ko’plab o’rnaklardan yagona umumiy xulosaga qarab boriladi. Xususiy holatlar, fikrlardan umumiy bir xulosa ishlab chiqiladi.

Deduksiya – oldindan mavjud bo’lgan bir umumiy haqiqat, umumiy prinsipning o’ziga xos tartibli fikrlash va mantiq qoidalariga asoslangan holda, maydaroq, yakka holatlarga tadbiq qilinishiga aytiladi. Deduksiyada umumiy bir gipoteza hayotdagi mavjud yakka holatlar orqali tekshirib chiqiladi. Bu umumiy prinsip oldindan mavjud va holatlarni faqatgina bu prinsipni tekshirish, tatbiq qilish uchungina o’rganiladi. Bu yerda birlamchi o’rinda mantiq turadi; tajriba esa ikkilamchi hisoblanadi.

Analiz va sintez (yun. Analysis -ajratish va synthesis – birlashtirish) – kishilar dunyoni bilish jarayonida ishlatadigan, oʻzaro chambarchas bogʻlangan tekshirish usullari. Analiz fikran yoki amalda narsa va hodisani tarkibiy boʻlaklarga boʻlish, sintez esa mazkur 462boʻlaklarni fikran yoki amalda bir bu-tun qilib birlashtirish, narsani yaxlit holda tadqiq etishdir. Inson atrofini oʻrab turgan va xilma-xil xususiyatlarga ega boʻlgan ob’ektiv borliq murakkab va shu bilan birga tayin narsa hamda hodisalardan iborat. Ularni oʻrganish va bilish uchun tarkibiy qismlarga ajratiish, ya’ni analiz (tahlil) etish lozim. Lekin ushbu usul yordamidagina ularni toʻla bilish mumkin emas, binobarin uni sintez bilan toʻldirish zarur. Sintez analiz natijalariga tayangan holda narsa yoki hodisani bir butun qilib birlashtiradi. Analiz va sintez o'zaro bogʻliq boʻlib, analizsiz sintez chuqur bilim bermaydi, ayni vaqtda sintez vositasida yakunlanmagan analiz ham yetarli emas. Analuz va sintez qilish faoliyatining markazi – bosh miya katta yarim sharlarining poʻstidir, lekin mazkur faoliyat ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida va asosidagina paydo boʻladi va amalga oshiriladi. Fikrlash jarayonida analuz va sintez abstrakt (mavhum) tushunchalar yordamida yuzaga keladigan va abstraksiya, umumlashtirish va hokazo bilan mustahkam bogʻlangan mantiqiy tafakkur usullari sifatida namoyon boʻladi.

Tahlil va sintez.

Tahlil (yunoncha – parchalanish) – ob'ekt yoki hodisani uning tarkibiy qismiga, oddiy qismlarga ajratish

Sintez (yunoncha – ulanish, kompilyatsiya qilish) – narsa yoki hodisaning qismlarini bir butunga bog'lash, ob'ektni birlikda ko'rib chiqish.

Tahlil va sintez inson ongining kuchli vositasidir. Ularsiz, hatto aqliy faoliyatning oddiy va eng oddiy shakllari – sezgi, idrok ham mumkin emas. Ob'ektiv dunyo, ob'ektiv narsalar va hodisalar inson oldida uning barcha murakkabligi va aniqligida namoyon bo'ladi. Beton bu xilma-xillikning birligi. Ushbu betonni tarkibiy qismlar va elementlarga ajratmasdan, ularni tahlil qilmasdan bilish mumkin emas. Kimyogar kimyoviy jarayonlar, atomlarning birlashishi va tarqalishi qonuniyatlari haqida hech narsa bilolmaydi, agar tahlil unga ushbu jarayonlarning tarkibiy qismlarini – kimyoviy elementlarni, atomlarni, molekulalarni aniqlash imkonini bermasa. Xuddi shu tarzda, iqtisodchi, agar tahlil orqali uning elementlari – tovarlar, narxlar, qiymat, ortiqcha qiymat va boshqalarni aniqlamasa va ularning mohiyatini bilmasa, kapitalizm va uning iqtisodiy rivojlanish qonuniyatlari haqida hech narsa bilmaydi.

10.Iqtisodiy tahlilda iqtisodiy modellardan ham foydalaniladi. Iqtisodiy modellar – bu real voqelik, iqtisodiyot va undagi ro‘y beradigan hodisa hamda jarayonlarning soddalashtirilgan manzarasidir. Boshqacha aytganda, iqtisodiy model – faqat asosiy omillardan ozod qilingan soddalashtirilgan nazariy qurilma (sxema).

Bunda iqtisodiy modellarning ikkita turi o‘z o‘rniga ega bo‘ladi: muvozanatlashgan va optimallashgan modellar.

Muvozanatlashgan modellar iqtisodiy hodisa va jarayonlar yoki ularning natijalari miqdoriy o‘lchamlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni aks ettiradi. Masalan, yalpi talab va yalpi taklif modeli, tovarlar miqdori va pul massasi modeli, daromadlar va xarajatlar modeli va h.k.

Optimallashgan modellar – alohida olingan iqtisodiy hodisa yoki uning natijasidagi miqdoriy o‘zgarishlarni va har bir davrdagi optimal me’yorlarini xarakterlaydi. Masalan, narx modeli, xarajatlar modeli, daromadlar modeli va h.k.

Model qisqa va uzoq muddatli bo‘lishi mumkin. Qisqa muddatlisi nisbatan qisqa davrni, uzoq muddatlisi odatda uzoqroq vaqt davrini oladi.

Iqtisodiyotning barcha masalalariga javob berishga layoqatli yagona model mavjud bo‘lmaydi. Shu sababli iqtisodiy tahlilda ko‘plab har xil modellardan foydalaniladi, ulardan har biri muayyan vazifalarni hal qiladi.

Ayni vaqtda, har qanday model real hayotiy voqealar (bankrotlik, tabiiy ofatlar, siyosiy larzalar va boshqa) ni aks ettirmaydi. U real hayotdan abstraktlashgan, iqtisodiy etuklikning yuqori andazasidir. Bu qayd qilinganlar iqtisodiy modellar uning iqtisodiy tahlildagi ahamiyatini pasaytirmaydi. Jumladan yalpi talab va yalpi taklif modeli umumiy iqtisodiy muvozanatlikni ifodalab, real jarayonlar uning idealidan farqlanishini aniqlash va undagi aniq omillar ta’sirini miqdoriy baholash imkonini beradi.

Iqtisodiy printsiplarni yanada yaxshiroq tushunishga yordam beradigan boshqa omillar ham mavjud. Umumiylashtirish iqtisodiy printsiplar iqtisodiyot fani yoki iqtisodiy munosabatlarga oid umumlashgan tushunchalardir. Iqtisodiy printsiplarni muayyan iste’molchilar yoki ishlab chiqaruvchilar to’g’risidagi yondashuv deb qabul qilish mumkin.

Jarayon iqtisodiy modelni yaratish bir qancha bosqichlardan o‘tadi. Uchta asosiy bosqich mavjud:

Ishlatilgan o'zgaruvchilarni tanlash

Kerakli taxminlarni amalga oshirish

Model parametrlari o'rtasidagi munosabatni tushuntiruvchi asosiy farazlarni ajratib ko'rsatish.

O'zgaruvchilar modelning asosini tashkil etuvchi aniq ma'lumotlar bo'lib, ular ekzogen va endogenga bo'linadi. Ya'ni, ichki va tashqi. Taxminlar modeldagi bir qator jarayonlarni soddalashtirishga va shu bilan modelning o'zini soddalashtirishga, uni yaratish jarayonini tezlashtirishga imkon beradi.

Hozirgi vaqtda ikkita tur eng keng tarqalgan iqtisodiy modellar- muvozanatli va optimallashtirilgan. Optimallashtirilganlar asosan marketing tadqiqotlarida, bozor tadqiqotlarida qo'llaniladi. Bunday modellarda ko'pincha marjinal daromad, marjinal foydalilik kabi turli xil marjinal ko'rsatkichlar paydo bo'ladi. Ushbu modellashtirish usuli ko'pincha marja tahlili deb ataladi.

Iqtisodiyotning turli ob'ektlari o'rtasidagi munosabatlarni o'rganish uchun muvozanat modellari qo'llaniladi. Bunday modellardagi asosiy taxmin shundan iboratki, har qanday modellashtirilgan tizim muvozanatda bo'ladi va uni muvozanatdan chiqarishi mumkin bo'lgan omillar hisobga olinmaydi. Odatda, ushbu turdagi iqtisodiy modellarni qurish turli savdo bozorlarini va bir xil bozorda faoliyat yurituvchi kompaniyalarning o'zaro ta'sirini o'rganish uchun ishlatiladi.

Xususiy tadbirkorlar va investorlar uchun aynan muvozanat modellari eng mos keladi, chunki ular yordamida ular faoliyat yuritayotgan bozor va uning rivojlanish istiqbollari haqida qimmatli ma'lumotlarni olishlari mumkin.

Ushbu turdagi modellarga qo'shimcha ravishda ular ham ijobiy va normativlarga bo'linadi. Ijobiy modellarda qurilishning asosiy maqsadi hodisa yoki iqtisodiy hodisaning sabab va oqibatlarini topishdir. Shu bilan birga, bu hodisalarga hech qanday baho berilmaydi.

Aksincha, me'yoriy modellar hodisa yoki hodisani baholash imkonini beradi, lekin bu hodisaning sabablari va oqibatlarini aniqlashga imkon bermaydi. Har ikki turdagi qurilish modellari bir-biriga bog'langan va iqtisodiy jarayonlarni eng aniq modellashtirish uchun bir vaqtning o'zida qo'llaniladi.