Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

(usul
)ning o‘ziga xos tartibotini yaratdi, shu tariqa ba'zi 
o‘rinlarda bir-biridan farqlanuvchi "shoxlar" 
("furu'"
, ya'ni amaliyotga oid o‘ziga xos 
hukmlar) vujudga keldi. Garchi ushbu tafovutlardan kelib chiquvchi munozaralar ba'zan 
qizg‘in tus olsa-da, ular islomning dastlabki ikki asrida 
usul ul-fiqh,
bunday 
boshboshdoq kelishmovchilikka barham bermasidan oldingi ulkan bo‘lginchilik va 
qonunga oid kelishmovchiliklar bilan taqqoslaganda, hech narsaga arzimaydi.
Garchi 4 imom: Abu Hanifa, Malik ibn Anas, ash-Shofiiy va Ibn Hanbal o‘sha to‘rtta 
ulkan mazhab asoschilari hisoblansa-da, mabodo, bizga ularning kim ekanini farqlab 
bering deb qolishsa, ularning mazhablari "bid'atga berilib ketmaslikning nozik 
usullaridir", ularni keyingi ulamolar avlodi to‘la sistemaga soldi, degan xulosaga 
kelishimizni alohida ta'kidlab o‘tirishga hojat ham bo‘lmasa kerak. Sunniy ulamolar to‘rt 
imomning ulug‘vorligini tez orada tan oldi va hijriy uchinchi asrning oxirlaridan so‘ng 
biror maktab vakili bo‘lgan ulamoning boshqa maktab printsiplariga rioya etganini 
kamdan-kam hollarda ko‘ramiz. Buyuk muhaddislarning barchasi bir yoki boshqa 
mazhab, xususan, Imom Shofiiy mazhabi tarafdori bo‘lgan. Biroq har bir 
mazhab
ichida 
yetakchi ulamolar o‘z maktabining "ildizlar" va "shoxlar"ini takomillashtira va tozalay 
borganini ko‘ramiz. Ba'zi hollarda tarixiy sharoit bunga nafaqat yo‘l berar, hatto shuni 
taqozo ham qilar edi. Masalan, Imom Abu Hanifaning Kufa va Basraning ibtidoiy fiqh 
maktablari asosiga tiklangan maktabi ulamolari Iroqda tarqalgan ba'zi 
hadis
larga 
shubha bilan qarar, sababi u yerda bo‘lginchilik ta'siri kuchli bo‘lgani tufayli soxta 
narsalar ko‘p tarqalgan edi. Ammo keyinchalik Buxoriy, Muslim va boshqa muhaddislar 
to‘plagan 
hadis
lardan foydalanish imkoni paydo bo‘lgach, hanafiy ulamolarning keyingi 
avlodi o‘z mazhabini tahrir va taftish qilishda bunday 
hadis
lar to‘plamini e'tiborga 
oladigan bo‘ldi. Bu jarayon ulamolar hijriy to‘rtinchi va beshinchi asrlarda balog‘at 
holatiga yetgunga qadar ikki asr davom etdi
[540]
.

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
171
Aynan o‘sha paytda maktablar o‘rtasidagi o‘zaro bag‘rikenglik va yaxshi fikr 
munosabatlarini hamma birday qabul qiladigan bo‘ldi. Buni Imom G'azzoliy shakllantirdi. 
Uning o‘zi Shofiiylar