Mikrobiologiya va virusologiya

Mikroorganizmlarning havoda tarqalishi. 
Mikroorganizmlarning yashashi, rivojlanishi uchun sharoit noqulaydir. Havoda 
oziq modda yo`qligidan ko`pchilik mikroblar yashay olmaydilar. Bundan 
tashqari, havoda namlik yetarli darajada bo`lmaydi va quyosh nuri mikroblarga 
zararli ta’sir etib turadi. SHu sababli ko`pchilik mikroblar havoda oz yashaydi. 
Faqat achitki, zamburug’, spora va pigmentli mikroorganizmlar havoda uzoq 
vaqt yashaydi, chunki ular qurg’okchilikka va ul’trabinafsha nurlar ta’siriga 
chidamli bo`ladi. Mikroorganizmlar havoga asosan chang bilan o`tadilar. Odam, 
hayvon va o`simliklarda uchraydigan mikroblar ham havoga o`tib turadi. Odam 

---

52 
aksirganda, yo`talganda, tupurganda shunday bo`ladi. Bir qism mikroblar 
hayvonning so`lagi, go`ngidan havoga o`tadi, ba’zi mikroblar havoga suv 
tomchilari orqali o`tadi. 
Havodagi mikroblarning ko`p-ozligi va turlari juda o`zgaruvchandir. Bu hol 
havoning mineral va organik muallaq zarrachalar bilan zararlanishiga, 
temperaturaga, yog’ingarchilikka, namligiga va yeriga bog’liq, havoda chang, 
tutun, qurum va boshqalar qancha ko`p bo`lsa, mikroblar ham shuncha ko`p 
bo`ladi, 
chunki 
chang 
va 
tutun 
zarrachalari 
ko`pchilik 
mikroblarni 
adsorbtsiyalash (so`rish) xususiyatiga egadir. Odam va hayvon chiqindilari, 
o`liklaridan va turli tashlandiqlardan tuproqqa patogen mikroblar o`tib, tuproqda 
quriydi va chang bilan havoda ko`tarilib, ular turli yuqumli kasalliklarni 
tarqatishda muhim rol o`ynaydi. Odam yoki hayvon bir marta aksirganda 4500 
dan 150 minggacha bakteriya havoga chiqadi. Turar joy havosida patogen 
mikroblardan sil tayoqchasi, kuydirgi va qoqshol sporalari, pnevmokokk, gazli 
gangrena qo`zg’atuvchisi, streptokokk, stafilokokk va boshqalar uchraydi. 
Bunday havo bilan nafas olgan odam va hayvonlar u yoki bu infektsiya bilan 
kasallanishi mumkin. Patogen mikroblarning juda ko`p qismi yopiq bino 
havosida, yaxshi shamollatilmaydigan, qorong’i, hayvonlar zich joylashgan 
binolar havosida to`planadi. A.K. Skoroxodko molxonaning 1 litr havosida 121 
dan 2530 gacha bakteriya topgan. Poldan 5 sm dan to 20 sm balandlikdagi 1 litr 
havoda o`rta hisob bilan 980 bakteriya borligi aniqlangan. Molxona havosining 
turli qismida mikroblarning miqdori turlichadir. Mikroblar hayvonlar turadigan 
yerda, ya’ni binoning o`rta qismining havosida juda ko`p bo`lib, devor yonlarida 
ozroq, eshik oldi havosida esa juda ham kam bo`ladi, chunki u yerga doimo toza 
havo kirib turadi. Molxona havosidagi mikroblar mollarga dag’al hashak 
berilganda, ularning tanasi tozalanganda, binoni tozalaganda ko`payadi. 
Yirik sanoat shaharlarining havosida mikroblar ko`p bo`lib, qishlok 
havosida oz bo`ladi; o`rmon, bog’, yaylovlarning havosida, ayniqsa, daryo, 
okean va qorli tog’ cho`qqilari havosida mikroblar birmuncha kam bo`ladi. 
Voytkevich malumotiga ko`ra 1 m
3
havodagi mikroblarning soni quyidagicha: 
Uy hayvonlari turadigan hovlida 1 mln dan 2 mln gacha. 
Odam yashaydigan xonada 20 minggacha.
SHahar ko`chasida 5 minggacha.
SHahar istirohat bog’ida 200 gacha.
Dengiz havosida 1-2 dona. 
SHimoliy qutb havosida (73° shimolda) 1 dona (10 m
3
havoda). 
SHimoliy qutb havosida (80° shimolda) 0.
Havoning pastki qatlamiga nisbatan, yuqori qatlamida mikroblar kamroq 
uchraydi. Masalan, Moskva shahrining 500 m balandlikdagi 1 m
3
havosida 2-3 
mikrob uchraydi, 1000 m balandligida 1,5 mikrob, 2000 m balandlikda esa 0,5 
mikrob uchraydi. Moskvadan 5-7 km chetda xuddi shu balandlikdagi 
mikroblardan 3-4 marta oz bo`ladi (E. N. Mishustin). Havodagi mikroblarning 
ko`p-ozligiga yil fasllari ham ta’sir etadi. Yomg’ir va qor yoqqandan keyin 
havodagi mikroblarning soni ancha kamayadi, yozdagiga qaraganda qishda 
mikroblar kam bo`ladi. Havodagi mikroblarning oz-ko`pligi har xil usullar bilan 

---

53 
aniqlanadi. Bu usullar mikrobning umumiy miqdorini yoki turlarini aniqlashga 
moslashgan. Kox usuli: bunda bir necha Petri kosachasiga 15-20 ml eritilgan 
go`sht-pepton agari quyiladi va ular qotgandan so`ng uyning burchaklariga va 
o`rtasiga qo`yib qopqog’i 5-10 minutga ochib qo`yilsa, uy havosidagi mikroblar 
chang bilan birga kosachaga o`tiradi. So`ngra kosachalarning qopqog’i yopiladi 
va 37° issiq termostatga bir necha kunga qo`yiladi, ana shunda muhit betiga 
tushgan mikroblar o`sadi hamda kosachaga qancha mikrob tushgan bo`lsa, 
shuncha koloniya hosil qiladi. Koloniyalarni hisoblab havoda taxminan qancha 
mikrob borligi va koloniyalarni tekshirish orqali necha turli mikrob mavjud 
ekanligini bilish mumkin. Havo mikroflorasini Krotov - shafir apparati yoki 
Mikel naychasi bilan ham tekshirish mumkin. Bu apparat bilan sm
3
, m
3
havo 
mikrob o`sadigan oziqka yo`naltiriladi, keyin oziqda paydo bo`lgan 
koloniyalarning hisobi olinadi va mikroblarning umumiy miqdori aniqlanadi. 
Havoda patogen mikroblar borligini aniqlash uchun har qaysi mikrobga o`ziga 
xos elektiv oziq (masalan, paratif kasalligini qo`zg’atuvchi mikrob uchun hayvon 
eti qo`shilgan oziq) tayyorlanadi yoki sezgir laboratoriya hayvonlariga yuqtirib 
ko`riladi. Havoda mikroblarning ko`p miqdorda bo`lishi binoning sanitariya 
qoidalariga 
hilof 
holatda 
ekanligidan 
(havo 
almashinuvi 
yomonligi, 
hayvonlarning zich joylashishi va boshqalardan) darak beradi. Mas alan: turar joy 
binosining 1 m
3 
havosida 500-1000 dona bakteriya bo`lishi havoning juda ham 
ifloslanganligini bildiradi.