Mikrobiologiya va virusologiya

bakterium rizobium radisikola (Bacterium Rhizobium 
radicicola)
degan nom bergan. SHunga asosan ular 
tugunak bakteriyalar
 
deb 
atalgan. Bu bakteriyalarning yo`g’onligi 1 mkm, uzunligi 4-5 mkm keladi. 
Ba’zilari shoxlanib turadi. Mayda tayoqcha shaklidagi shakllari ham uchraydi, 
ularning uzunligi 0,9 mkm, yo`g’onligi 0,2 mkm dan oshmaydi. 
Bakterium rizobium radisikolaning rivojlanish davri juda murakkab bo`lib, 
bu davr mobaynida uning shakli ham juda o`zgarib turadi. Y
OSH 
tugunak 
bakteriyalar ancha harakatchan bo`lib, ularning yo`g’onligi 0,18 mkm va uzunligi 
0,9 mkm, keladi. Vinogradskiy ma’lumotlariga ko`ra, bu bakteriyalar 24 soat 

---

84 
mobaynida 2,5 sm
 
masofaga siljir ekan. 
Harakatchan bakteriyalar rivojlanish davrining birinchi bosqichida oddiy 
bo`linish yo`li bilan ko`payadi. Ikkinchi bosqichida esa xivchinlarini to`kib, 
harakatdan to`xtaydi va hajmi kattalashadi. Bakteriyaning hujayrasi ichida 
vakuola vujudga keladi, hujayraning o`zi esa belbog’li bo`lib ko`rinadi. Belbog’li 
hujayra kokk shaklidagi bir necha harakatchan hujayralarga bo`linadi. Shu 
paytdan e’tiboran rivojlanish davrining birinchi bosqichi yangidan boshlanadi.
Qarib qolgan bakteriyalarning ba’zi birlari shoxlangan shaklda bo`ladi va 
bakteroid
 
deb ataladi. Ular ham belbog’li bo`lib ko`rinadi. 
Tugunak bakteriyalar tugunak ichidagina yashamasdan, tuproqda ham bir 
necha yilgacha nobud bo`lmay saqlanadi. Bu bakteriyalar 
radisikola
degan 
umumiy nom bilan atalsa ham, har qaysi dukkakli o`simlikning o`ziga xos 
bakteriyasi bo`ladi (34-rasm).
Tugunak bakteriyalar o`ziga xos xususiyatlariga ko`ra: no`xat, vika, china 
va burchoq; lyupin va seradella; beda va qashqarbeda; loviya, soya; nut; sebarga 
va boshqa dukkakli o`simliklar ildizida rivojlanadigan guruhlarga bo`linadi. 
Dukkakli o`simliklar tugunak bakteriyalarni tarkibida azot bo`lmagan
organik moddalar bilan ta’minlab turadi. Bakteriyalar esa dukkakli 
o`simliklarga azotli birikmalarni etkazib beradi, ya’ni ular o`zaro 
simbioz
hayot 
kechiradi. 
Tuproqda erkin holda yashaydigan tugunak bakteriyalar o`simlikning ildiz 
to`qimalariga kirishdan oldin, ildiz tukchalari yoniga to`planib ko`payish bilan 
bir qatorda, ularning po`stini yumshatadi. 
Hujayra ichiga
kirgan bakteriyalar o`zidan shiliq chiqaradi, u ipsimon 
bo`lib cho`ziladi. Bu