Mikrobiologiya

U oziqa muhitidagi tillarang stafilokokklar oldida tasodifan o‘sgan
va atrofidagi koloniyalarni lizisga uchrashini kuzatadi. Fleming mog‘or
bulyon kulturasini filtrati faqat stafilokokklarnigina emas, balki boshqa
mikroorganizmlarni ham o‘ldirishini aniqlaydi. U 10 yil davomida
kimyoviy toza penitsillinni olishga harakat qildi, lekin buni uddalay
olmadi.
Òozalangan penitsillin preparatini 1940-yilda angliyalik E. Cheyn
va Ò. Flori olishadi. Mikrobiolog  Z.V. Yermolyeva 1942-yili penitsillin
olish uchun boshqa mog‘ordan foydalanadi. Bu 1941—1945-yilgi urush
davrida katta foyda berdi.
Penitsillin topilishi va uning yiringli kasalliklarni davolashda keng
qo‘llanilishi olimlarda yangi antibiotiklarni topishga ishtiyoq uyg‘otdi.
Hozirgi kunda 2000 dan ortiq turli xil antibiotiklar topilgan. Lekin
klinik amaliyotda bularning barchasi qo‘llanilmaydi, chunki ayrimlari
toksik ta’sirga ega, boshqalari odam organizmi sharoitida faol  emas.
Olinish manbaiga ko‘ra, antibiotiklar quyidagicha tavsiflanadi:
I. Past o‘simliklardan olinadigan antibiotikar:
a) mog‘or  zamburug‘idan  olinadigan  antibiotiklar  (penitsillin
va b.);
b) aktinomitsentlardan  olinadigan  antibiotiklar  (streptomitsin,
tetratsiklin va b.);
d) bakteriyalardan  olinadigan  antibiotiklar  (gramitsidin,  poli-
miksin).
II. Yuqori darajali o‘simliklardan olinadigan antibiotiklar (piyoz,
sarimsoq  piyozlar,  fitotsidlar).
III. Hayvon  to‘qimalaridan  olinadigan  antibiotiklar  (lizotsim,
ekmolin,  interferon).

74
Antibiotiklar mikroorganizmlarga bakteriotsid va bakteriostatik ta’sir
ko‘rsatadi. Bakteriotsid ta’siri o‘ldiruvchan ta’sir bo‘lib, bakteriostatik
ta’sir esa ularni bo‘linib ko‘payishiga to‘sqinlik qiladi va to‘xtatadi. Òa’sir
etish xarakteri antibiotikka va uning konsentratsiyasiga bog‘liq.
Antibiotiklarning antimikrob ta’sir mexanizmi turlichadir. Biri
bakteriya  hujayrasi  devorining  sintezini  buzadi  (penitsillin,  sefa-
losporinlar),  boshqalari  hujayradagi  oqsillarning  sintez  jarayonini
to‘xtatadi (streptomitsin, tetratsiklin, levomitsetin). Uchinchisi esa
bakteriya hujayrasidagi nuklein kislotasi sintezini buzadi (rifampitsin
va  b.).  Har  bir  antibiotik  ta’sir  etish  spektori  xarakteriga  egadir,
ya’ni preparat ma’lum bir mikroorganizm turiga o‘ldiruvchan ta’sir
ko‘rsatishi mumkin. Keng spektrda ta’sir ko‘rsatadigan antibiotiklar
turli xil mikroorganizm guruhlariga nisbatan faol (tetratsiklin) yoki
ko‘pincha  Grammusbat  va  Grammanfiy  bakteriyalarni  bo‘linib
ko‘payishini  buzadi  (streptomitsin  va  b.).  Qator  antibiotiklar  tor
doiradagi  mikroorganizmlarga  nisbatan  ta’sir  ko‘rsatadi.  Masalan,
polimiksinga  Grammanfiy  bakteriyalar  sezuvchandir.  Antibiotiklar
ta’sir etish doirasiga ko‘ra  antibakterial, zamburug‘larga va o‘simtalarga
qarshi turlarga bo‘linadi.
Antibakterial antibiotiklar bakteriyalarni rivojlanishiga ta’sir qiladi
va preparatlarni keng guruhini tashkil etadi. Ular kimyoviy tarkibiga
ko‘ra  turli  xil  bo‘ladi.  Bakteriyalar  keltirib  chiqaradigan  yuqumli
kasalliklarni  davolash uchun ko‘pincha keng spektrda ta’sir ko‘rsatadigan
antibiotiklar  qo‘llaniladi:  tetratsiklin,  levomitsetin,  streptomitsin,
gentamitsin, kanamitsin, yarimsintetik penitsillinlar va  sefalosporin va
boshqa preparatlar.
Zamburug‘larga  qarshi  antibiotiklar  (nistatin,  levorin,  B  amfo-
teritsini, grizeofulvin) mikroskopik zamburug‘larning o‘sishiga ta’sir
ko‘rsatadi, ya’ni mikrob hujayrasining sitoplazmatik membranasining
butunligini buzadi. Bu antibiotiklar zamburug‘lar keltirib chiqaradigan
kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi.
O‘simtalarga  qarshi  antibiotiklar  (rubomitsin,  bruneomitsin,
olivomitsin)  hayvon  hujayrasidagi  nuklein  kislotasining  sintezini
buzadi va turli formadagi yomon sifatli yangi hosil bo‘lgan o‘smalarni
davolashda qo‘llaniladi.
Antibiotiklarning  biologik  faolligini  xalqaro  ta’sir  birligi  ÒBda
o‘lchanadi. Ularning faol birligi sifatida unga sezuvchan bakteriyalarga
antimikrob ta’sir ko‘rsatadigan preparatning eng kam miqdori qabul
qilinadi (masalan, penitsillin uchun tillarang stafilokokk, streptomitsin
uchun ichak tayoqchasi va b.). Hozirgi vaqtda antibiotiklar faol birligi
toza preparatning mikrogrammlarida o‘lchanadi. Penitsillinning faol
birligi 0,6 mkg, deb qabul qilingan, ko‘pgina antibiotiklar uchun 1
ÒB 1 mkg.ga to‘g‘ri keladi (streptomitsin va b.).

75
Mamlakatimizda  antibiotiklar  ishlab  chiqarish  korxonalari
qurilgan. Òabiiy antibiotiklarni biosintez yo‘li bilan olinadi: zamburug‘
aktinomitset, bakteriya shtammlarini kerakli ma’lum optimal haroratda
va aeratsiyada  suyuq oziqa muhitida o‘stiriladi. Antibiotik moddalar
mikroorganizm metobolizmining oxirgi mahsuloti hisoblanadi va ularni
kimyoviy usulda ajratib olinadi. Antibiotiklarning kimyoviy tuzilishini
o‘rganish  natijasida  kimyoviy  sintez  usuli  yordamida  sintetik
preparatlarni olish imkoni yaratilgan (levomitsetin).
Yarimsintetik antibiotiklarni olish usulini ishlab chiqilishi katta
yutuqlardan  hisoblanadi.  Bu  usul  tabiiy  preparatlarning  kimyoviy
tuzilishini  o‘zgartirishga  asoslangandir.  Keyingi  paytlarda  klinik
amaliyotida penitsillin, sefalosporinlar, tetratsiklinlar, rifampitsin va
boshqa yarimsintetik preparatlar keng qo‘llanilmoqda. Antibiotiko-
terapiya ayrim  hollarda mikroorganizmlar tomonidan turli asoratlarga
sabab bo‘lib, shuningdek, ularning xossalarini o‘zgarishiga olib keladi.
Antibiotikoterapiyada kuzatiladigan asoratlar. Bemor organizmiga
yuborilgan ayrim antibiotiklar (penitsillin, streptomitsin va b.) yuqori
sezuvchanlik holatini, allergiyani yuzaga keltiradi, bu holat prepa-
ratlarni qabul qilgan sari ortib boraveradi. Allergik reaksiyalarda toshmali
qichitmalar (dermatit) — burun, lablar, qovoqlarning shishishi kuza-
tiladi. Eng xavfli asoratlardan biri — anafilaktik shok hisoblanadi, buning
natijasida bemor o‘lishi mumkin.
Diqqat! Antibiotik yuborishdan avval, organizmning antibiotikka
nisbatan sezuvchanligini aniqlash lozim. Buning uchun bilakning
ichki tomoniga — teri ostiga 0,1 ml antibiotik yuboriladi va buni
20—30 daqiqa kuzatiladi. Agar reaksiya musbat (+) bo‘lsa, 1 sm
kenglikda qizarish va shish hosil bo‘ladi, bu holda antibiotik
yuborish mumkin emas.
Organizmga keng miqyosda ta’sir ko‘rsatadigan antibiotiklarni katta
miqdorda yuborilishi nafas yo‘li, ichak va boshqa a’zolarning normal
mikroflorasini  nobud  bo‘lishiga  olib  keladi.  Buning  natijasida,  bu
antibiotiklarga  chidamli  shartli  patogen  bakteriyalar  (stafilokokk,
proteya) va candida  avlodiga kiruvchi zamburug‘lar faollashishi va
ikkilamchi  infeksiyani  yuzaga  keltirishi  mumkin.  Shunday  qilib,
zamburug‘li  —  teri,  shilliq  qavat,  ichki  a’zolar  kandidozi,  disbak-
terioz  (normal  mikroflora  tarkibini  buzilishi)  hosil  bo‘ladi.
Kandidamikoz  yuzaga  kelishining  oldini  olish  uchun  antibiotiklar
zamburug‘larga  qarshi  preparatlar  bilan  birga  yuboriladi.  Normal

76
mikroflora  turlaridan  tayyorlangan  (kolibakterin,  bifidumbakterin,
bifanol) preparatlarni qo‘llanishi antibiotiklar qo‘llanilgandan keyin
disbakterioz hosil bo‘lishining oldini oladi.
Bemorni davolash maqsadida  antibiotiklarni  uzoq vaqt qo‘llash
uning organizmiga toksin ta’sir ko‘rsatishi mumkin, tetratsiklin jigarni
shikastlashi, levomitsetin a’zolarni, streptomitsin vestibular va eshitish
analizatori, sefalosporinlar buyrak ish faoliyatini buzilishi (nefrotoksik)ga
sabab bo‘ladi. Ko‘pgina antibiotiklar getovitamin va oshqozon-ichak
sistemasi a’zolarining shilliq qavatini yallig‘laydi.
Antibiotiklar  homilaning  rivojlanishiga  katta  ta’sir  ko‘rsatadi,
bu ayniqsa, homiladorlikning birinchi davrida antibiotik qabul qilgan
ayollarda kuzatiladi. Òetratsiklin guruhidagi antibiotik to‘g‘ridan to‘g‘ri
homila organizmiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Zamburug‘lardan ajratib olingan antibiotiklar
Ayrim zamburug‘ shtammlari Penicillium (Penicillium notatum,
Penicillium  chrysoqenum)  avlodidan  penitsillin  olingan.
Penitsillin — patogen  kokklar:  Grammusbat  stafilokokk,  pnev-
mokokk, Grammanfiy meningokokk, gonokokklarga nisbatan kuchli
faoldir.  Uni  kuydirgi,  qoqshol,  gazli  gangrena,  zaxm  va  boshqa
kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi. Penitsillinni peroral (og‘iz orqali)
qo‘llash  mumkin  emas,  chunki  u  kislotali  va  ishqoriy  sharoitda
faolligini yo‘qotadi va oshqozon hamda ichak yo‘lida parchalanadi.
Penitsillinni  qo‘llashda  uning  organizmdan  tez  chiqib  ketishi,
terapiyada kerakli samarani berishi, qondagi penitsillin konsentratsiya-
sini saqlash uchun har 3—4 soatda yuborish lozimligi oldindan aniq
edi.  Keyinchalik  uzoq  ta’sir  etadigan  penitsillin  yaratildi.  Ularga
ekmonovotsillin, bitsillin-1, bitsillin-3, bitsillin-6, bitsillin-13 anti-
biotiklari kiradi. Bu antibiotiklardan revmatizm va zaxm kasalliklarini
davolashda keng foydalaniladi.
Hozirgi  vaqtda  yarimsintetik  penitsillin,  metatsillin,  oksatsillin,
kloksatsillin va boshqalar olingan, ular penitsillinaza ta’sirida parcha-
lanmaydi va penitsillinga chidamli bo‘lgan stafilokokk infeksiyalarni
davolashda qo‘llaniladi: ampitsillin faqat Grammusbatlargagina emas,
balki Grammanfiy qorin tifi, dizenteriya va boshqa qo‘zg‘atuvchilarga
faol ta’sir ko‘rsatadi. Oksatsillin va ampitsillin oshqozonning kislotali
sharoitiga  chidamlidir,  shuning  uchun  (peroral)  og‘iz  shilliq  qavati
orqali qo‘llash mumkin. Cephalosporium avlodiga kiruvchi zamburug‘lar
sefalosporin antibiotigini ishlab chiqaradi. Uning keng qo‘llaniladigan
yarimsintetik  a’zolaridan  seporin  (sefaloridan)  va  sefamezin  kam
toksinli,  keng  spektrda  ta’sir  ko‘rsatadi,  penitsillinaza  ta’sirida

77
parchalanmaydi,  penitsillinga  sezuvchan  organizmlarda  allergik
reaksiyalar  keltirib  chiqarmaydi,  ko‘pgina  yuqumli  kasalliklarni
davolashda keng qo‘llaniladi.
Aktinomitsetlar  hosil  qiladigan  antibiotiklar
Nursimon zamburug‘larning (aktinomitsetlar) antagonistik ta’siri-
ni birinchi bo‘lib N.A. Krasilnikov (1939) aniqlagan. Amerikalik olim
A. Vaksman  (1943)  streptomitsinni  ajratib  oldi.  Streptomitsinning
ochilishi silga qarshi kurashishda yangi davrni ochib berdi, chunki sil
mikobakteriyasi streptomitsinga sezgirdir. Streptomitsin Grammusbat
va Grammanfiy bakteriyalarga o‘ldiruvchan ta’sir ko‘rsatadi va toun,
tulyaremiya, brutselloz va boshqa kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi.
Òeri ostiga, mushakka, venaga yuboriladi.
Bakteriyalar  streptomitsinga  chidamli  bo‘lib  qoladi.  Ayrim
mikroorganizmlar streptomitsinga bog‘liq shaklni hosil qiladi, ular
faqat streptomitsin qo‘shilgan oziqa muhitlarida bo‘linib ko‘payadi.
Òetratsiklin  aktinomitsetlarning  tabiiy  antibiotik  tetratsiklin,
xlortetratsiklin, oksitetratsiklin guruhining mahsuloti bo‘lib hisobla-
nadi. Barcha preparatlar keng  miqyosda ta’sir ko‘rsatadi. Grammusbat
va Grammanfiy turdagi  bakteriyalar rikketsiyalarning, ayrim sodda
jonivorlarning (dizenteriya amyobasi) bo‘linib ko‘payishiga to‘sqinlik
qiladi. Òetratsiklin oshqozon-ichak sistemasi orqali yaxshi so‘riladi,
kandidozlarning oldini olish uchun u nistatin bilan birga qo‘llaniladi.
Keyingi yillarda oksitetratsiklinning yarimsintetik hosilalari (metatsik-
lin, doksitsilin va b.) keng qo‘llanilmoqda, ularni tabiiy preparatlar
bilan solishtirganda ancha foydali bo‘lib chiqdi.
Streptomyces venezuelac Levomitsetin — sintetik preparat kultura
suyuqligidan ajratib olingan, tabiiy xloramfenikolga o‘xshash Gram-
musbat  va  Grammanfiy  bakteriyalar,  rikketsiyalar  spiroxetalarga
antimikrob  ta’sir  ko‘rsatadi.  Levomitsetin  ichak  infeksiyalari:  qorin
tifi, paratif, dizenteriya, shuningdek, turli xil rikketsiozlarni, toshmali
tif va boshqa kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi. Aktinomitsetlardan
eritromitsin, olendomitsin, kanamitsin, rifamitsin, linkomitsin va boshqa
antibiotiklar  olinadi.  Bu  preparatlar  zaxira  antibiotiklarga  kiradi  va
kasalliklarni davolashda bakteriyalarning boshqa antibiotiklarga chidamli
bo‘lgan hollarida qo‘llaniladi. Bakteriyalar ishlab chiqaradigan antibio-
tiklardan polimiksin va C  gramitsidini amaliyotda katta ahamiyatga ega.
Polimiksinlar B.polimixa spora hosil qiladigan tuproq batsillalari
ishlab  chiqaradigan  antibiotik  guruhini  birlashtiradi.  B,  M  va  E
polimiksinlar, asosan, Grammanfiy bakteriyalarga  enterobakteriyalar,
ko‘k yiring tayoqchalari va boshqalarga nisbatan faoldir.

78
Gramitsidin antibiotigini G.M. Gauze va M.G. Brajnikova (1942)
B. brurs  tuproq batsillalarining turli xil  shtammlaridan ajratib olganlar.
Unga Grammusbat bakteriyalar sezgir. C gramitsidini eritrotsitlarni
gemolizga uchratishi mumkin, shuning uchun mahalliy yiringlanish
jarayonlarni davolashda qo‘llaniladi.
Hayvon to‘qimalaridan ajratib olingan
antimikrob  moddalar
Lizotsimni birinchi bo‘lib rus olimi I.L. Lashenkov (1909) tovuq
tuxumining oqsilida aniqlagan. Keyinchalik lizotsim to‘qimalaridan
ajratib olingan antimikrob moddalarda, sutda, ko‘z yoshlarida, so‘lak
va turli a’zolarning to‘qimalari (buyrak, taloq, jigar)da aniqlagan. U
organizmning  tabiiy  himoya  omili  hisoblanib,  patogen  soprafit
mikroorganizmlarda  bakteriologik  (bakteriyalarni  erituvchi)  ta’sir
ko‘rsatadi. Uni ko‘z va teri kasalliklarini davolashda qo‘llaniladi.
Ekmolin Z.B. Yermolyeva tomonidan baliq to‘qimalaridan ajratib
olingan. U penitsillin (ekmonovotsillin) bilan birga qo‘llaniladi, bu
ularning organizmga ta’sirini kuchaytiradi va uzaytiradi.
Interferon ko‘pchilikda alohida qiziqish uyg‘otdi. U virus to‘qi-
malari ta’sirida organizm hujayralarida hosil bo‘ladi va viruslarni bo‘linib
ko‘payishidan tabiiy himoya qiladigan omil hisoblanadi. Interferon
Ayzeks va Lindemanlar tomonidan 1957-yilda ochilgan, keng spektrda
viruslarga qarshi ta’sir ko‘rsatish xossasiga ega. Interferonning  ta’sir
etish mexanizmi o‘rganilganda aniqlanishicha, u ko‘pgina viruslarni
nuklein kislotasi sinteziga ta’sir ko‘rsatadi va ularning o‘limiga sabab
bo‘ladi.
Interferon spetsifik ta’sir ko‘rsatishi xossasiga ega, ya’ni odam
interferoni hayvon organizmidagi viruslarga ta’sir ko‘rsatmaydi. U odam
leykotsitidan ajratib olinadi va uni IF α, deb belgilanadi. Griðp va
boshqa virus respirator kasalliklarining oldini olishda va davolashda
qo‘llaniladi.  Keyingi  yillarda  interferon  yangi  hosil  bo‘ladigan
o‘smalarga samarali ta’sir ko‘rsatishi aniqlandi.
Yuqori darajali o‘simliklardan olinadigan antibiotik moddalar. 1928-
yilda  Ò.P.  Òokin  yuqori  darajali  o‘simliklarning  ko‘pchiligi  uchib
ketadigan  mikroblarga  antimikroblar  ta’sir  ko‘rsatish  xossasiga  ega
bo‘lgan moddalarni hosil qilishlarini aniqlagan.
Fitotsidlar — uchuvchi efir moylari bo‘lib, juda chidamsiz. Ularni
sof holda ajratib olish o‘ta murakkab. Fitotsidlar — piyoz, sarimsoq,
evkaliðt va lishaynik barglaridan, sariqchoy o‘tlaridan ajratib olinadi.
Shuningdek, rediska, aloe, xren o‘simligi va boshqa o‘simliklarda ham

79
aniqlangan.  Òibbiyot  amaliyotida  fitotsidlarni  qo‘llanilishi  chega-
ralangandir, chunki yaxshi tozalangan, kam zaharli va chidamli pre-
paratlarni tayyorlashni iloji topilmagan.
Mikroorganizmlarning antibiotikka nisbatan chidamliligi. Ko‘pgina
antibiotiklar bilan davolanganda, antibiotikka sezuvchan mikroorga-
nizmlarning chidamli  shaklda aylanishi sodir bo‘ladi. Bakteriyalarning
antibiotik orttirilgan chidamliligi yangi tug‘iladigan bakteriya hujayrasiga
nasldan naslga o‘tadi.
Chidamlilikning hosil bo‘lish mexanizmi turlichadir. Ko‘p hol-
larda chidamlilik bakteriyalarning fermentlarni sintezlashiga, ma’lum
antibiotik  moddalarning  parchalanish  xossasiga  bog‘liq  bo‘ladi.
Masalan,  stafilokokklarning  penitsillinga  chidamliligi,  ularning
antibiotik parchalovchi penitsillinaza fermentini hosil qilish xususiyati
bilan asoslanadi. Ichak tayoqchasi, proteriya va boshqa ichak bakteriyalari
oilasiga penitsillinaza konstitutiv (doimiy) ferment hisoblanadi, ular-
ning penitsillinga tabiiy ravishda chidamliligini yaratib beradi.
Bakteriyalarning ko‘pgina dorilarga chidamliligi aniqlangan, ya’ni
bakteriya hujayrasi bir qancha antibiotiklarga chidamlilik xosasisga ega
bo‘lishi mumkin. Antibiotik ta’sirida bakteriyaning morfologik, kultural,
biologik xossalari o‘zgaradi, ya’ni bakteriyaning «L» shakli yuzaga
keladi. Antibiotikoterapiyaning sifati bakteriyalarning qo‘llanilayotgan
preparatning sezuvchanlik darajasiga bog‘liq. Shuning uchun davolashda,
avval mikroblarning antibiotikka sezuvchanligi aniqlanadi.
Mikroorganizmlarning  antibiotiklarga
sezuvchanligini  o‘rganish
Klinik amaliyotda mikroorganizmlarga bakteriotsid va bakteriostatik
ta’sir  ko‘rsata  oladigan  antibiotiklargina  qo‘llaniladi.  Har  qanday
laboratoriya tekshiruvchilarida mikroorganizmning antibiotik sezuv-
chanlik  mezoni  bo‘lib,  tajribada  kasallik  minimal  konsentratsiyasi
hisoblanadi. Dorilarning sezuvchanligini aniqlash uchun qo‘zg‘atuv-
chining sof kulturasidan foydalaniladi. Sezuvchanlikka tekshirish uchun
bemorni antibiotiklar bilan davolashdan oldin organizmdan mikrob
kulturasini ajratib olishimiz lozim, chunki ular ta’sirida kasallik qo‘z-
g‘atuvchilarini to‘liq yo‘qotish mumkin.
Mikroorganizmlarning antibiotik sezuvchanligi agar-agarda standart
disklar yordamida diffuz usuli yoki suyuq oziqa muhitida seriyalab
suyultirish usulida aniqlanadi. Bunda penitsillin va streptomitsinga
chidamlilik yaqqol namoyon bo‘ladi. Antibiotik terapiyaning sama-
raliligi, asosan, bakteriyaning qo‘llanilayotgan preparatlarga chidam-
lilik  darajasiga  bog‘liqligi  bilan  aniqlanadi.  Shuning  uchun  bemor

80
organizmidan ajratib olingan mikroorganizm kulturasining davolash
uchun qo‘llaniladigan turli xil antibiotiklarga sezuvchanligi aniqlanadi.
Antibiotiklarning ta’sir etish jarayonida bakteriyalarning morfo-
logik,  kultural,  biologik  xossalari  o‘zgarishi  mumkin,  yangi  forma
bakteriyalar hosil bo‘lishi mumkin.
Zamburug‘lardan ajratib olingan antibiotiklar. Penicillium avlodi
zamburug‘laridan penitsillin olingan.
Penitsillin — patogen  kokklar:  Grammusbat  stafilokokk,  strep-
tokokk,pnevmokokk, Grammanfiy meningokokk va gonokokklarga
nisbatan o‘ta faoldir. U kuydirgi, qoqshol, gazli gangrena, zaxm va
boshqa kasalliklarni davolashda ham qo‘llaniladi.
Aniqlash usullari
Disk  usuli.  Òayyorlangan  mikrob  yuvindisi  yoki  bir  kunlik
sho‘rvadagi kultura Gazon usulida ekiladi. Mikrob yuvindisi tayyorlash
uchun steril fizioloigk eritmadan 5—6 ml olib, qiyshiq agardagi sof
kulturaga solinadi va probirka kaft orasiga olib chayqatiladi. Mikrob
yuvindisini bir milliard mikrob kulturasini saqlovchi 10-loyqalanish
standartiga solishtiriladi. Ekilgan kosachani 30—40 daqiqa termostatda
quritiladi. So‘ng ekilgan agar yuzasiga pinset yordamida antibiotik
shimdirilgan  disklar  qo‘yib  chiqiladi.  Har  bir  disk  agarga  yaxshi
yopishishi uchun pinset bilan bosiladi. Dikslar bir-biridan va kosacha
devoridan 2—1,5 sm uzoqlikda bo‘lishi lozim. Bitta kosachada bir
shtammning 4—5 ta antibiotikka sezuvchanligini o‘rganish mumkin.
Bu kosachani termostatda 37°C haroratda 18—24 soatga qoldiriladi.
Kosacha to‘nkarilgan holatda qo‘yilishi kerak, chunki kondensatsion
suv muhit yuzasiga tushishi mumkin.
Vaqt  o‘tgach,  natija  o‘qiladi.  Antibiotikning  ta’sir  kuchi  disk
atrofida o‘sishning kechikishiga qarab baholanadi. Mikroblar o‘sishining
kechikishi  zonasining  diametrini,  antibiotik  diski  bilan  qo‘shib
millimetr qog‘oz yoki chizg‘ich yordamida o‘lchanadi. Mikroblarning
antibiotikka nisbatan sezuvchanlik darajasi 5-jadvalda ko‘rsatilgan.
5-jadval
Mikrobning antibiotikka sezuvchanlik darajasi
k
it
o
i
b
it
n
a
g
n
i
n
b
o
r
k
i
M
i
s
a
j
a
r
a
d
k
il
n
a
h
c
v
u
z
e
s
i
r
t
e
m
a
i
d
a
n
o
z
li
r
e
t
S
n
a
h
c
v
u
z
e
S
n
a
h
c
v
u
z
e
s
m
a
K
n
a
h
c
v
u
z
e
s
i
r
o
q
u
Y
0
1
>
0
1
<
q
il
‘
o
t
r
a
l
b
o
r
k
i
M
a
s
l‘
o
b
n
a
g
a
m
s
‘
o

81
Ko‘p hollarda faol materiallarda (yiring, jarohat ajratmasi va b.)
mikroblarning  antibiotikka  nisbatan  sezuvchanligi  aniqlanadi.  Bunda
tekshirish materiali oziqa muhit yuzasida steril shisha shpatel bilan bir
xilda yoyiladi, so‘ng antibiotik disklari o‘rnatiladi. Bu oddiy usul bo‘lib,
laboratoriyalarda keng qo‘llaniladi va sifatli usul, deb qaraladi.
Suyuq oziqa muhitida seriyalab
suyultirish usuli
Suyuq oziqa muhitida seriyalab suyultirish uchun aniq va miqdoriy
usul bilan hisoblanadi, bu usulni ilmiy tekshirish institutlari, kasallik-
larning oldini olish muassasalarida o‘ta muhim hollarda qo‘llaniladi.
Òajriba  qo‘yish  uchun  sof  mikrob  yuvindisi,  antibiotik  eritmasi,
Xottinger sho‘rvasi kerak bo‘ladi.
Antibiotikning  faolligi  ÒB  (ta’sir  birligi)  ml.da  (ml  yoki  mkg)
o‘lchanadi.  Asosiy  antibiotik  eritmasini  tayyorlash  uchun  idishiga
miqdori  ko‘rsatilgan  antibiotiklar  solinadi.  Agar  birligi  grammda
ko‘rsatilgan  bo‘lsa,  antibiotikning  1  grammiga  1  mln  ta’sir  birligi
to‘g‘ri keladi. Mana shu eritmada kerakli bo‘lgan antibiotik aralashmasi
tayyorlash lozim. Asosiy antibiotik aralashmani tayyorlash 6-jadvalda
ko‘rsatilgan.
6-jadval
Penitsillinning asosiy eritmasini tayyorlash
h
s
I
i
b
it
r
a
t
i
n
i
s
a
m
ti
r
e
y
i
s
o
s
a
g
n
i
n
n
il
li
s
ti
n
e
P
a
m
t
a
s
r
‘
o
k
n