Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

 

Shumg‘iya  (Orobanche). Shumg‘iya-shumg‘iyadoshlar oilasiga (Orobanchaceae) mansub 

bo‘lib, ildizda parazitlik qiluvchi gulli o‘simliklarga kiradi. U etli, sarg‘ish ostki qismi yo‘g‘on 

poyaga ega bo‘lib, barglari deyarli yo‘qolib qipiqsimon tusni olgan. Shumg‘iyani ildizi yo‘q, 

gullari-boshoq. Bu boshoqlarda juda ko‘p, mayda bir necha yillar davomida tuproqda o‘z 

unuvchanligini yo‘qotmaydigan urug‘lar yetiladi. Shumg‘iya bir yillik o‘simlikdir. 

Xo‘jayin   o‘simlikning  ildizidan   ajratilgan   moddalar ta’sirida shumg‘iya urug‘i unib 

chiqib o‘simlikni ildiziga yopishib rivojlana boshlaydi. Ildizga yopishgan shumg‘iyadan yumaloq 

kurtak hosil bo‘ladi. Undan esa ildiz ichiga o‘sib kirgan so‘rg‘ichlar yuzaga keladi, so‘ngra  

o‘simlikning  poyasi   rivojlanadi.   Shumg‘iyani   quyidagi turlarining  zarari  kattadir,  shulardan  

kungaboqar  shumg‘iyasi (Orobanche cunana) shoxlangan shumg‘iya (Orobanche ramosa), misr 

shumg‘iyasi (Orobanche aeqipthica), sariq shumg‘iya (Orobanche lutea). Shumg‘iya o‘zaro 

morfologik belgilari bilan bir-biridan farq qilmasdan, balki ma’lum o‘simlikka moslanganligi bilan 

xam farqlanadi. 

Zarpechak  (Suscuta). Zarpechak o‘simlik poyasida parazitlik qiluvchi gulli o‘simlikdir. U 

xlorofilsiz bo‘lib, ildizi xam, bargi xam yo‘q. Zarpechak ingichka, ayrim hollarda shoxlangan 

poyasi bilan xo‘jayin o‘simlik bandiga yopishib, so‘rg‘ichlari yordamida undan o‘ziga kerakli 

bo‘lgan suv, mineral va organik moddalarni oladi. Zarpechak juda ko‘p miqdorda urug‘ hosil qiladi. 

Bu urug‘ tuproqda ko‘pincha xo‘jayin-o‘simlikning urug‘i bilan saqlanadi. Zarpechak urug‘i 

ko‘sakchalarda hosil bo‘ladi. Bu urug‘lar madaniy o‘simliklar urug‘i bilan, chirimagan go‘ng va bir 

qator boshqa yo‘llar orqali tarqalishi mumkin. Zarpechak faqat urug‘i yordamida emas, balki 

poyasini ayrim bo‘laklari orqali xam tarqaladi.  Zarpechakning  keng  tarqalgan  va  zararli  turlari 

quyidagilardir: yevropa zarpechagi (Cuscuta europaea), zig‘ir zarpechagi (Suscuta), dala 

---

zarpechagi (Suscuta arbensis), ingichka poyali zarpechak (Suscuta apporoximata). 

Mashg‘ulot davomida gulli yarim parazitlarning asosiy vakillari bilan tanishib, ularni 

ko‘rinishini bayon qilish kerak, Shumg‘iya va zarpechakni asosiy turlari bilan tanishib, ulariing 

morfologik belgilariga e’tibor berish zarur. Mikroskop ostida shumg‘iya va zarpechakning urug‘ini 

tuzilishini kuzatib, ularning o‘lchamini olish kerak. Tanishib chiqilgan gulli-parazit o‘simliklarning 

rasmlari chiziladi.