Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

DAHSHATLI FITNA 

 

Hazrati Usmon xalifaliklarining yarmiga qadarli davr ichida musulmonlarning sevikli 

xalifalari va butun Islom olami rozi bo‘lgan shaxs sifatida hukm surdilar. Musulmonlar 

hazrati Usmonning yumshoq ko‘ngil, xushfel bo‘lganliklari sababli doimiy xalifalik 

etishlarini orzu etardilar. Xususan, u kishi qattiqqo‘l Umar xalifaliklaridan keyin davlatga 

rahbarlik qilganliklari uchun odamlarga juda ham yoqqan edilar. Hazrati Umar 

musulmonlarni qattiq intizomda saqlar hamda ularni shaharlarga safar etishlikdan man 

etgan va katta qasr va hashamatli imoratlarga ega bo‘lishlikdan tiygan edilar. Buning 

sababi musulmonlar dunyo matolariga aldanib, natijada fitna kelib chiqmasligi uchun 

edi. Davlat hukmronligi Usmon qo‘llariga o‘tgach, odamlar benihoya shodlanib xalifalikda 

yuritgan ishlaridan rozi bo‘ldilar. Xalifalik mansabiga mingan vaqtlarida yoshlari 

yetmishda bo‘lgan. U kishi, tabiiyki, yoshliklaridan ko‘rkam hayotga odatlanib katta 

bo‘lgan edilar. 

U janob Abu Bakr kabi va Umari odil kabi qattiqqo‘l emasdilar. Bunday sifatlar Islom 

davlati kabi bepoyon mamlakatni boshqarishlikda hokimiyat tepasida turgan hukmronga 

lozim bo‘ladigan sifatlardan edi. Xususan arablar oddiy, qashshoq hast kechirishlik 

davridan dabdabali va mo‘lko‘lchilik davriga o‘tayotgan davrlarida boshchilik qilayotgan 

hukmronga mana shunday jasurlik, qattiq qo‘llik kabi sifatlar zarur bo‘lardi. Usmon (r. 

a.) kibor sahobalarga chet mamlakatlarga safar otishga va u yerlarga borib mol-dunyo 

ortdirishga yo‘l qo‘ydilar. Ular esa qanday istasalar shunday ado etadigan bo‘ldilar. 

Madina va Makkaga har tomondan kelib to‘plangan boyliklar avvalda bunday mo‘l-

ko‘lchilikka odatlanmagan arablar ruhida o‘z ishini ko‘rsatadi. Bunday katta boylik ularni 

asta-sekin dabdaba va isrof yo‘llarida foydalanish darajasiga yetkazdi. Avvallarda 

Madinada noma’lum bo‘lgan har xil behuda o‘yinlar, kaptarbozlik kabi lavh ishlar 

shaharda tarqala boshladi. Hatto ish shu darajaga yetdiki, oxirida Usmon (r. a.) bunday 

behudagarchiliklar bilan shug‘ullanadigan kimsalarni jazo choralari belgilab tiyib 

qo‘yishlikka majbur bo‘lib qoldilar. Birinchi bo‘lib Ka’b ibni Zulxayqani noo‘rin harakati 

uchun jazoladilar. Bundan achchig‘i chiqqan Ka’b o‘zining bir necha oshna-og‘aynilari 

hamda o‘g‘illarini ishga solib, o‘zi bilan birga achchiqlangan holda Shomga ko‘chirib olib 

chiqib ketdi. Shuningdek, behuda o‘yin-kulgi va ichkilik ichgani uchun Zobi ibni Xorisni 

hibs etishga buyurdilar. 

Qufada bir necha jamoat to‘plangan bo‘lib ichlarida Ashtar va Zayd ibni Sujon ham bor 

edi. Ular ham Usmonga qarshi fitnagarlik qilishga urindilar. Ular: «agar modomiki 

Usmon hokimiyat tepasida turarkan, hech kimning boshini ko‘targani ham qo‘ymaydi» 

deb fitna, ig‘vo, qutqu-gaplarni tarqatdilar. Bunday ig‘vogorona gaplardan junbushga 

kelgan Zobi va Kuxayl ibni Ziyod kabi befarosat kimsalar esa «biz Usmonni albatta 

o‘ldiramiz», deyishgacha bordilar. Tabariyning rivoyat etishlariga qaraganda, hazrati 

Usmonga qarshi fitna chiqib, juda qattiqlashib ketgan paytda Umayr avvalda qilgan 

qasdidan qaytadi, ammo Kuxayl esa o‘ldiraman, degan qasdida mahkam turdi. Hatto, 

Usmonning oldilariga tajovuzkorlar bostirib kirgan paytida o‘ldirgani jasorat etib harakat 

---

Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin