uning bu fikrlari kopchlik olimlar tomonidan tan olingan. D. Erell
bu virusni bakteriofag deb nomladi, bakteriyalarni yutuvchi (yunon.
fagos yutuvchi), jarayonni esa bakteriofagiya deb atadi. Elektron
mikroskopi yaratilgandan song fagning korpuskular tabiati tasdiqlandi
va uning morfologiyasi organiladi.
D. Erellning bu kashfiyoti, qator yuqumli kasalliklar oldini olish
va davolashda qollanilishi shifokorlarning diqqatini oziga tortdi. Hozirgi
vaqtda tibbiyot amaliyotida va turli xil biologik tekshirishlarda faglar
keng qollanilmoqda. Faglar bilan bakteriologlar, virusologlar, bioxi-
miklar, genetiklar, biofiziklar, molekular biologlar, eksperimental
onkologlar, genni organuvchi mutaxassislar, injener biotexnologlar
va boshqalar shugullanadilar. Faglarni organish hozir ham davom
etmoqda, u biologiyaning qiziqarli bolimlaridan biridir.
Faglarning xossalari
Faglarning tabiati. Kopgina tadqiqotchilar faglar organizmlar
bolib, barcha tirik organizm singari kopayish, oz nasl belgilarini,
xossalarini nasldan naslga uzatish xossasiga ega va turli xil omillar
65
tasirida ozgarishi mumkin, deb hisoblaydilar. Ular faqat rivojlana-
yotgan yosh hujayralargagina tasir korsatishi va parchalashi mumkin.
Faglarning morfologiyasi. Kopgina faglar itbaliq yoki spermato-
zoid shakliga ega bolib, bosh va dum qismidan iborat. Ichak tayoq-
chasining Ò fagi toliq organilgan. Bosh qismi dum qismiga yoqacha
yordamida birikadi. Dum qismi 22 buramadan iborat oqsil jild
qoplangan. Dum qismining pastida bazal plastinkasi joylashgan, undan
fibrillalar tarqaladi. Bazal plastinkasidan lizosim moddasi ajraladi.
Ularning kattaligi, shakli, boshining kattaligi, dumining uzunligi,
tuzilishi turli faglarda turlichadir. Masalan, dumi uzun, gilofi
qisqaradigan, dumi uzun, dumi qisqarmaydigan, dumi kalta, dumsiz
va iðsimon faglar mavjud.
Faglarning kimyoviy tarkibi. Barcha viruslar singari faglar ham
bitta kislota (kopgina DNK fagi uchraydi) va oqsildan tashkil topgan.
Nuklein kislotasining molekulasi spiralsimon buramadan iborat va
bosh qismida joylashgan. Fagning jildi kapsid oqsil tabiatli.
Faglarning spetsifikligi (mosligi). Faglar mutlaq spetsifik xossaga
ega. Malum turga spetsifik bolgan faglar tafovut etiladi, yani turdagi
mikroorganizmlarga parazitlik qilish xossasiga ega bu faglar mikrob
xojayini nomi bilan ataladi (stafilokokk, streptokokk, dizenteriya va
b.), polivalent faglar ham bolib, ular bir avlodga kiruvchi bir
qancha turlarni lizisga uchratishi mumkin.
Faglarning sezgir hujayrasi bilan ozaro tasiri. Bu jarayon ketma-
ket boradigan bir qancha bosqichlardan iborat. Jarayon bir necha
daqiqadan 12 soatgacha davom etishi mumkin. Bu jarayonni ichak
tayoqchasi Ò fagida korib chiqamiz.
1-bosqich adsorbsiya bosqichi. Faglar dumlari bilan ozlariga mos
hujayra devoriga yopishadilar. Bitta hujayraga yuzlab faglar yopishishi
mumkin (hujayrani lizisga uchratish uchun bitta fag ham yetarlidir).
2-bosqichi kirish bosqichi (inyeksiya). Fag tarkibidagi nuklein
kislotasi hujayra ichiga kochishi, turlicha faglarda turlicha otadi. Ichak
tayoqchasining Ò fagida bazal plastinkadagi fibrillalar yordamida hujayra
devoriga yopishadi va asosi bilan hujayra devorini teshadi. Bazal plas-
tinkadagi lizotsim moddasi sitoplazmatik membranani buzadi. Bunda
jild qisqarib, fag tarkibidagi nuklein kislota hujayraga kiradi. Fagning
oqsil jildi tashqarida qoladi.
3-bosqichi reproduksiya bosqichi. Hujayra ichida oqsil va yosh faglar
hosil boladi.
4-bosqich yetilish bosqichi. Bu bosqichda yosh faglar yetilgan
faglarga aylanib toplanadi.
66
5-bosqichi lizis bosqichi. Yetilgan faglar hujayrani lizisga uchratib
tashqariga chiqadi. Hujayra devori bolinib ketadi va yuzlab faglar
tashqi muhitga, tashqariga chiqadi. Bu jarayon hujayra ichidagi lizis
deb nomlanadi.
Bundan tashqari, hujayradan tashqaridagi lizis ham uchraydi,
bunda hujayra devoriga kop miqdordagi spetsifik faglar adsorbsiyala-
nadi. Ular hujayra devorida koplab teshiklar hosil qiladi va hujayra
ichidagi mahsulotlar shu teshiklar orqali oqib ketadi. Shunday qilib,
hujayradan tashqaridagi lizisda faglar miqdori ortmaydi, chunki ular
bolinib kopaymaydi.
Mikroorganizmlarga tasir qilish xarkateriga kora, virulent va
motadil faglar farqlanadi. Virulent faglar oziga mos hujayrani zararlab,
lizisga uchratadi va yangi hujayralarni lizisga uchratuvchi kop miqdorda
yetilgan faglar yuzaga kelishiga sababchi boladi. Bunda suyuq muhit
tiniqlashib, kop miqdorda faglarni saqlaydi va fagolizat lizis muhit
hosil boladi. Zich oziqa muhitida esa qoshilib ketgan tiniq lizis qismlari
yoki alohida steril lizis zonasi hosil boladi. Ularni negativ koloniyalar
(pilakchalar) deyiladi. Bu negativ koloniyalar kattaligi va tuzilishiga
kora farqlanadi.
Motadil faglar hujayralarning hammasini lizisga uchratmaydi.
Ularning ayrimlari hujayraning genetik apparatiga boglanib yashaydi
va profaglar deb nomlanadi. Bunda birlashgan xromosomalar hosil
boladi, bakteriya hujayrasi nobud bolmaydi. Hujayralar bolinib
kopayganda, profaglar kam bolinib, yangi hujayralarga bir xilda taq-
simlanadi. Mikrob hujayrasining motadil (profag) fag bilan simbiozda
yashashi lizogeniya, profag saqlovchi kulturani lizogen deyiladi. Bu
nom profaglar hujayra xromosomasini tashlab sitoplazmaga otib,
virulent fagga aylanishi mumkinligini korsatadi. Virulent faglar hosil
bolgan hujayralar nobud boladi.
Motadil faglar mikrobiologik ishlab chiqarishga zarar yetkazishi
mumkin. Masalan, agar vaksina, antibiotik va boshqa biologik
moddalarning shtammlari lizogen bolib qolsa, motadil faglarning
virulent faglarga aylanishi xavfi tugiladi, ishlab chiqarish shtamm-
larining lizisga uchrashiga sababchi boladi. Motadil faglar mikroor-
ganizmlar ozgaruvchanligiga tasir qiluvchi kuchli omil bolib
hisoblanadi. Profaglar mikrob kulturasining xossasini ozgartirishi
mumkin, yani toksin hosil qiluvchi qilib qoyishi mumkin.
Faglarning tabiatda tarqalishi. Faglar oziga sezgir hujayra bor
yerda, suvda, tuproqda, chiqindi suvlarda, odam va hayvon chiqin-
disida va boshqalarda uchraydi. Barcha malum bakteriyalar oziga sezgir
faglarning xojayini hisoblanadi.
67
Faglarning chidamliligi. Vegetativ shakldagi faglar xojayinlariga
nisbatan fizik va kimyoviy omillarga ancha chidamli. Faglar 75°C
haroratgacha qizdirishga, uzoq vaqt quritishga, pH 2,0 dan 8,5 gacha
ancha chidamli. Ular antibiotiklarga, timol, xloroform va qator boshqa
moddalarga sezuvchan emas. Shuning uchun moddalar faglarni
ajratishga va saqlashda qollaniladi. Kislota va dezinfeksiyalovchi
moddalar faglarga halokatli tasir korsatadi.
1. Fag haqida tushuncha bering.
2. Faglarning tasirini kim birinchi bolib kuzatgan?
3. Faglarni kim ochgan va ularning tabiatini organgan?
4. Faglarning tuzilishi va kimyoviy tarkibi qanday?
5. Faglarning spetsifik tasiri qanday namoyon boladi?
6. Virulent va motadil faglarning farqi nimada?
Virulent faglarni organish usullari.
Materialni tayyorlash
Òashqi muhit obyektlaridan, odam va hayvon azo va chiqindilarini,
mikroorganizm kulturasini va boshqalarni bakteriologik filtr yordamida
otkazilib olingan filtrat tekshirish materiali bolib hisoblanadi. Òekshi-
rish materialini filtrlashdan oldin uni quyidagicha tayyorlab olinadi.
Suyuqliklar, siydik, suv, yuvindilar va boshqalar qogoz filtr
yoki sentrifuga yordamida yirik moddalardan tozalanadi, chunki yirik
moddalar bakteriologik filtrlarning teshigini berkitib qoyishi mumkin.
Choziluvchan moddalar (yiring, najas) fiziologik eritmada yoki
shorvada aralashtiriladi, yuqorida aytilganidek, yirik moddalardan
tozalanib filtrlanadi. Quyuq material (azo bolaklari, oziq-ovqat va
b.) chinni hovonchada steril kvars qumi va fiziologik eritma yoki
shorva bilan yaxshilab aralashtiriladi, yirik moddalardan tozalanadi,
song filtrlanadi.
Mikroorganizmlar kulturasi (malum yoki organilayotgan). Fag
bilan ishlaganda 2024 soatli agardagi yoki 26 soatli shorvadagi
mikrob kulturasidan foydalaniladi. Kulturaning sofligini surtma preparat
tayyorlab fuksin Pfeyffer yoki Gram usulida boyab organiladi. Qiyshiq
agarda osgan kulturadan mikrob yuvindisi tayyorlab olinadi. Buning
uchun qiyshiq agarga 35 ml steril fiziologik eritma quyiladi. Probirka
kaft orasiga olinib burab chayqatiladi, yani sekinlik bilan oziqa muhit
yuzasidagi kulturani yuvadi. Bu ishni ehtiyotkorlik bilan olib borish
?
Nazorat uchun savollar
68
kerak, qopqoq namlanmasligi lozim. Yuvindi alohida steril probirkaga
quyilib, fiziologik eritma bilan 1:10 qilib suyultiriladi (0,5 ml yuvindiga
4,5 ml fiziologik eritma).
Fag bilan ishlaganda, steril idishlar, probirka, Petri kosachasi,
hovoncha, pipetka, termostat, filtrlovchi asbob, sentrifuga, shtativ-
lar, koloniya sanaydigan asbob kerak boladi.
Diqqat! Fag bilan ishlash aseptik sharoitni talab qiladi.
Sifat usuli
U yoki bu materialda fagning bor-yoqligini oziga sezgir mikrob
kulturasi yordamida aniqlanadi.
Zich oziqa muhitida fagni aniqlash. Òest kulturani Gazon usulida
Petri kosachasidagi agarga ekiladi. Ekilgan Petri kosachasi qopqogi
ochilgan holda termostatda 3040 daqiqaga qoldiriladi, shundan song
organilayotgan materialdan muhit yuzasiga tomiziladi. Agar tek-
shirilayotgan materialda fag bolsa, mikrob kulturasi lizisga uchraydi.
Mikrob kulturasi tomizilgan yerda koloniya lizis, yani steril hosil boladi.
Suyuq oziqa muhitida fagni aniqlash. Bir xil hajmli probirkadagi
ikkita shorvaning biriga tekshirilayotgan fag yoki filtrat solinadi,
shorvaning ikkalasiga bir tomchidan mikrob kulturasi tomiziladi.
Ikkinchi probirka nazorat probirkasi bolib hisoblanadi. Probirkalarni
termostatda 1220 soatga qoldiriladi. Natija nazorat probirkasida mikrob
osgan bolsagina loyqalanish oqiladi. Agar tajriba probirka tiniq qolsa,
fag borligidan dalolat beradi. Tajriba probirkasi loyqalansa, kosachadagi
agarni olib ekiladi, chunki kultura fagga chidamli bolishi mumkin.
Zich oziqa muhitida fag aniqlanmasa, tekshirilayotgan materialda fag
yoq, degan xulosaga kelish mumkin.
Miqdoriy usul
Kopgina tekshirish ishlarini olib borishda miqdoriy usulning
ahamiyati katta. Shifokor fagning faolligini bilishi shart, chunki
kasallikni davolash va oldini olish uchun dozasini aniqlay olish lozim.
Fagning faolligi titr tushunchasida namoyon boladi, suyuq va zich
muhitida faglarning titrini aniqlash mumkin.
Suyuq oziqa muhitida faglarning titrini Appelman usulida aniqlanadi.
Fagning titri test kulturani toliq lizisga uchratgan eng yuqori suyultirish
darajasidir. Zich oziqa muhitida fagning titri Gratsiya usulida aniqlanadi.
Appelman usulida faglarni titrlash (suyuq muhitda). Fagni titrlashda
harorat, aeratsiya, mikroblar miqdori, probirkalar bir xil hajmda
bolishi lozim. Faqat faglarning miqdorigina ozgaradi.
69
Biologik tajribada ishtirok etadigan barcha komponentlar, albatta,
togri ishlashi togrisida nazoratdan otishi lozim. Faglar titrlashda
shorvaning sterilligiga va fagga nazorat qoyiladi.
Òajriba otkazish texnikasi. 12 ta bir xil hajmdagi steril probirka
olib, hammasiga 4,5 ml.dan steril GPSh solib chiqamiz. Barcha
probirkalarda shorvaning miqdori, korinishi bir xil bolishi lozim.
Agar bunday bolmasa, xatolikka yol qoyilganligidan dalolat beradi.
Bunday hollarda standart bolmagan probirka almashtiriladi va yangidan
steril shorva quyiladi. Shorvani quyishda 510 ml.li steril piðetka-
lardan foydalaniladi.
Probirkalar shtativga qoyiladi va 1 dan 10 gacha tartib raqami
qoyib chiqiladi. 11-probirkaga «NK» (nazorat kultura), 12-probirkaga
«NF» (nazorat fag) deb yoziladi.
Òajriba probirkalarda fagni suyultirib chiqiladi. 1 va 12-probirkaga
0,5 ml fag solinadi, songra yaxshilab aralashtiriladi. Nazorat fag
probirkamizga ham fagdan xuddi shuncha solamiz. Piðetkani almashtirib,
boshqa piðetkada birinchi probirkadan 0,5 ml olib ikkinchisiga,
ikkinchisidan 0,5 ml olib uchinchisiga va oninchi probirkagacha shu
yosinda ishni olib boramiz, har safar piðetkani almashtiramiz. 10-
probirkadan 0,5 ml olib, dezinfeksiyalovchi moddaga tokiladi. «Nazorat
fag» probirkasidan ham 0,5 ml olib tashlanadi. Fagni suyultirishda 12
ml.li piðetkalardan foydalaniladi. Probirkadagi suyuqliklarning hajmi
bir xil qolishi lozim.
«Nazorat fag» probirkasidan tashqari, barcha probirkalarga 1 tom-
chidan (0,05 ml) test-kulturadan solib chiqamiz, songra probirkalarni
chayqatamiz. Nazorat fag probirkasidan tashqari barcha probirkalarda
biroz loyqalanish bolishi kerak. Agar bunday bolmasa, ishni qayta-
dan bajaramiz.
Probirkalarning barchasini termostatda 37°C haroratda 1820 soatga
qoldiramiz. Vaqt otgach, probirkalar termostatdan olinadi, natija
nazorat probirkalardan boshlab oqiladi.
Nazorat kultura probirkamiz bakteriyalar bolinib, kopayishi
natijasida probirkamizdagi muhit loyqalanishi yuzaga keladi. Bu tajribaga
olingan kulturamiz bolinib kopayish xususiyatiga ega ekanligini
korsatadi va oziqa muhit uning rivojlanishini qoniqtira olishini korsatadi.
Nazorat fag probirkasi tiniq qolishi kerak. Bu muhitni, probirkalarni
va fagni sterilligidan dalolat beradi.
Nazorat probirkalarimizda shunday ozgarishlar bolsagina, tajriba
probirkalari tekshiriladi. Agar tajriba probirkalarimizda kultura osgan
bolsa, bu fagning yoqligini yoki kamligini korsatadi. Fagning titri
aniqlanadi, yani kultura lizisga uchragan eng yuqori suyultirish darajasi
aniqlanadi. Òitr suyultirish darajasining teskari korsatkichi bilan
70
belgilanadi, bu probirkaning tartib raqamiga togri keladi. Masalan,
agar 7-probirkamiz tiniq bolgan bolsa, fagning titri 10
7
darajasiga
togri keladi.
Gratsiya usulida fag titrini aniqlash (zich oziqa muhitida). Bu
usul titrlanayotgan materialda faglarning miqdoriy titrini aniqlashga
yordam beradi. Bunda har bir fag lizis zonasini berishga asoslangan.
Òajriba otkazish texnikasi. 2025 ml GPA quyilgan Petri
kosachalaridagi agarga steril qogoz qoyilib, termostatda yoki bakte-
riotsid lampa (lampa oraligi 2 m bolishi lozim) ostida quritish uchun
qoyiladi. Òitrlanayotgan fagni 10
1
dan 10
10
gacha (yuqorida bayon
etilgandek) suyultirib chiqiladi. Buning uchun barcha probirkalarga
2,5 ml.dan eritilgan va 45°C gacha sovitilgan GPA quyiladi va birinchi
probirkaga fag solinib aralashtirib chiqiladi, 10-dan olib dezinfeksiya-
lovchi moddaga tokiladi. Onta probirkamizning barchasiga 0,1 ml.dan
test kultura solamiz. Probirka ichidagilar qotib qolmasidan oziqa muhit
quyiladi va tartib raqami qoyilgan Petri kosachalariga quyib chiqamiz
(1-probirkadan 1-kosachadagi agarga, 2 dan 2-kosachaga va hokazo).
Kosachalarni termostatda 30 daqiqaga qoldiramiz.
Natija 1820 soatdan keyin oqiladi. Fag katta konsentratsiyada
bolganligi sababli (birinchi kosachalarda), qoshilib ketgan kulturaning
lizisi yuzaga keladi. Fag miqdori kam bolgan suyultirish darajalaridagi
kosachalarda sanay oladigan alohida lizis koloniyalari hosil boladi.
Sanalganda adashib ketmaslik uchun kosachaning orqa tomonidan lizis
koloniyalar belgilanib chiqiladi. Koloniyani sanaydigan asbob ishni
yengillashtiradi. 1 ml fagolizatda faglar miqdorini aniqlash uchun
quyidagi formuladan foydalaniladi:
n=yxx,
bu yerda, n qidirilayotgan son (faglarning miqdori); y kosa-
chada hosil bolgan lizis koloniyalar soni; x kosachadagi fagning
suyultirish darajasi.
Masalan, 10
8
kosachamizda (1:10 · 8) 25 ta lizis koloniya hosil
bolgan. 1 ml tekshirayotgan suyuqlikda 25 · 10 fag mavjud. Bir qancha
suyultirish darajalaridagi faglarning miqdori aniqlanib, ortacha
arifmetik korsatkichi hisoblab chiqilganda, togri natijaga erishish
mumkin.
Faglarni ajratish usullari
Fag tekshirilayotgan material filtratida fag aniqlanadi va organiladi.
Fagning borligi va faolligini fagga sezgir mos kulturaning lizisga
uchrashidan aniqlash mumkin.
71
Filtratda kam miqdorda fag bolganligi sababli, bu usul ishonchli
natijani bermaydi. Faglarning miqdorini oshirish uchun boyitish
usulidan foydalaniladi.
Boyitish usuli. Òayyorlangan filtratimizni 23 soat mos mikro-
organizm saqlovchi 23 soatli shorvaga ekiladi va termostatda
qoldiriladi. Fag kultura toqimalarda bolinib kopayadi va titri anchagina
ortadi. Shundan song shorva filtrlanadi va filtratdagi fagning xossasi
hamda faolligi aniqlandi.
Faglarning amaliyotda qollanilishi
Fag qollanilishi ularning ota spetsifikligi va mikrob hujayrasini
parchalash yoki ular bilan simbiozga otish xususiyatiga asoslangan.
Fagoprofilaktika va fagoterapiya faglar yordamida infeksiyani
davolash va oldini olishga asoslangan. Bunda fag bemor organizmida
kasallik qozgatuvchilari bilan toqnashib, ularni nobud qiladi. Hozirgi
vaqtda faglar stafilokokk hamda streptokokk infeksiyalarini davolashda
va oldini olishda keng qollanilmoqda. Shuningdek, vabo, toun, ichak
tayoqchasi va proteyalar keltirib chiqaradigan infeksiyalar hamda
antibiotik bilan davolab bolmaydigan infeksiyalarni yoqotishda va
oldini olishda amaliyotga joriy etilgan.
Fagodiagnostika: a) malum faglar yordamida ajratib olingan
kulturani farqlashda foydalaniladi. Kulturani lizisga uchratgan fagga
shu kultura mos keladi. Masalan, agar vabo fagi lizisni yuzaga keltirsa,
demak, bu vabo vibrioni kulturasidir. Òiðga oid faglarning ota spetsi-
fikligi tur ichidagi variantlarni fagovarlarni farqlash imkonini beradi.
Faglar yordamida farqlash epidemiologiyada katta ahamiyatga ega,
chunki infeksiya manbaini aniqlashda va qator savollar yechimida
ularning roli kattadir;
b) mikroblarning test kulturasi yordamida nomalum fagni
aniqlash. Agarda fag dizenteriya qozgatuvchisini lizisga uchratsa,
demak, u dizenteriya fagi hisoblanadi;
d) fag titrining ortishi reaksiyasi yordamida (RNÒF) tezlash-
tirilgan diagnostik usul, sof kultura, ajratib olishni talab qilmaydi.
Bemordan yoki tashqi muhitdan olingan tekshirish materiali va titri
aniqlangan indikator fagi shorvaga solinadi. Òermostatda ostirilgan
fag titri Gratsiya usulida aniqlanadi. Òitrning 5 va koproq ortishi,
tekshirish materialida fagga mos qozgatuvchi borligidan dalolat
beradi, chunki fag bolinib kopaygan boladi.
Motadil faglar biologiyada kopgina savollarni yechishda
qollaniladi. Ular yordamida genetik kodlar organiladi, gen injeneriya-
sida katta yutuqlarga erishilgan. Osimtalarning osishini organishda
ulardan keng foydalaniladi.
72
Fag preparatlari
Fag preparatlarini olishda yaxshi organilgan mikroorganizm
shtammlari va reaktorlarda ostirilgan faglardan foydalaniladi, bu katta
miqdorda fagolizator olish imkonini beradi. Faglar suyuq holda (ampula
va flakonlarda), shamcha va tabletka korinishida chiqariladi. Òablet-
kalar ogiz orqali ichiladi, u kislotaga chidamli qobiq bilan oralgan
bolib, faglarni oshqozon shirasidagi xlorid kislota tasiridan himoya
qiladi.
Fag preparatlari, albatta, qoshimcha mikrofloraga, zararsizlikka
va faolligiga kora nazoratdan otishi lozim. Fag idishlarida, albatta,
fagning nomi, qayerda chiqarilganligi, seriya raqami, ishlatish muddati
korsatilishi lozim.
1. Fag olinishida va qollanilishida uning qanday xossasi asos qilib
olinadi?
2. Nima sababdan faglar steril sharoitda titrlanadi?
3. Faglarning Appelman usulidagi titri qaysi tajriba probirkalaridan
oqiladi?
8-bob.
ANÒIBIOÒIKLARGA UMUMIY ÒAVSIF
Antibiotik (yunon. antiqarshi, bioshayot) tirik organizm-
ning hayot faoliyati moddasi bolib, mikroorganizmlarga tanlab
oldiruvchan yoki ularning osishiga tosqinlik qiladigan xususiyatga
ega. Mikroorganizmlarda antibiotik ishlab chiqarish mikrob
antogonizmining (yunon. antikurashaman, qarshilik qilaman) birdan
bir asosiy korsatkichi hisoblanadi. Antibiotik xususiyatga ega bolgan
kopgina mikroorganizmlar: zamburuglar, aktinomitset, sporatli
bakteriyalar tuproqda uchraydi. Antagonistlarni suv havzalarida (kol,
daryo), shuningdek, odam va hayvonning normal mikroformalarida
uchratish mumkiin. Mikroorganizm: ichak tayoqchasi, bifidum
bakteriya odam ichidagi laktobatsillalar.
Mikrob antagonizmining amaliyotda qollanilishini birinchi bolib
L. Paster va I.I. Mechnikov organdi. L. Paster 1877-yilgi izlanishlari
natijasida kuydirgi batsillalarini chirituvchi bakteriyalar bilan oziqa
muhitda ostirilishi kuydirgi batsillalarini osishini toxtatadi, deb
fikrini bildirdi. L. Paster olib borgan kuzatishlari natijasida, bakteriyalar
antagonizmini yuqumli kasalliklarni davolashda qollash mumkin,
degan xulosaga keldi. I. I. Mechnikov 1894-yili ichak infeksiyalarini
?
Nazorat uchun savollar
73
chirituvchi bakteriyalarining ahamiyatini organib, chirituvchi bakteriya
ishlab chiqaradigan moddalar organizmni zaharlaydi va odamni tez
qarishiga sabab bolishini aniqladi. Shuningdek, sut kislotasi hosil
qiladigan bakteriyalar (bolgar tayoqchasi) ichakdagi chirituvchi
bakteriyalarning rivojlanishiga tosqinlik qilishini aniqladi va
mikroorganizmlarning antagonistik munosabatda bolishi organizmning
qarishiga qarshi kurashishlardan biri, deb fikrini bildirdi.
Rus olimlaridan V.A. Manassein va A.G. Polotebnov 1871
1872-yillarda antibiotik topilishidan ancha oldin, yashil mogor penitsil-
liumini teridagi yiringli yaralarni davolashda qollaganlar. Bir turdagi
mikroorganizmni boshqa turdagi mikroorganizmlarga tasirini (anta-
gonizm) qollash fikri yaxshi natijalar berdi. Kok yiring tayoqchalardan
R. Emmerix va O. Lev birinchi antibiotik piotsinozani oldilar. Lekin u keng
qollanilmadi. Antibiotiklarga 1929-yilda A. Fleming asos soldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |