Mikrobiologiya va immunologiya

Infeksiya shakllari. 
Infeksiya va infeksion jarayon shakllari har xil bo‘lib, bu kasallik 
qo‘zg‘atuvchisining tabiati, uning makroorganizmdagi ta’sir joyi, tarqalish yo‘llari 
va boshqa sharoitlarga bog‘liq. 
Ekzogen infeksiya
- patogen mikroorganizmning odam organizmiga tashqa-
ridan oziq-ovqat maxsulotlari, suv, havo, tuproq, kasal odam, mikrob tashuvchi va 

---

88 
rekonvalessentlarning chiqindilari orqali tushishi. 
Endogen infeksiya
- ma’lum bir sharoitda odamning normal mikroflorasiga 
kiruvchi shartli patogen mikroorganizmlarning kasallik qo‘zg‘ashi. Bunday holat 
ko‘pincha har xil sabablarga ko‘ra, masalan, organizmning himoya omillari 
susayganda, uzoq vaqt antibiotiklar olganda yuz beradi. 
Autoinfeksiya
- endogen infeksiyaning bir turi bo‘lib, odam mikroflorasi bir 
biotopdan ikkinchisiga ma’lum bir sabablar bilan tushganida yuzaga keladi. 
Masalan, ifloslangan qo‘l bilan ko‘zni ishqalaganda. 
Patogen mikroorganizmlarning mahsus belgilari. 
Patogenlik 
- mikrobning irsiy determinantalashgan potensial kasallik chaqira 
oladigan qobiliyatiga aytiladi yoki patogenlik- turga xos, nasldan-naslga beriluvchi 
xossadir.
Bir turdagi mikrob o‘ziga xos infeksion jarayon chaqiradi. Infeksion 
jarayonning xususiyligi bu yaxshi belgi bo‘lib, u yordamida qo‘zg‘atuvchilarni 
organizmda joylanishini ayrim hujayra va organlarni tanlab ta’sir etishini, 
kasallikni klinik belgilarini, mikroblarni organizmdan ajralib chiqish yo‘llarini va 
immunitetni hosil bo‘lishini bilib olamiz. 
Virulentlik
–shtammga xos belgi bo‘lib, patogenlik darajasiga aytiladi. 
Patogen mikroblarning virulentligi ham o‘zgarib turadi. Uni kuchaytirish va 
pasaytirish mumkin. Agar virulentligi past bo‘lgan mikroblarni, ularga sezgir 
hayvonlarga bir necha marta passaj qilinsa, transduksiya, transformatsiya, 
konversiya yo‘li bilan virulentlikni ko‘paytirish mumkin. Agar virulentli 
mikroblarga turli tashqi omillar ta’sir ettirilsa (dezinfektorlar, immun zardoblar) 
virulentlik pasayadi. Virulentligi pasaytirilgan mikroblar turli vaksinalar 
tayyorlashda ishlatiladi. Patogen mikroblarning virulentligini ta’riflash uchun 
o‘lchov birligi qabul qilingan. O‘lchov birligini qilib, DLM – dosis letalis minima 
olingan, bu sezgir hayvonlarni ma’lum vaqt ichida o‘ldira oladigan mikroblarning 
eng oz miqdori. DSL - dosis certa letalis laborator hayvonlarning hammasini 100% 
o‘ldiradi. Hozirgi vaqtda DL
50
birligi ishlatilmoqda, bunda zararlantirilgan 
hayvonlarning 50% o‘lishi kerak. 

---

89 
Organizmda kasallik chaqiradigan patogen mikroblarning ma’lum miqdoriga 
infeksion doza
deyilidi. Virulentlik mikroblarning turli xususiyatlarini yig‘indisi 
bo‘lib, u mikrobning invazivlik, toksigenlik, kapsula hosil qilish, adgeziya, 
kolonizatsiya xususiyatlariga bog‘liq. 
Adgeziya
- mikroorganizmlarni sezuvchan hujayra yuzasiga so‘rilishi, 
yopishishi xossasidir. Bunga kiprikchalar, tukchalar ma’sul. 
Kolonizatsiya
- patogen mikroorganizmlarni moyil organizmda ko‘payishi. 
Invazivlik
- patogen mikroorganizmlarni organizmning limfoid, epiteliy, asab 
va hujayra to‘qimalariga kira olish qobiliyati va infeksiyaning tarqalishi. Invazivlik 
patogen mikroblar tomonidan ishlab chiqarilgan patogenlik fermentlari tomonidan 
amalga oshiriladi: 
-
gialuronidaza – qo‘shuvchi to‘qimalardagi gialuron kislortasini emiradi; 
-
neyraminidaza 
– 
glikoproteidlar, 
glikopeptidlar, 
polisaxaridlar, 
turli 
to‘qimalardan neyramin kislotasini ajratadi va ularning mikroblar uchun 
o‘tkazuvchanligini oshiradi; 
-
fibrinolizin – odam qoni fibrinini gidrolizlaydi va qon bilan tarqalishini 
ta’minlaydi; 
-
letsitinaza – hujayra qobig‘i tarkibiga kiradigan letsitinni parchalaydi va shu 
bilan o‘tkazuvchanligini oshiradi.