Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

 

Zaruriy    jixozlar:

 O‘simliklarning    viruslar    va mikoplazmalar keltirib chiqargan 

kasalliklaridan  va  sog‘lom o‘simlikdan namunalar (tamaki, pomidor, bodring, kartoshka, suli, tol). 

Kasallikning tashqi ko‘rinishini o‘rganish uchun gerbariy va fiksatsiya qilingan materiallardan va 

rangli jadvallardan foydalaniladi. 

O‘simliklarda viruslar va mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan kasalliklarning umumiy 

tavsifi. 

Viruslar xaqidagi ta’limotning asoschisi rus olimi D.I.Ivanovskiy bo‘lib xisoblanadi. 

Filtratlanuvchi viruslar o‘simliklarda kasallikni qo‘zg‘atadi.  

Fitopatogen viruslar tirik organizmga xos xususiyatga egadir. Viruslar kimyoviy tarkibiga 

ko‘ra oqsil va nuklein kislotadan iboratdir. Viruslar tirik xujayrada ko‘payadi. 

Fitopatogen viruslar zararlangan o‘simlikning xujayrasida kristallar hosil kiladi. Viruslar 

hosil qiladigan kristallarni birinchi bo‘lib 1902 yili D.I.Ivanovskiy tomonidan topilgan.  

Viruslarning shakli juda xam turli tumandir (tayoqchasimon, ipsimon, yumaloq), ularni faqat 

elektron mikroskop orqali ko‘rish mumkin. 

Fitopatogen viruslar (virionlar) oqsil qobig‘i (kapsula) bilan o‘ralgan nuklein kislotaning bir 

yoki ikkita ipchasidan iborat. Ko‘pchilik    fitopatogen    viruslar tarkibida    esa    DNK 

(dezaksiribonuklein kislota) mavjud. Viruslar faqat nuklein kislotadan iborat bo‘lib, kapsulaga ega 

bo‘lmasa viroidlar deyiladi.   Viruslarning shakli nanometrlarda o‘lchanadi. 

Viruslarning hayotiy faoliyati xujayin o‘simlikning xujayrasi bilan chambarchas 

bog‘langandir va ular faqat shu xujayra ichida ko‘payadi. Viruslar ko‘pincha bir o‘simlikdan 

ikkinchi o‘simlikka so‘ruvchi xashoratlar orqali o‘tadi.                                                

Shuni ta’kidlash kerakki, ilgari viruslar qo‘zg‘atadigan kasalliklarning (sarg‘ayish va 

supurgilarning hosil bo‘lishi) xozirda mikoplazmalar keltirib chiqarishi aniqlanilgan. 

Mikoplazmalar yumaloq, ellipsimon yoki ma’lum shaklsiz bo‘lib, ularning diametri 26-1000 

NM, membrana bilan o‘ralgan, lekin xujayra kobig‘i  yo‘q.  Mikoplazmalar,  viruslarga  nisbatan  

murakkabrok tuzilishga egadir. Ularning tarkibida 2 xil nuklein kislota-DNK va RNK bor. 

Mikoplazmalar zararlangan o‘simlikning floemasida (to‘rsimon nay, floema parenximasi, yo‘ldosh 

---

xujayra) xujayrasining sitoplazmasida kuzatiladi. Bu makroorganizmlar sog‘ o‘simlikka sikadka 

xashorati, zarpechak orqali xamda payvandlash davrida o‘tishi mumkin. Hozirgi vaqtda 60 ga yaqin 

ekinlarda mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan kasalliklar ma’lum. Mikoplazmalar qo‘zg‘atadigan 

kasalliklarni aniqlashning asosiy usuli bo‘lib, elektron mikroskop yordamida kuzatish xisoblanadi. 

Mikoplazmalar viruslardan farqli ravishda sun’iy oziqa muhitlarida rivojlanadi. 

Tetrasiklin guruhiga  mansub  bo‘lgan  antibiotiklarning mikoplazmalarga ta’siri juda 

sezilarli. Ularni kasallikka qarshi qo‘llanilganda o‘simlik ma’lum miqdorda ayrim holda butunlay 

sog‘ayib ketadi. Bunday xolat mikoplazma qo‘zg‘atadigan kasalliklarni aniqlashda xam 

foydalanishi mumkin. 

Oxirgi vaqtda o‘simliklarda mikoplazmalardan tashqari, rikketsiyalarga yaqin bo‘lgan 

organizmlar xam kuzatilgan.